Sociale media feest voor online speurders

Wie is de mol

Op de weblog van Buzzcapture verscheen eind vorig jaar een bijdrage over het televisiespel Wie is de mol. Een nieuwe Mol-serie wordt vanaf deze week uitgezonden, iedere week op zaterdag. Voor de onwetenden onder de steen: tien kandidaten uit de categorie min-of-meer-bekende-nederlanders worden naar een paradijselijk oord geteleporteerd en krijgen opdrachten waarmee ze geld kunnen verdienen. Ze weten allemaal dat één van hen De Mol is, maar er is er maar eentje die zeker weet wie het is, dat is De Mol zelf. Deze Mol saboteert op subtiele manier het uitvoeren van de opdrachten.

Wekelijks wordt er iemand weggestuurd, aan het eind blijven er drie finalisten over, altijd De Mol zelf en twee min-of-meer-bekende-nederlanders. Zij krijgen zestig vragen over De Mol, en degene die deze het best beantwoordt is de winnaar. De ander de verliezer. Keispannend dus allemaal. In totaal duren de opnames een kleine vier weken en vallen er telkens spelers uit: die mogen naar huis. Ze hebben allemaal een vet contract getekend waarin ze beloven dat ze aan niemand vertellen waar en wanneer de opnames plaatsvonden, laat staan hoe ze het in het spel gedaan hebben. Dat betekent meer dan een jaar lang stil zijn hierover, van casting (februari 2015) tot laatste uitzending (in maart 2016). Op straffe van een boete van zo’n 250.000 euro.

De Mol-monitoring-tool

Social media-analist Jaap van Zessen ontwikkelde met Buzzcapture een Mol-monitoring-tool. Hiermee volgt hij op social media in hoeverre de spelers actief zijn. Makkelijk zat. Eerste conclusie: de opnames vonden tussen 1 en 25 juni 2015 plaats, in de Dominicaanse Republiek (tijdsverschil vijf uur). Op individueel niveau kun je vervolgens letten op spelers die eerder weer actief zijn dan anderen: dat zijn de waarschijnlijke afvallers.

Het voert te ver om in detail in te gaan op de werkwijze, maar je kunt conclusies trekken uit het volggedrag van de deelnemers op twitter (de meesten volgen elkaar), uit de concertspeellijst van een deelnemende harpist, uit vernoemingen op alle nieuwssites, blogs en fora, de inhoud van kranten en magazines, uit de geo-locaties die geknoopt is aan foto’s, uit de tijdregistratie die vastzit aan tweets – de deelnemers kunnen twitteren in hun hotel – , uit de aanwezigheid in televisieprogramma’s, uit de details op foto’s (vuilnis op straat, dus vuilophaaldag). De voorspelling van van Zessen over het vroegtijdig vertrek van deelnemers was afgelopen jaren betrouwbaar: lees hem dus niet als je een fanatiek kijker bent van Wie is de Mol. Maar de combinatie van social media-tools en gezond analytisch denkwerk brengt je heel ver.

Bellingcat

Dat bleek ook uit het onderzoek dat het onderzoekscollectief Bellingcat deed: het leverde twintig namen op van Russische militairen die mogelijk betrokken zijn bij het neerhalen van de MH17. Bellingcat is een netwerk van burgerjournalisten die speurend werk van zelf ontwikkelde robots op het internet combineren met ambachtelijk speurwerk. Crowdfunded, zoals het een startup van onduidelijke maatschappelijke betekenis betaamt. Kickstarter bood de helpende hand.

Bellingcat reconstrueerde de route van het konvooi met de Boek-raket, combineerde dienstlijsten met tijdstippen en kwam tot de conclusie dat het de russische militairen van het Tweede Bataljon van de 53e luchtafweerbrigade waren geweest, die verantwoordelijk waren voor het vervoer. Vervolgens werden social media uitgevlooid. Details van foto’s werden vergeleken met beelden van Google Earth. Google Maps was behulpzaam bij het bepalen van splitsing-locaties, foto’s van Instagrammende burgers werden bekeken en vergeleken, geo-locaties en timestamps werden toegevoegd aan de data-set.

SunCalc & Wolfram Alpha

Om de schaduwen te gebruiken, werd gebruik gemaakt van SunCalc, waarmee op iedere plaats op de wereld en op ieder tijdstip de zonnestand kan worden teruggehaald. In Rusland wordt om verzekerings-redenen veel gebruik gemaakt van dashboard-camera’s: kan ook nuttige informatie opleveren als in een ooghoek van het filmpje achteloos een aanhanger met Boek-raket wordt vastgelegd. Wolfram Alpha is altijd behulpzaam om de meest ingewikkelde berekeningen te doen. Het resultaat: een lijst met twintig militairen, mogelijk betrokkenen, mogelijke moordenaars, al dan niet met opzet.

Nog zonder hackers...

Let wel, het is allemaal publiek beschikbaar. Hier komt geen hacker aan te pas. Of het nou een min-of-meer-bekende-Mollende-Nederlander is of een Russische militair. Dit is een verfijnd samenspel tussen slim geprogrammeerde, eindeloos geduldige en hongerige robots die als rupsjes-nooitgenoeg onverzadigbaar het publieke domein van het internet afstruinen. Van al het werk dat al gedaan is (Google Earth, Google Maps, SunCalc, Wolphram Alpha, Face Recognition Software) maken ze dankbaar gebruik. Ze zijn hulpeloos als het niet een mens is die ze de slimme opdrachten geeft, die de slimme associaties suggereert, die als een Sherlock Holmes verbanden legt waarop een robot nooit zijn gekomen.

We kunnen denken dat we de anonimiteit van ons gedrag beschermen door in verschillende hoeken van het internet desnoods met verschillende identiteiten ons een weg te banen. We kunnen achteruitlopend op het strand misschien een eendimensionale spoorzoeker foppen. Maar het geweld dat de brute computerkracht combineert met al die digitale bronnen is verwoestend groot, zeker als het intelligent wordt aangestuurd.

...maar die komen helpen

En vervolgens moet je er even niet aan denken wat er gebeurt als niet-publieke bronnen beschikbaar komen. Met andere woorden, de hackers gaan hun steentjes bijdragen. Maar daar gaan we zoals gezegd nu niet aan denken.

Het contract dat de Mol-deelnemers afsluiten is niet bestand tegen dit geweld. Dat zal ook gelden voor de geheimhoudingsplicht van de militairen. Natuurlijk, je kunt beloven dat je er met niemand over praat. En ook dat je er niet over twittert. Maar wat je niet kunt beloven is dat je niet gefotografeerd wòrdt door iemand. Wat je ook niet kan beloven is dat je ophoudt te bestaan, een jaar of je diensttijd lang. En al zou je het doen, dat is ook weer betekenisvolle informatie.
Zo ver is het dus nu.
Ook het niets is iets.