In Nederland hangen volgens Sargasso ongeveer 1 miljoen camera's voor voornamelijk bewaking. Bovendien gebruiken nagenoeg alle inwoners intensief een telefoon met camera. Buiten bereik van een camera verblijven is nagenoeg onmogelijk geworden.

Die camera's krijgen herkenning van gezichten, ons gezelschap, bewegingen, kentekens etc. Die herkenning wordt gekoppeld aan persoonlijke data. Anoniem bewegen zal allengs moeilijker worden, herkenning zal leiden tot meer bewaking en (commerciële) sturing van gedrag. Ook hier hebben overheid en bedrijfsleven parallelle doelstellingen. Het absolute digitale panopticum lonkt.

Facebook introduceerde in juni 2016 hier Moments gezichtsherkenning met een hele leuke app. Steeds meer bedrijven passen gezichtsherkenning toe omdat het zo handig is, bijvoorbeeld Amazon in supermarkt Amazon Go.

Eind 2016 kwam het bericht dat de politie enthousiast begint met het opsporen van verdachten door gezichtsherkenning. Rechercheurs proberen met systeem Catch verdachten op foto’s en filmpjes te identificeren na vergelijking met portretten in databanken.

Een vreemdeling zeker

 Media sprongen erop, zoals NOS Nieuws en met artikelen in ondermeer NRC zoals Binnen enkele seconden volgt er een match van Liza van Lonkhuyzen en in de Volkskrant onder de kop Politie zoekt gezicht nu in turbostand in een vraaggesprek van Elsbeth Stoker met John Riemen, biometriespecialist van de Dienst Landelijke Operationele Samenwerking (DLOS), waarin technologie is ondergebracht, zoals ook het afluisteren..

Met 800.000 tronies van veroordeelden en verdachten van misdrijven waar minimaal een jaar cel op staat. Dat moeten er 1,5 miljoen worden.

Met een 'vreemdelingendatabase' met gezichten van asielzoekers, uitgeprocedeerden en visumaanvragers. Daar zitten wel 4,8 miljoen plaatjes in.

Dit laatste aantal duidt op vervuiling. Het is onduidelijk hoe goed de databank wordt bijgehouden, bijvoorbeeld met verwijdering van  gezichten. Wie niet meer verdacht is, moet er eigenlijk direct uit. Veroordeelden worden minimaal twintig jaar bewaard, die van zware misdaden levenslang. Statushouders mogen er maximaal vijf jaar in blijven zitten.

Debat gevraagd

Ook zijn de foto’s oorspronkelijk voor een ander doel verzameld. Maar die doelbinding lijkt allang losgelaten te zijn door de overheid. Zo worden belastingdata in tientallen convenanten met andere instanties gedeeld voor ondermeer opsporing.

Er wel zijn beperkingen. Pas met toestemming van een officier van justitie en rechter-commissaris mogen rechercheurs dit systeem Catch gebruiken. Vervolgens mag een overeenkomst niet als enig bewijs dienen, maar slechts als ondersteuning.

Kees Verhoeven (D66) wil alsnog een Kamerdebat over toepassing van het systeem, dat nu buiten het democratisch proces om ingevoerd is. Een behandeling biedt ook kansen voor de speurders, namelijk op een discussie over uitbreiding van toepassingen.

Zo is real-time scanning is niet toegestaan, omdat (nu nog) het principe geldt dat er een concrete verdenking moet zijn. ‘Phishing’ naar verdachten, bijvoorbeeld met scanning van bestanden met grote groepen, is officieel verboden.

De RET testte niettemin de software om mensen met een OV-verbod uit de tram te weren – maar nam het niet in gebruik – en ADO Den Haag weert hooligans met stadionverbod hebben op grond van real-time gezichtsherkenning. De marechaussee controleert paspoortfoto’s met real-time beelden van de passanten.

De overheid al lang in de weer met gezichtsherkenning en past het toe op kritische locaties als Schiphol. TNO deed detectieonderzoek met en zonder biometrie, in samenspraak met opsporing (Politie), terrorismebestrijding (NCTV), inlichtingendiensten (AIVD) , maar ook het bedrijfsleven (KPN, NS). Kleine bedrijven bouwen of importeren wat heet ‘slimme technologie’ voor gezichts- iris- en/of bewegingsherkenning. We komen er nog op terug.

Makkelijk winkelen en koopgedrag vastleggen

Met het woord ‘smart’ of ‘slim’ wordt ook het publiek opgewarmd voor de geneugten van gezichtsherkenning, bijvoorbeeld om eenvoudig in te loggen met een foto en om in grote fotoverzamelingen personen te zoeken en benoemen.

Jarenlang onderzoek door Intel leverde de RealSense technologie op, met ondermeer gezichtsherkenning. Intel lanceerde de en Microsoft Project Oxford biedt een ‘face API’ met herkenning van leeftijd en emoties, wat culmineert in Microsoft Cognitive Services waarin je een ‘face API’ kunt testen. Apple liep wat achter en kocht dus start-up Emotient.

