Privacy is raar spul

Zelfs in zaaldebatten of fora, waarin privacy expliciet op de agenda staat, vormt het laatste woord, het onaantastbare woord dat geen verdere grond nodig heeft. Het is een antwoord op vraag: waarom is X slecht - waarbij X kan bestaan uit cookies die je websporen natrekken, spam in je mailbox, een identificatiecode in elk Word-document dat je creeert, het vastleggen van traffic- en locatiedata van mobieltjes.

Jazeker, allemaal slecht voor de privacy. Maar wat is dat dan voor gevaar? Verder dan een angstige notie dat je immers nooit weet wat 'ze' met dat soort informatie doen, kom je niet.

Erno Eskens signaleerde het al in een eerdere column voor Netkwesties: de term privacy is een vage en vooral morele term, gebaseerd op slechts angst. Hij stelt voor het begrip te vervangen door 'zelfbeschikkingsrecht'.

Daar zit zeker wat in, want dat haalt inderdaad de vaagheid eruit. Het biedt aanknopingspunten om het te hebben over wie wanneer waarover mag beschikken, en juridisch en beleidsmatig kun je daarmee uit de voeten. Je kunt grenzen definiëren, voorwaarden en garanties scheppen, informatie-inzage en toestemming regelen et cetera.

En toch... En toch haalt zo'n redenering precies de angel uit de term privacy. Een angel die misschien wel juist bestaat bij de gratie van de leegheid van de term. Tot voor kort dacht ik ook dat privacy iets was wat je moest vastleggen in welomschreven begrippen. Een vervelend voorval, een knallende ruzie met een collega, bracht me op andere gedachten.

In een gezellig kroeggesprek met veel drank vertelde die collega mij iets. Iets waar ik eerder over had geschreven en wat ik prompt als follow-up gebruikte in een nieuw stuk. Razend was hij toen hij het las. 'Ben je nu helemaal belazerd? Bestaat er dan helemaal geen privacy meer?!' Ik begreep er niks van. De informatie klopte toch? Maakt niet uit, zei hij, 't gaat om privacy. Maar zo'n kroeggesprek zit toch altijd op de grens van privé en werk? Maakt niet uit, zei hij, 't gaat om privacy.

Maar hij was voor buitenstaanders toch niet als bron te traceren? Maakt niet uit, zei hij, 't gaat om privacy.

Was zijn positie op zijn werk of ergens anders dan onmogelijk gemaakt? Maakt niet uit, zei hij, 't gaat om privacy.

Ik vond het maar vage ontwijkende praatjes, er was niks ernstigs gebeurd. Maakt niet uit, zei hij, 't gaat om privacy.

En op een bepaald moment viel het kwartje bij me. Inderdaad, alleen de betrokkene zelf kan aangeven of iets als privacyinbreuk wordt ervaren. Daar zijn geen algemene termen voor, het hangt juist af van de specifieke context.

Privacy is precies dat: een vorm van persoonlijk contextbeheer. Privacy is het recht om niet 'out of context' genomen te worden door anderen. Wat iemand vertelt in de kroeg, kan niet zomaar door een ander worden getransporteerd naar een andere context.

Maak niet uit of die ander meent dat die andere context onschadelijk en niks om angstig voor te zijn is. Die ander zal het gewoon, elke keer, in elke andere context weer opnieuw, moeten vragen aan de betrokkene. In die zin is privacy - net als spam - iets waarvoor niet een 'opt out'- maar een 'opt in'-regeling geldt. Het aardige is dat je daar best beleid op kunt maken.

Dit lijkt een beetje op het zelfbeschikkingsrecht van Eskens. Maar er is één groot verschil. Anders dan andere zelfbeschikkingsrechten is privacy geen positief vrijheidsrecht. Het is geen recht dat je actief uitoefent, het is een negatief recht, een recht om gevrijwaard te blijven van interventies en contextkoppelingen van anderen.

Het is het recht op rust, ongestoordheid en op weigering, dat eenieder, behoudens zijn verantwoordelijkheid voor de wet, behoort te hebben. Een recht dat je vooral niet tot positief vrijheidsrecht moet herformuleren, door de burger allerlei instrumenten te geven om zijn/haar informationele contexten te beheren en van elkaar af te schermen.

Algemene garanties en criteria - bijvoorbeeld in de vorm dat spambedrijf Ad.Fab belooft precies drie keer per jaar een massamailing te doen over keurige producten, met een opt out procedure voor als je niks meer wil - lossen het privacyprobleem niet op.

Privacy is immers op voorhand niet gestoord worden, ongeacht algemene criteria.
Privacy is ook het recht daar geen enkele gedachte of handeling aan te besteden.
Privacy is precies de weigering om te verantwoorden en argumenteren waarom iets een privacyinbreuk vormt, of dat al dan niet met angst te maken heeft en of 'je soms iets te verbergen hebt'.

Privacy is leeg, particulier en contextgebonden. Zo leeg als maar kan zijn. En dat moet vooral zo blijven.