Filtering van uitingen door Volkskrant en Facebook

De Ombudsvrouw van de Volkskrant geeft dit weekend een kijkje in de keuken van het modereren van reacties. Filtering is een boeiend onderwerp. Recent schreef ik over de algoritmen van Facebook voor het selecteren van uitingen op de Timeline, uit de Engelstalige versie. Uit datzelfde boek komt nu een artikel over het filteren van ongewenste uitingen door Facebook. Wired schrijft daar uitgebreider en beter over: The Laborers Who Keep Dick Pics and Beheadings Out of Your Facebook Feed.

‘Reageerders op de site voelen zich slachtoffer van censuur’, zo staat boven het stuk van Ombudsvrouw Annieke Kranenberg van de Volkskrant, geschreven naar aanleiding van klachten, eigen observaties en gesprekken, waaronder met de ‘chef digitaal’. Dat is Laurens Verhagen, ook lid van het expertforum van Netkwesties.

De overgang naar de nieuwe site ging, als gebruikelijk, ook bij de Volkskrant gepaard met technische probleempjes. Zo werkte het modereren van reacties niet goed, waardoor deze ongefilterd online verschenen. Daarop heeft Verhagen, zolang dit euvel niet is verholpen, de mogelijkheid tot reageren uitgeschakeld. Reageerders uiten daar hun onvrede over. (Het zou nieuws zijn als dit volk een dag niet ontevreden is.)

De Ombudsvrouw noemt de huisregels: “wees beleefd, geef argumenten, probeer iets nieuws te zeggen, schrijf een begrijpelijke tekst in goed Nederlands, scheld niet, gebruik geen schuttingtaal, maak u ook niet schuldig aan digitaal schreeuwen (overmatig gebruik van kapitale letters, vraag- en uitroeptekens), discrimineer en generaliseer niet.”

Kritiek op redacteuren gecensureerd

Liggen de regels voor de hand, de criteria uiteraard niet. Bovendien is het modereren uitbesteed aan NoviaFacts, een bureau in Almere, dat voor alle sites van Persgroep actief is. Gemiddeld wordt volgens de directrice zo'n 25 procent van de reacties niet doorgelaten, bij gevoelige onderwerpen (Gaza, IS, Wilders, Zwarte Piet) is dat zo'n 40 procent. Dat is naar eigen zeggen en niet gecontroleerd.

Vrijheid van meningsuiting is ook domweg een tijd=geld kwestie. Volkskrant huurt een bureau in omdat het goedkoop is. De Ombudsvrouw: “Een rechter kan weken nadenken over de vraag of een uiting discriminerend is, een moderator moet dat al lezend binnen enkele seconden beslissen. Niet zo vreemd dat de nuance verloren gaat.”

NoviaFacts – what’s in a name – werkt ook al jaren voor De Telegraaf. Ook daar kwam kritiek dat het bureau de redactie van de titel in bescherming neemt. De Ombudsvrouw erkent dat dit het geval kan zijn bij de Volkskrant: “'Journalisten mogen voortdurend (vaak heel persoonlijke) kritiek uitoefenen op alles en iedereen, maar zijzelf worden daar angstvallig tegen beschermd', mailde een ervaren reageerder. Zijn klacht is deels terecht. Na een aantal persoonlijke aanvallen op columnisten is het bureau gevraagd daar scherp op te letten….”

Deze redenering roept vraagtekens op; kind en badwater. Er is een groot verschil tussen redacteuren beschermen tegen terechte kritiek en tegen persoonlijke aanvallen. Ook al beschouwen (ook) journalisten kritiek op hun werk al snel als persoonlijke aanval. Juist de reinigende werking van reacties kan een titel sterker maken. De legendarische Henriëtte Boas had een dagtaak aan het corrigeren van krantenartikelen.

Kritiek moet altijd over de inhoud gaan. Die regel wordt nogal eng geïnterpreteerd, want bij risico wordt nu eenmaal voor zekerheid gekozen: schrappen die handel. Zo ook met uitingen om het abonnement op te zeggen.

Journalistieke culturen zijn van oudsher arrogant en gesloten voor kritiek, met een sterk ‘not invented here’ principe. Een uitgave als De Correspondent wortelt weliswaar in de journalistieke cultuur, maar probeert meer richting ‘open source’ te gaan: ervan uitgaan dat bijdragen van derden het niveau van de uitgave verhogen. Dus niet a priori bedreigend zijn.