Het is allemaal reuze handig. Je gaat straks voor het tv- of ander scherm zitten en je persoonlijk Netflix-voorkeuren worden direct getoond. Tot zoonlief wil weten wat moederlief in de late uurtjes nog consumeert en met een foto of 3D-model de weg weet. Vorige maand lanceerde Amazon het ‘mindblowing’ supermarktconcept Amazon Go: na gezichtsherkenning hoef je niet meer af te rekenen.

Harstikke handig, en ook toegepast in Amazon boekwinkels voor studenten. In combinatie met het boekstaven van leesgedrag op de Kindle levert dat bij passage van een sensor straks direct het profiel op van de geleverde studie-inspanningen. In Nederland wordt 2017 het jaar van de slimme winkel, vindt KPN.

Ahold kan al met een combinatie van registratie van koopgedrag in AH met Bonuskaarten op eigen naam plus bestellingen op Bol.com consumptieprofielen samenstellen. Je kunt ‘dataprivacy’ nog min of meer voor lief nemen. Deze kop-in-het-zand houding is letterlijk onmogelijk met fysieke herkenning in winkels, treinen, stadions en openbare ruimten, met koppeling aan databanken met profielen op LinkedIn, Twitter, Facebook, je zoekgedrag etc. is er geen ontsnappen meer aan.

Opt-in afdwingen

Thuis de gordijnen dicht, maar dan volgt persoons- en gemoedsherkenning via schermen en sensoren. Niet alleen voor Netflix, maar ook voor de thermostaat en het licht in huis op verschillende tijdstippen: ze ‘weten’ hoe je je voelt en wat je eerder genoot. Philips zal het bieden (wat anders dan buitenverlichting verkopen voor betere gezichtsherkenning).

De vraag is in hoeverre opt-in in wetgeving vereist kan worden: louter herkenning met toestemming. Dat is niet eenvoudig in te voeren. Zet maar een eens een scan-me-niet register op analoog aan een bel-me-niet register. Daarvoor volstaat een telefoonnummer niet meer, maar moeten beelden in geplaatst worden. Zo kent Facebook, dat in 2016 de dienst Facebook Moments invoerde een opt-out voor tagging van je naam bij foto’s, maar dus niet voor het herkennen zelf.

Google Photos biedt gezichtsherkenning, ook aan bouwers is Google Cloud Vision. Er staat: Facial Recognition is not supported’ voor Europese bezoekers (nog herkend aan IP-nummer, niet hun gezicht). Maar dat is eenvoudig te omzeilen met een VPN-app.

Verzekeraar helpt politie

Al in 2013 bracht de Canadese privacywaakhond OPC een onderzoeksrapport uit over gezichtsherkenning, met de waarschuwing dat eenvoudige toepassing door iedereen funest kan uitpakken voor onze privacy en gemoedsrust. De OPC waarschuwde er overigens al een decennium eerder voor deze potentieel ‘grootste bedreiging voor privacy’.

Ze heeft er ook weinig vertrouwen in dat private- en overheidstoepassingen gescheiden zullen blijven. Al in 2011 bood bijvoorbeeld een grote Canadese verzekeraar de politie in Vancouver hulp aan bij het vergelijken van beelden van rellen met haar databank met gezichten.

In de VS mislukten onderhandelingen tussen privacygroepen als Aclu en EFF met genoemde giganten voor het stellen van beperkingen aan toepassing van gezichtsherkenning.  Afgelopen jaar kwam de industrie zelf met richtlijnen voor zorgvuldigheid bij toepassing van gezichtsherkenning, maar niet met de door de privacygroepen vereiste opt-in.

Sommige staten, zoals Illinois, Texas en Washington hebben inmiddels wetgeving ingevoerd met een opt-in verplichting voor gezichtsherkenning. In Europa kwam WP 29, het verband van nationale privacywaakhonden, in 2013 met een opinie over gezichtsherkenning, met opt-in als uitdrukkelijk uitgangspunt.

Wie bij de Autoriteit Persoonsgegevens zoekt naar ‘gezichtsherkenning’ krijgt nul resultaten. Een jaar terug blijken er wel Beleidsregels Cameratoezicht te zijn gepubliceerd, maar daar wordt niet specifiek op privacy van gezichtsherkenning ingegaan. De ‘gewone regels’ gelden. Wel is een boeiend citaat opgenomen.

‘Voorts geldt dat verwerkingen door middel van dit soort camera’s veelal identificatie tot doel heeft. Dit betekent dat de Autoriteit Persoonsgegevens de camerabeelden dan aanmerkt als rasgegevens in de zin van artikel 16 en 18 Wbp. De verwerking van rasgegevens is verboden behoudens de uitzonderingen die de Wbp noemt in artikel 17 tot en met 23.’

Wordt vervolgd…