Markten in gevaar door big data

Dit risico staat in het deze week gepresenteerde rapport Licht op de digitale schaduw. Verantwoord innoveren met big data. Deze waarschuwing uitte een jaar geleden ook de OECD reeds in haar rapport Data Driven Innovation. Regeringen en bedrijfsleven moeten veel meer doen aan innovatie met data. Anders laten ze zich, vrij vertaald, alle macht uit handen nemen door dataconcerns.

Vooral met het optreden van netwerkeffecten, zoals vroeger met telefonie en nu met Whatsapp, bouwen aanbieders machtige posities op die nauwelijks te bevechten zijn door concurrenten. De opbouw van datapakhuizen versterken de machtsposities, meer en meer ook buiten eigen markten. Ook markten als zorg, energie en verkeer en vervoer trekken de grote partijen al naar zich toe.

Minister Kamp van Economische Zaken kondigt aan om deze tendens en haar betekenis voor Nederlandse markten nader te laten onderzoeken. Met als achtergrond: worden Nederlandse aanbieders, bijvoorbeeld webwinkels, straks onderworpen of zelfs weggevaagd door de grote spelers uit Amerika en China?

Schadelijke profilering

Het rapport ziet ook risico’s van schadelijke vormen van data-analyse en profilering. Zo kunnen anonieme data, met behulp van andere data, soms toch tot personen worden herleid.

De samenstelling en aard van de algoritmes of formules voor analyse, plus de selectie en uitsluiting van soorten data, kunnen leiden tot verkeerde en/of schadelijke profielen van mensen. Voor ze het weten zijn ze gecategoriseerd als boef, schlemiel of onbelangrijk, of juist als speciaal object voor benadering.

Terwijl consumenten in toenemende mate transparant worden in hun doen en laten voor bedrijven en overheden is voor hen de verzameling en verwerking van data niet of nauwelijks inzichtelijk. Die verhouding moet veranderen, want toepassing van big data kan consumenten kwetsbaar maken tegenover verwerkers en experts in data.

Bedrijven kunnen van dit euvel ook gebruik van maken door juist transparantie over de motieven achter het gebruik van persoonsgegevens en de context (welke gegevens worden in welke situatie gevraagd) aan te bieden. Consumenten zullen dan juist meer bereid zijn om data te delen en er met bedrijven samen voordelen uit te putten.

De experts uiten de verwachting dat niet concurrentie in de markt maar net gedrag de verhoudingen zal bepalen. Letterlijk luidt de wens als vader van de opvatting: ‘De expertgroep meent dat bedrijven die maatschappelijk verantwoord innoveren en ondernemen met big-datatoepassingen de beste kaarten hebben om een blijvende vertrouwensrelatie met consumenten te ontwikkelen en te behouden.’

Voor niet iedereen is privacy echter belangrijk. Zo bleek uit een enquête dat een derde gedeelte van het volk zich niet druk maakt om privacy en data, een derde gedeelte juist argwanend is en het resterende derde deel pragmatisch: data delen in ruil voor voordelen kan meestal geen kwaad.

Uiteenlopende belangen

Het Nederlandse rapport is vervaardigd door de Expertgroep Big data en privacy. Deze werd in het leven geroepen naar aanleiding van Kamerdebat over big data, profilering en privacy in 2014 en begon te werken vanaf de zomer van 2015.

De club werd voorgezeten door professor Jeroen van den Hoven van de TU Delft, op de foto rechts met Maarten Camps, secretaris-generaal van EZ die het rapport ontvangt.

Vanuit het bedrijfsleven namen Jeroen Terstegge, David de Nood (beiden VNO-NCW/MKB), Rob Dielemans (GoDataDriven), Jitty van Doodewaerd (DDMA) en Rachel Marbus (NS) deel.

Vanuit de wetenschap schoven aan Mireille Hildebrandt (Radboud Universiteit), Ronald Leenes (Universiteit Tilburg) en Geert-Jan Houben (Delft Data Science) aan. Ook Bart Schermer (eLaw@Leiden Considerati) en Eric van Tol (Fontys Hogescholen) schreven mee en PI.lab deed het secretariaat.

De samenstelling was goed voor brede verschillen in opvattingen en belangen. Zo is professor Hildebrandt een warm voorstander van privacybescherming en wil VNO meer vrijheden voor het bedrijfsleven om met data te ondernemen

De opdracht van de expertgroep luidde, vertaald: hoe kun je optimaal gebruikmaken van big data binnen de grenzen van de nieuwe privacyverordening en met behoud van het publieke vertrouwen?

De reikwijdte van de opdracht beperkte zich tot het gebruik van big data door het bedrijfsleven, en verschilde van die van het WRR-rapport Big Data in een vrije en veilige samenleving van april 2016, dat zich hoofdzakelijk op veiligheid en data richtte, zoals fraudebestrijding.

Onzeker

Belangrijkste uitkomst van gesprekken met bedrijven is de onbekendheid met, en onzekerheid over de toepassing en gevolgen van nieuwe wettelijke eisen. Een open deur, want de nieuwe regels treden pas in mei 2018 in werking. De Expertgroep begint zelf maar met helder uitleggen van de wet en de consequenties.

Vervolgens komt ook een aantal maatregelen aan bod die bedrijven kunnen nemen om aan de regels te voldoen. Privacyspecialisten zullen zich de komende tien jaar geen zorgen hoeven te maken over de omvang van hun bankrekening. Met dingen als Dataprotectie Impact Assessment, ‘dataconsultancy’, gedragscodes en keurmerken vergen de nodige advies.

Het rapport biedt een groot aantal praktische voorbeelden van een beginnende aanpak met data en privacy: zoals de ‘privacy champions’ die Ziggo intern beloont tot de adviserende ‘awareness panels’ van ING.  

Om in de kennislacune te voorzien moeten branche- en koepelorganisaties dialogen over de voetangels en klemmen binnen sectoren organiseren. Minister Kamp van Economische Zaken wil ‘een stimulerende rol’ vervullen in de organisatie van dit debat.

Ook consumenten tasten uiteraard nog in het duister over de betekenis van de nieuwe regels, maar kunnen straks terecht bij lopende campagnes van ECP als Veiliginternetten.nl en Alert Online. Deze bieden praktische adviezen.

Meer geld en personeel AP

Op het gebied van regelgeving staan nog twee hordes te wachten, zo meldt de Expertgroep. De eerste is de aanpassing van de e-privacy richtlijn, zodat deze in de pas loopt met de nieuwe verordening. De richtlijn gaat bijvoorbeeld over cookies. Het debat daarover lijkt een never ending story te worden.

De expertgroep beveelt de overheid daarnaast aan om te investeren in de
capaciteit van het toezicht. Het Ministerie van V&J en de Autoriteit
Persoonsgegevens bekijken samen hoeveel meer geld en personeel er nodig zijn voor de Autoriteit Persoonsgegevens voor de uitvoering van de nieuwe regels. Een adviesbureau mag er eerst zijn zegje over doen. Een forse uitbereiding is te verwachten. Wellicht ook verbreding tot een data-autoriteit die meer doet dan alleen handhaving van privacyregels.