Onder leiding van internet adresinstituut Ripe hield een dertigtal internetorganisaties van vooral technische origine donderdag haar jaarlijkse Nieuwjaarsbijeenkomst, in de Tolhuistuin op Amsterdam-Noord. Nog niet eerder waren de debatten en de onderlinge gesprekken zo somber van aard.

Internetcoryfeeën van het eerste uur zoals Erik Huizer kregen de schrik al om het hart met de Snowden-onthullingen drie jaar geleden. Boven het vraaggesprek met Huizer bij het 25-jarig jubileum van internet in Nederland en (daarmee) Europa stond ‘Het voelt alsof de NSA ons netwerk heeft afgepikt’. Was toen nog woede de belangrijkste emotie van de reacties van de makers van internet, het huidige misbruik slaat wonden.

Immers, inmiddels is internet volgens Huizer en anderen het belangrijkste wapen geworden in Koude Oorlog. Democratieën, om te beginnen de belangrijkste in de wereld,  worden zowel van binnenuit met manipulatie van informatievoorziening, als van buitenaf met ondermijnende inbraken in hun grondvesten aangetast.

Internet stond aanvankelijk voor een nog niet eerder in de geschiedenis bereikte democratisering dankzij grenzeloze informatie-uitwisseling. Weliswaar werd de val van de Oost-Europese socialistische dictaturen rond 1989 nog vooral gedragen door het oude medium televisie, maar de internet stond borg voor de voltooiing van het democratisch walhalla.

Niet dus. Anno 2017 voelt het volk zich juist dankzij internet en daarop gebouwde technologie zo losgeslagen van oude vertrouwde bakens, dat het kiest voor beloften van partijen en personen die houvast bieden ten koste van de beoogde en beloofde democratische waarden.

Oplossingen zijn er nauwelijks: het internet is vanuit de wetenschap neergelegd als een zo open mogelijk systeem voor communicatie en toegang tot informatie. En grandioos geslaagd. Ofschoon de militaire belangstelling voor internet altijd groot was – maar het  anders dan gedacht geen uitvinding van het Amerikaanse leger was – is de inzet van verbindingen voor oorlogsdaden op een schaal zoals nu door Rusland nog niet eerder voorgekomen.

De wereld beseft het nog niet, ook wereldleiders als president Obama reageerden te zwak en veel te laat. Huizer: ‘Iemand gaf een voorbeeld; stel dat er bij een overval gestuurd vanuit het buitenland een rij wagens bij het gebouw de Democratische partij was voorgereden en stapels dossiers zou ontvreemden. Dat zou een misdaad van jewelste zijn, een schandaal groter dan Watergate.’

‘Jezelf niet meer vertrouwen’

Maar de breinen die internet dragen zijn technisch georiënteerd en gaan uit van net gebruik van de voorzieningen. Ofschoon ze niet blind zijn voor kwade bedoelingen door een minderheid van gebruikers – ruzie is er vanaf den beginne ook online geweest – hebben ze misbruik op de huidige schaal niet kunnen voorzien. Dat het bedrijfsleven massaal data graait als betaling voor apps en klandizie daarover dom houdt, en overheden dat nog proberen te overtreffen door burgers te scannen en beoordelen als producten; hoe valt er nog aan te ontsnappen?

Hoe krijgen we het vertrouwen terug? Dat was de rode draad van het belangrijkste debat gisteravond in de Tolhuistuin, onder leiding van Olaf Kolkman. Vertrouwen is allerwegen gedaald en ook in internet. In 2016 zijn in Nederland alleen al 5.500 datalekken gemeld, het topje van de ijsberg wat er aan data niet langer beschermd is.

‘Vertrouw niemand, geen enkel bedrijf, geen enkele instantie en zelfs jezelf niet’, zei gisteren in het debat ethisch hacker Jan Klopper. Hij doelde op de omgang met data waarin je ook jezelf niet meer kunt vertrouwen: voor je het weet heb je onbewust veel te veel data verstrekt of staat je apparatuur zodanig bloot aan inbraak vanwege onvoldoende beveiliging, dat je persoonlijke integriteit op het spel komt te staan.

