Tijd voor toezichthouder op vrijheid van meningsuiting

De drie grootste blogdiensten gaan het verspreiden van bloot, seks en porno aan banden leggen. De Amerikaanse bedrijven Blogger.com, Reddit en Tumblr hebben hiertoe diverse maatregelen aangekondigd. De Amerikaanse preutsheid wordt zo wereldwijd de standaard.
De maatregelen laten vooral zien dat de bedrijven die de blogdiensten beheren eenzijdig kunnen bepalen wat internetgebruikers zien en lezen. Door de gebruiksvoorwaarden van de diensten aan te passen leggen zij hun regels op aan burgers wereldwijd. De halve wereldbevolking maakt gebruik van de diensten van Facebook, Apple, Yahoo, Google; de laatste twee zijn eigenaar van Tumblr en Blogger.com.
Door het hanteren van stringente regels, op de naleving waarvan zij zelf toezicht houden, creëren de internetreuzen een schaduwmaatschappij. In deze schaduwmaatschappij is de trias politica ver te zoeken. Bedrijven als Google vormen zowel wetgevende, uitvoerende als rechterlijke macht. In die hoedanigheid worden regelmatig grondrechten van burgers geschonden.

December vorig jaar tikte het College bescherming persoonsgegevens Google op de vingers wegens schending van de privacy van de gebruikers van diverse Google-diensten. De schending werd veroorzaakt door de aanpassing van de privacyvoorwaarden van het bedrijf. Doordat wij over een toezichthouder beschikken om over onze privacy te waken, kunnen de Amerikaanse diensten niet ontsnappen aan onze regels ter bescherming van het recht op privacy. Maar wie waakt er over onze vrijheid van meningsuiting en het recht om informatie te vergaren?
Het is juist dat recht dat op het spel staat bij de maatregelen die de blogdiensten hebben aangekondigd.

Apple weert Heleen van Royen

Waartoe dat kan leiden, bleek toen Heleen van Royen in haar roman De hartsvriendin webadressen had opgenomen van pornosites. Het was functioneel gebruik van bestaande adressen in een roman: de hoofdpersoon bezocht die sites. Apple weerde het boek echter uit haar winkel vanwege de haar onwelgevallige webadressen. Porno in romans mag niet.
De weg van porno naar andere onwelgevallige uitingen is glad en vol valkuilen. Vorige zomer liet de Turkse premier Erdogan de toegang tot Twitter voor Turkse internetgebruikers blokkeren. De reden? Erdogan was boos omdat via de blogdienst voor microberichten opgenomen gesprekken werden verspreid waarin hij zijn zoon opdracht geeft grote hoeveelheden contant geld te verduisteren vanwege een onderzoek naar corruptie. De westerse wereld reageerde toen geschokt. Blogdiensten zijn immers onmisbare dienaren van het vrije woord. Het Turkse Constitutionele Hof verklaarde de blokkade snel ongrondwettig.

De dubbele moraal is dat dezelfde diensten nu zelfstandig de vrije meningsuiting van hun gebruikers beknotten. Eerder nam Twitter maatregelen om de verspreiding van IS-onthoofdingsvideo's tegen te gaan.
Het puriteinse gedrag van de blogdiensten wordt niet gesteund door het Amerikaanse recht. Toen de Amerikaanse overheid een wet invoerde die het vertonen van porno via de televisie verbood - ook in de nachtelijke uren - verklaarde het Hooggerechtshof de wet op verzoek van Playboy in strijd met de First Amendment van de Amerikaanse Grondwet. De Amerikaanse blogdiensten schenden dus ook hun eigen rechtstraditie.

Charlies beknotten

De voorwaarden die ons in hun schaduwmaatschappij worden opgelegd, kunnen worden gecontroleerd wanneer van overheidswege ingestelde toezichthouders bevoegd zijn deze te controleren. Waar onze privacy wordt gewaarborgd door het College bescherming persoonsgegevens, ontbreekt een dergelijke toezichthouder op de bescherming van de vrijheid van meningsuiting. Nederland kent sinds 2012 het College voor de Rechten van de Mens, maar dat heeft alleen een adviserende rol. Het kan geen boetes of een last onder dwangsom opleggen wanneer de vrijheid van meningsuiting door een blogdienst wordt beknot.
Een maand geleden waren we verenigd in onze afschuw over de aanslag op het vrije woord in Parijs. Iedereen was Charlie. Maar wanneer Charlie actief is op een Amerikaanse blogdienst, bepaalt de eigenaar daarvan wat hij zegt. Het wordt tijd voor een toezichthouder die onze vrijheid van meningsuiting beschermt.