Tijdens de inauguratie van president Donald Trump werden luchtfoto’s verspreid waarop in een oogopslag duidelijk dat de opkomst nu beduidend lager was dan bij de inauguratie van Obama in 2009 en 2013. Cijfers ondersteunden dit: 1,8 miljoen in 2009 , zo’n 1 miljoen in 2013 en slechts 250.000 nu.

De reactie van Trump en zijn discipelen was boeiend. De National Park Service kreeg ervan langs omdat een ambtenaar tweets over de teleurstellende opkomst had geretweet. De NPS vernam via een officiële mail dat ze per direct het gebruik van Twitter moest staken: ‘immediately cease use of government Twitter accounts until further notice’. Inmiddels is het account weer actief, na excuses.

Opmerkelijk is ook de reactie van Sean Spicer, de nieuwe persvoorlichter van het Witte Huis. In zijn eerste optreden trok hij fel van leer tegen de media: ‘Foto's van de inauguratie waren bewust geframed om zo de enorme mensenmassa voor de National Mall te reduceren. [...] Dit was gewoon het grootste publiek dat ooit een inauguratie heeft bijgewoond, punt. [...] De media hebben gezegd dat ze Trump verantwoordelijk gaan houden voor zijn daden, wij zullen de media verantwoordelijk houden.’ De media hebben met name deze laatste opmerking ter harte genomen, CNN heeft de reactie van Spicer op de juistheid van zijn uitspraken onderzocht en de uitkomsten liegen er niet om.

Uiteraard liet ook Donald Trump van zich horen. In een speech voor de CIA liet hij weten dat media liegen en bedriegen. ‘We hadden een enorm veld vol mensen. Dat zag je, propvol. Ik werd wakker vanochtend, zet de televisie aan en wat laten ze zien; een leeg veld. Ik denk, wacht eens even, ik heb een toespraak gehouden! En toen ik over het veld keek, zag het eruit alsof er een miljoen mensen was, anderhalf miljoen. Ze laten een veld zien waar niemand stond en dan zeggen ze: Donald Trump trekt weinig volk.’

Het ministerie van waarheid

In het dystopische boek ‘1984’ beschrijft George Orwell een toekomstige maatschappij die gebukt gaat onder een totalitair regime. Het ‘Ministerie van Waarheid’ verdraait en verhult de waarheid voortdurend om de continu veranderende verhaallijn van de machthebbende Partij te onderschrijven. Als de Partij zegt dat ‘een plus een vijf is’, dan past het Ministerie van Waarheid de gehele geschiedenis in de staatsarchieven aan. Met Nieuwspraak krijgen ongewenste begrippen een nieuwe betekenis of worden geschrapt. Doel: de vrijheid van denken ontnemen en het volk muilkorven en monddood maken.

The party told you to reject the evidence of your eyes and ears. It was their final, most essential command... and if all others accepted the lie, which the party imposed, if all records told the same tale, then the lie passed into history and became truth — George Orwell, 1984

In 1943, een jaar voordat Orwell begon met het werken aan 1984, schreef hij een essay over zijn ervaringen met fascisten en nazi’s in Spanje. Hij noteerde onder andere het volgende: ‘Nazi-theorie ontkent specifiek dat zoiets als ‘de waarheid’ bestaat. Er is bijvoorbeeld niet zoiets als ‘Wetenschap’ ... Als de leider zegt van een bepaalde gebeurtenis, ‘het is nooit gebeurd’, nu ja, dan is het nooit gebeurd. Als hij zegt dat twee plus twee vijf is, dan is twee plus twee gelijk aan vijf. Dit vooruitzicht beangstigt me veel meer dan bommen.’ De parallel met Trump is ook hier snel gelegd, denk maar aan de instructie van Trump aan de Environmental Protection Agency om webinformatie over klimaatverandering weg te halen of aan te passen.

Bullshit

In een interview wordt aan Kellyanne Conway, de persoonlijk adviseur van Donald Trump, meerdere malen gevraagd waarom persvoorlichter Spicer moedwillig foutieve informatie heeft verspreid. In dit gesprek draait ze voortdurend om het antwoord heen. Uiteindelijk maakt ze op 4.16 minuten een Orwelliaanse uitspraak: ‘Je moet hier niet zo overdreven dramatisch over doen, Chuck. Jij zegt dat het een onwaarheid is, maar onze persvoorlichter Sean Spicer, verstrekte hierover slechts alternatieve feiten.’

Het is ‘gaslighting‘: een vorm van manipulatie door hardnekkig ontkennen, misleiden, tegenspreken, en liegen in een poging om een doel te destabiliseren en onwettig te laten verklaren. Het is ook wat Orwell bedoelde met ‘dubbeldenken‘: twee elkaar uitsluitende gedachten worden als correct geaccepteerd. Interviewer Chuck Todd reageert dan ook fel op het antwoord van Conway: ‘Alternatieve feiten zijn geen feiten. Het zijn onwaarheden.’ Het is pure bullshit.

Harry G. Frankfurt, filosoof en oud hoogleraar aan Princeton, betoogt in zijn essay ‘On Bullshit’ (2005) dat flauwekul gevaarlijker is dan leugens, omdat een leugenaar zich tot de waarheid verhoudt: de leugenaar respecteert de waarheid. Immers, hij kent de juiste feiten wel degelijk, maar beweert iets anders. Een leugenaar probeert de feiten te verbergen of te verdraaien. Een bullshitter daarentegen staat onverschillig tegenover de waarheid. Het maakt hem niet uit of iets waar is of niet, hij wil alleen een mooi beeld van zichzelf scheppen. De bullshitter probeert de mogelijkheid tot het achterhalen van de waarheid te ondermijnen. Met flauwekul probeert hij niet de waarheid, maar zijn publiek te manipuleren.

Trump is de eerste politicus in het post-truth tijdperk die bullshit als de nieuwe waarheid verkondigt. Ook hij laat zich niet of nauwelijks leiden door feiten, maar verzint ter plekke een verhaal dat hem het beste siert.

Het internet heeft de waarheid vermoord

Het internet levert een bonte verzameling aan feiten, filters, meningen, opinies, verzinsels en samenzweringstheorieën en dus bullshit op waarbij opinies en emoties belangrijker zijn dan feiten en ratio. De waarheid doet er niet meer toe. Met bullshit creëert Trump zijn eigen versie van de werkelijkheid waarin een feit makkelijk weerlegd kan worden. Het gevolg is een ’hyperverzuilde samenleving‘. Het betekent ‘een wildgroei van emoties, een radicalisering van die emoties, en een gefragmenteerde samenleving’. Dit is zo gevaarlijk dat het de beginselen van de democratie ondermijnt.

En dit waren nog slechts de eerste paar dagen van het presidentschap van Trump. Met hun alternatieve feiten legt dit ministerie van bullshit de basis voor een gitzwarte toekomst. George Orwell zat er met zijn onheilspellende visie dus naast, de titel van zijn boek had 2017 moeten zijn.