Een omslag in denken over internet uitte ook Hans de Zwart, directeur van Bits of Freedom: ‘2016 was het eerste jaar waarin ik me realiseerde dat ik het internet niet alleen meer zag als een democratiserend netwerk dat informatie met een zo laag mogelijke drempel aan zoveel mogelijk mensen beschikbaar maakt, maar dat grote delen van het web verworden zijn tot één grote tracking-machine gericht op de portemonnees van consumenten.’

Hij ziet de oplossing  in twee richtingen: op de eerste plaats de kring van de eigen communicatie klein en veilig te houden. Dat maakt bijvoorbeeld het gebruik van Signal mogelijk in plaats van WhatsApp. En tegelijkertijd de grotere verbanden op basis van community versterken, zoals Wikipedia en Stack Exchange, een vraag en antwoordsite zoals Quora.

Een tweede ‘oplossing’ is een andere benadering van data propageren, niet alleen maar in termen van profijt, maar veel meer als risicofactor. Dat betekent ook het genereren en bewaren van data veel meer gaan beperken en zorgen voor tijdige verwijdering. Dat is meer een politiek doel.

Arda Gerkens, Eerste Kamerlid voor de SP en digitaal deskundige, pleitte opnieuw voor de instelling van een Ethische Commissie vanuit Den Haag om de digitale geneugten kritisch te volgen: ‘het is net als met de Industriële Revolutie. In aanvang had men geen idee van de vervuiling die ze teweeg zou brengen.’

Isoc innovatieprijzen

Om nog maar niet te spreken van de enorme invloeden op politieke verhoudingen, de komst van het militair-industrieel complex en de grote revoluties en oorlogen die er het gevolg van waren. Wat dat betreft belooft de Digitale Revolutie nog de nodige roerige tijden en ellende.

En is de vraag of enkel de grootmachten schuldig zijn aan de verwording van het digitale domein, of dat burgers hun die macht hebben verstrekt. Als kippen-zonder-kop hebben ze hun levens digitaal overgedragen en zijn verslaafd geraakt aan de pret en het gemak van aanhoudend beeldschermgebruik. Letterlijk door de sociale fysieke omgeving te verwaarlozen. Vandaar dat er nu steeds meer pleidooien komen om de beeldschermverslaving te lijf te gaan.

En technici blijven hameren op encryptie of codering van berichten als belangrijkste oplossing voor de grote problemen. Echter, dat is nog altijd moeilijk voor gebruikers, al is er goede voorlichting voor gebruik. Maar kennelijk is versleuteling nooit helemaal waterdicht, en onderwerp van een ratrace tussen makers en ontcijferaars. Neem nu WhatsApp dat veilig zou zijn, maar juist deze week werd een ernstig lek bekend. Om maar niet te spreken van de megakraak bij Yahoo.

Tussen al het doemdenken door bleef het nog erg gezellig gedurende de Nieuwjaarsbijeenkomst waar niet minder dan voorheen het ‘Gelukkig Nieuwjaar’ werd gewenst. En er werden prijzen uitgereikt,  de Isoc.nl Innovatie Award van de Nederlandse internetprofessionals. Winnaar werd Totem Open Health, een gecompliceerd open source project voor een veilig gebruik van digitaal verzamelde medische data.  Een eervolle vermelding kreeg Dowse.eu van Dyne.org, een privacyhulp voor Internet of Things. De jury werd geleid door Mary-Jo de Leeuw.

Ook blije gezichten, zoals na de prijsuitreiking, met onder anderen Wouter Heijnen van Totem Open Health, juryvoorzitter Mary-Jo de Leeuw, Denis Roio namens Dowse en jurylid Astrid Oosenbrug. (Foto: Oscar Koeroo)