De Wildersfactor

De grootste voetangel op Nederlandse fora en reageerpanelen is al jaren de controverse over, en het haten van de islam, met aanpalend de harde meningsverschillen over Gaza en Israël culminerend in antisemitisme. Theo van Gogh werd bekend om zijn rabiate uitingen, anti-islam en antisemitisch. Zonder dat hij moslims en joden haatte.

De vader van Theo van Gogh, gevolgd door omroep NCRV, zei al: “Je mag alles zeggen, maar het hoeft niet.” Je past uitingen aan de gevoeligheden van een ander. Anderzijds pas je dan geen censuur toe en begint geen rechtszaken tegen politici.

Auke Kok destijds tijdelijk hoofdredacteur van HP/De Tijd, over dat evenwicht bij Van Gogh zelf in NRC: “Theo vond vooral dat híj alles moest kunnen zeggen, maar als iemand iets over hem zei zat hij in de hoogste boom.”

Incasseringsvermogen begrenst de vrijheid logischerwijs. Die van Job Cohen, na de moord: “Theo van Gogh vond mij een klootzak. En dat recht heeft hij in Nederland.”
Dit wankele evenwicht speelt voortdurend bij uitingskwesties. Juist deze week kwam het aanbod van Mein Kampf weer voor de rechter, met een strafeis. De rechtbank Maastricht veroordeelde cartoonist Ruben Oppenheimer voor nevenstaande prent over advocaat Theo Hiddema (boven), waarop hij reageerde met een prent (onder) en hoger beroep.

Pijn doen

Hoe absoluut kan de vrijheid van meningsuiting zijn? Met Karin Spaink had ik daarover een discussie gedurende een interview:

 Het brengt je in verwarring?

“Je brengt me buitengewoon in verwarring. Ook omdat ik niet in de positie of verleiding wil komen om de grens te bepalen: dit mag je niet zeggen en dat wel. Dat is cherrypicking, zo werkt het niet. Ik zou werkelijk niet weten waar dan de grens ligt. Je kunt alleen met voorbeelden de grens ongeveer bepalen, maar die theoretisch vastleggen lukt me niet.”

Wilders wel of niet vervolgen om zijn mening?

“Het onderscheid is nu ongeveer: je mag alles zeggen, maar niet alles doen. Als je op Twitter of in fora tot daden aanzet (‘maak hem af’) ben je strafbaar.
Het onderscheid is naïef. Alsof woorden en taal op zich geen pijn kunnen veroorzaken. Een woord is een handeling; je richt er iets mee aan in iemands denken, ziel, blik of houding. Woorden kun je niet van je afschudden, zoals een eend het water van z’n vette veren. Woorden en daden liggen in elkaars verlengde. Het onderscheid is niet vol te houden, ook wettelijk niet.”

Niet in mijn huis

Open discussie is dus niet eenvoudig. Vorige week stapte een klusser in m’n woning op nadat ik hem aansprak op zijn aanhoudend rabiate antisemitische en antimoslim uitingen.

Zo vraagt Laurens Verhagen zich retorisch af of een beperkte club fanatieke reaguurders wat toevoegt aan de krant. “Er zit veel rommel tussen, het is onvoldoende duidelijk wat hiervan de toegevoegde waarde is voor de Volkskrant.”

Aanvankelijk kwamen reacties op Volkskrant even allemaal door en dat gaf een blik op de ‘nuances’ oftewel de ‘digitale anarchie’ volgens De Ombudsvrouw. Ze turfde even de namen van 380 reacties op een opiniestuk over jihadisten: vier reageerders plaatsten meer dan dertig bijdragen, één meer dan twintig, 37 één berichtje.

“De directrice van NoviaFacts schat in dat elke krant en elk onderwerp een harde kern van vijftig reageerders heeft. De moderatoren - ik bezocht ze afgelopen zomer - kunnen boeiend over de vaste klantenkring vertellen. Ze kennen hun namen, stokpaardjes en onhebbelijkheden.”

Het zijn grote stappen tussen verwerpelijke uitingen en moord, al zijn het gradaties van onverdraagzaamheid. De afstand tussen ‘ik zou z’n kop van z’n romp willen scheiden’ en werkelijk onthoofden is zo groot als tussen Delft en Raqqa, maar soms tussen Slotervaart en Oost. De beetjes benodigde mildheid, humor en relativering smelten makkelijk.