Ten tweede zeg ik zoiets als dit: “Ik weet zeker dat je de uitdrukking 'iedereen heeft recht op zijn mening' wel eens hebt gehoord. Misschien heb je het zelf wel eens gezegd, misschien om een ruzie af te wenden of te beëindigen. Zodra je deze zaal betreedt, is dat niet langer waar. Je hebt geen recht op je eigen mening. Je hebt alleen recht op wat je kunt beargumenteren."

Een beetje hard? Misschien, maar filosofieleraren zijn het aan onze studenten verplicht om hun te leren hoe ze een argument moeten opbouwen en verdedigen - en om te herkennen wanneer een overtuiging onverdedigbaar is geworden.

Het probleem met "ik heb recht op mijn mening" is dat dit ‘recht’ al te vaak gebruikt wordt om overtuigingen te beschermen die eigenlijk opgegeven hadden moeten worden. Het wordt een equivalent voor “ik kan zeggen of denken wat ik wil” - en bij voortzetting is doorgaan met argumenteren op de een of andere manier respectloos.

En deze houding voedt, denk ik, de valse gelijkwaardigheid tussen experts en niet-experts die een steeds schadelijker kenmerk wordt van ons publieke debat.

Ten eerste, wat is een mening?

Plato maakte onderscheid tussen een mening of een algemeen geloof (doxa) en zekere kennis. Dit is vandaag de dag nog steeds een werkbaar onderscheid: in tegenstelling tot "1+1=2" of "er zijn geen vierkante cirkels", heeft een mening een zekere mate van subjectiviteit en onzekerheid.

Maar ‘mening’ varieert van smaak of voorkeuren, via meningen over vragen die de meeste mensen bezighouden zoals beleid of politiek, tot meningen die gebaseerd zijn op technische expertise, zoals juridische of wetenschappelijke meningen.

Over de eerste soort meningen valt niet echt te twisten. Het zou dom zijn om te beweren dat je ongelijk hebt als je denkt dat aardbeienijs lekkerder is dan chocolade. Het probleem is dat we soms impliciet meningen van de tweede en zelfs de derde soort als onbetwistbaar lijken te beschouwen op de manier waarop vragen over smaak dat zijn.

Misschien is dat een van de redenen (er zijn er ongetwijfeld nog meer) waarom enthousiaste amateurs denken dat ze het recht hebben om het oneens te zijn met klimaatwetenschappers en immunologen en dat hun mening "gerespecteerd" moet worden.

Meryl Dorey is de leider van het Australian Vaccination Network, dat - ondanks de naam - fel tegen vaccinatie is. Mevrouw Dorey heeft geen medische kwalificaties, maar stelt dat als Bob Brown commentaar mag geven over kernenergie ondanks het feit dat hij geen wetenschapper is, zij dat ook zou moeten mogen over vaccins.

Maar niemand neemt aan dat dr. Brown een autoriteit is op het gebied van de fysica van kernsplijting; het is zijn taak om commentaar te geven op de beleidsreacties op de wetenschap, niet op de wetenschap zelf.

Dus wat betekent het ‘recht’ op een mening?

Als “Iedereen heeft recht op zijn mening" gewoon betekent dat niemand het recht heeft om mensen te laten denken en zeggen wat ze willen, dan is de bewering waar, maar vrij triviaal. Niemand kan je verbieden om te roepen dat vaccins autisme veroorzaken, hoe vaak die bewering ook is weerlegd.

Maar als “recht hebben op een mening” betekent “het recht hebben dat je standpunten worden behandeld als serieuze opties voor de waarheid”, dan is het vrij duidelijk onjuist. En ook dit is een onderscheid dat de neiging heeft om te vervagen.

In het Australische tv-programma ABC Mediawatch een ander tv-programma op de korrel voor het uitzenden van een verhaal over een uitbraak van mazelen met commentaar van - je raadt het al - Meryl Dorey. In een reactie op een klacht van een kijker zeiden de makers dat de uitzending “accuraat, eerlijk en evenwichtig was en de standpunten van de medici en de keuzegroepen weergaf”.

Maar dit impliceert een gelijk recht om gehoord te worden in een zaak waarin slechts één van de twee partijen de relevante expertise heeft. Nogmaals, als dit ging over beleidsreacties op wetenschap, zou dit redelijk zijn. Maar het zogenaamde ‘debat’ hier ging over de wetenschap zelf, en de gekozen woordvoerders hebben simpelweg geen gelijk recht op zendtijd als daar het meningsverschil zou liggen.

Mediawatch-presentator Jonathan Holmes was aanzienlijk botter: “Er is bewijs versus onzin.” En het hoort niet tot het werk van een verslaggever om kletskoek evenveel tijd te geven als serieuze expertise. [Zie hier de ondersteunende reactie van een wetenschapper op de ABC-site.]

De reactie van anti-vaccinatie stemmen was voorspelbaar. Op de Mediawatch-site beschuldigde mevrouw Dorey ABC ervan “openlijk op te roepen tot censuur van een wetenschappelijk debat”.

Uiten van kletskoek staat vrij

Deze reactie verwart het niet serieus genomen worden van je standpunten met het helemaal niet mogen hebben of uiten van die standpunten - of om een zin van Andrew Brown [in een Guardian-artikel “De besmette zaak tegen het homohuwelijk”] te gebruiken, het “verwart het verliezen in argumentatie met het verliezen van het recht om te argumenteren”. Opnieuw worden hier twee betekenissen van “recht op een mening” door elkaar gehaald.

Dus de volgende keer dat je iemand hoort verklaren dat hij recht heeft op zijn mening, vraag hem dan waarom hij dat vindt. De kans is groot dat je op die manier een leuker gesprek krijgt...

*) Patrick Stokes is Universitair hoofddocent in Philosophy at Deakin University in Melbourne, Australië. Dit artikel verscheen eerder bij the Conversation, reeds in oktober 2012. Volkskrant-journalist Maarten Keulemans wees me recent op dit volgens hem uitstekende artikel. Mee eens. Vertaling: Peter Olsthoorn

**) Beeld: maan op de ochtend van 13 janauari 2025