Premier Rutte ook afgeluisterd

Vast staat dat Angela Merkel is afgeluisterd door de NSA. Zoals we vaker hebben gezien bij berichtgeving over recente spionageschandalen, waren ook berichten op tv, radio en websites dat premier Rutte’s telefoon niet afgeluisterd kan worden, nogal kort door de bocht.

Wilma van Dijk, directeur cybersecurity bij de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) werd onlangs bij BNR Nieuwsradio de vraag gesteld of Rutte kan bellen terwijl hij ‘zeker weet’ dat hij niet wordt afgeluisterd. Ze gaf daarop een half bevestigd antwoord: “Hij kan absoluut met een vertrouwelijke telefoon bellen en ik weet dat hij dat ook doet als het nodig is.”

“Daaruit is onterecht opgemaakt dat Rutte absoluut niet af te luisteren is”, zegt telecomadviseur Hendrik Rood van Stratix. “Goed beveiligd bellen kun je alleen met telefoons die dezelfde beveiliging hebben, dus zowel van Rutte als zijn gesprekspartner.”

Meeste verkeer af te luisteren

Dit beaamt Ronald Prins, algemeen directeur van Fox-IT, die alle bewindspersonen hielp voorzien van beveiligde telefoons van het Zweedse bedrijf Sectra: “Onderling bellen ze beveiligd met die speciale telefoons. Maar niet met hun gewone mobiele telefoon waarmee ze naar derden bellen buiten de regeringskring”.

Naast een beveiligd toestel staan er op het bureau van premier Rutte namelijk nog twee andere telefoons die niet beveiligd zijn. Het eerste is het gewone kantoortoestel van zijn ministerie van Algemene Zaken. Het andere is een aansluiting op de Nationale Noodcommunicatievoorziening (NCV), een netwerk in te zetten als de normale communicatienetwerken overbelast raken of uitvallen als gevolg van een ramp.

Om beveiligd te kunnen bellen beschikt de premier, net als de andere ministers, staatssecretarissen en een aantal hoge ambtenaren over de Tiger XS. Anders dan sommige mediaberichten deden voorkomen, is dit echter geen telefoon, maar een los apparaatje, dat in 2005 door Sectra werd ontwikkeld om gesprekken via een mobiele telefoon te versleutelen. De Tiger XS werd daartoe via een bluetoothverbinding aan de telefoon gekoppeld.

Omdat simpele mobiele telefoons inmiddels tot multifunctionele en dus risicovolle smartphones zijn uitgegroeid, is de Tiger XS niet meer te gebruiken voor bijvoorbeeld een iPhone of de nieuwste Samsung-toestellen. De Nederlandse regering gebruikt de Tiger XS daarom alleen nog in de bijbehorende bureauhouder, waardoor het feitelijk een beveiligd vaste lijntoestel is geworden. Als zodanig is het te zien op foto’s van het bureau van Mark Rutte.

Meer telefoons

Ondanks dat dit toestel en de gebruikte versleutelingsmethoden grondig zijn getest door het Nationaal Bureau Verbindingsbeveiliging (NBV, een op hoog niveau acterend onderdeel van de AIVD in Zoetermeer), zegt Ronald Prins: “Bovendien moet je er in principe rekening mee houden dat iemand ook op een verbinding met beveiligde telefoons weet in te breken en de versleuteling doorbreekt. Niemand kan 100 procent veiligheid garanderen.”

In het geval van de Duitse Bondskanselier is het de meeste mensen ontgaan dat de telefoon die op de afluisterlijst van de NSA stond slechts haar onbeveiligde mobiele telefoon was. Daarnaast beschikt zij voor vertrouwelijke zaken over een moderne smartphone die voorzien is van een chipkaartje van Duits fabricaat om de gesprekken te versleutelen. En echt geheime zaken bespreekt ze via beveiligde telefoons met een vaste lijn.

In de beide laatste gevallen kan dat uiteraard ook alleen weer met personen die over eenzelfde toestel beschikken. Dat is niet het geval voor internationale gesprekken. Immers, beveiligde telefoons met de bijbehorende encryptiesleutels van regeringsleiders behoren tot ’s lands geheimen die de grens niet overgaan.

Om die reden bellen buitenlandse leiders elkaar dan waarschijnlijk in de meeste gevallen gewoon via normale, onbeveiligde telefoonlijnen. Voor de Europese Unie is geen beveiligde telefonie opgetuigd. E-mail wordt wel versleuteld, maar gezien de NSA over de meeste sleutels beschikt is de vraag of dit verkeer veilig is.

Twee kanten beveiligen

Er werd vorig jaar naar gegist of Mark Rutte is afgeluisterd door de Amerikaanse geheime dienst NSA, net als Angela Merkel. Gezien ditzelfde principe van noodzakelijke beveiliging van twee kanten van de lijn, is de kans groot dat Mark Rutte door de NSA is afgeluisterd, wanneer hij één van zijn onbeveiligde telefoons gebruikte.

Hendrik Rood: “Als de Amerikanen mevrouw Merkel’s telefoon konden aftappen, dan konden ze ook haar gesprekken met Mark Rutte afluisteren. Net zo goed als die met Blair, Cameron of Sarkozy als ze in die periode met haar telefoneerden.”

Bovendien, aldus Rood, laten ook gesprekken via volkomen beveiligde telefoons sporen na in de databanken van telefonieaanbieders. Nog steeds wordt er van elk gesprek vastgelegd wie er met wie belt, en voor hoe lang. Deze zogenoemde metadata van telefonie zijn beschikbaar voor justitie met een vordering en voor geheime diensten die toegang eisen tot databanken van telefoniebedrijven, zoals de NSA doet in de VS.

*) Dit artikel verscheen in zeer verkorte vorm in nrc.next van 29 oktober 2015. Wellicht dat dit opnieuw wordt opgepakt in de nieuwsmallemolen en moeten we dit helemaal niet eerlijk vertellen.