Rode en gele kaart; filtering en censuur bij Facebook

Facebook zegt niet zomaar uitingen te verwijderen: "Vanwege de diversiteit van onze community kan het zijn dat je bepaalde inhoud onaangenaam of storend vindt terwijl deze inhoud niet in aanmerking komt om te worden verwijderd of geblokkeerd. Om deze reden kun je gebruikmaken van persoonlijke instellingen waarmee je zelf kunt bepalen wat je ziet. Zo kun je de personen, pagina's of toepassingen blokkeren waarvan jij vindt dat ze beledigende inhoud plaatsen."

De voorbeelden van censuur zijn echter berucht. M'n vriend postte: "I never saw the Red Light District in Amsterdam and I never tried space cake or any other drug." Ondanks de dubbele ontkenning verbrak Facebook de verbinding met de duiding 'bad words'. Ik probeerde dit te herhalen en er gebeurde niets. Facebook gaat er meestal pas toe over als er een melding komt van bezwaar, maar hanteert ook filters op woorden.

Als je uit de bocht vliegt en iemand klaagt over je reactie, kun je bij Facebook een waarschuwing, blokkade of verwijdering oplopen. In het gunstige geval zijn een of enkele functies geblokkeerd, zoals het toevoegen van vrienden of het geven van commentaar. Deze tijdelijke blokkering duurt tussen enkele uren en een paar dagen. De meester is streng: "Als je probeert deze functie te gebruiken terwijl je bent geblokkeerd, kan de blokkering worden verlengd (…) Deze blokkering kan om geen enkele reden worden opgeheven, dus wees geduldig en gebruik deze functie enkele dagen niet totdat de blokkering is verwijderd."

Waar ligt de grens? Joost mag het weten: "Helaas kan Facebook geen bijzonderheden verstrekken over de gehandhaafde gebruikslimieten. De drempel waarop je wordt gewaarschuwd, is geen specifiek getal, maar wordt vastgesteld op basis van verschillende factoren, zoals snelheid, tijd en hoeveelheid."

Dus je moet goed oppassen met zomaar vrienden toevoegen. Maar is er een duidelijke grens? "Als je geen vrienden op Facebook kunt toevoegen, komt dat waarschijnlijk doordat veel vriendschapsverzoeken die je hebt verstuurd, niet zijn beantwoord of hebben Facebook-leden je contact als ongewenst gemeld."

Facebook heft je inschrijving op als je 'een of meerdere' waarschuwingen negeert en bijvoorbeeld gebruikers blijft lastigvallen, reclame maakt of stalkt. Ook het gebruiken van een valse naam of schending van rechten van film, muziek of foto's vormen een reden om je van het Facebookveld te sturen, plus natuurlijk het posten van seks en geweld.

Als de veiligheid in gevaar is kun je niet meer bij je profiel, bij een kraak van je inschrijving bijvoorbeeld. 'Uitgeschakeld', luidt dan de boodschap.

Soms krijg je zonder gele kaart direct de rode kaart van Facebook en is er geen beroep of herstel mogelijk: "Je krijgt niet altijd een waarschuwing voordat je account wordt uitgeschakeld. Dit is afhankelijk van de ernst van de overtreding. Helaas kunnen accounts die zijn uitgeschakeld wegens zeer ernstige schendingen van de Richtlijnen voor de Facebook-community niet worden hersteld."

Facebook zegt altijd dat anderen hebben geklaagd, zonder te zeggen wie dat is en of er ergens een Grote Controleur aan het werk is. "Je krijgt dit foutbericht omdat andere Facebook-gebruikers de inhoud die jij op de site probeert te plaatsen als aanstootgevend hebben gerapporteerd. Het zou mogelijk moeten zijn om berichten te plaatsen en je account te updaten als je de aanstootgevende URL weglaat."

Facebookpolitie misselijk aan het riool

De uitstekende, rabiate uitgave Gawker legde eind februari 2012 de hand op de uitvoering van de censuur door Facebook, ofwel het modereren. Dat is uitbesteed aan bureaus als oDesk die wereldwijd mensen werven om meldingen te onderzoeken en uitingen te verwijderen.

Gawkers bron was de 21-jarige Marokkaan Amine Derkaoui die er genoeg van had om voor 1 dollar per uur dit vuile werk te doen. Een moderator over dit werk: "Zie het als een rioolkanaal waardoor alle rommel, vuil, afval en poep van de wereld naar jou stroomt en jij het moet schoonmaken."

Een ander stopte er na drie weken mee: "Pedofilie, necrofilie, onthoofdingen, zelfmoorden etc. Ik hield ermee op want ik moest aan m'n geestelijke gezondheid denken."

Derkaoui overhandigde Gawker alle instructies. Facebook bevestigde dat ze echt waren. Gawker deed er nogal verontwaardigd over maar heel negatief is de praktijk niet gezien de strenge regels van Facebook. Enkele facetten zijn uitzonderlijk.

De meest absurde is de instructie om een uiting te verwijderen als foto's van gezichten worden vergeleken. Dit staat onder de rubriek 'haat'. De voorganger van Facebook, FaceMash, deed dit immers exact: steeds twee gezichten van Harvardstudentes vergelijken om te bepalen wie de mooiste was. Mark Zuckerberg laat zich hier wel erg in de kaart kijken.

Poep, urine, pus, kots en ook oorsmeer kan Facebook niet hebben, behalve in spotprenten. Curieus is ook de instructie gericht tegen alle bewerkingen van personen op foto's. Afbeeldingen van gephotoshopte mensen moeten weg, hoe ze ook bedoeld zijn. Dat naakt en seks niet door de censuur komen wekt geen verwondering. 'Voorbereiding' op seks mag wel blijven staan, maar afbeeldingen van geklede mensen die seks lijken te hebben niet.

Echter, qua seks liet Facebook volgens een intern memo de teugels vieren. Links naar porno mogen nu wel en ook vunzige zinnen als 'ik wil je neuken', 'ik ga je kutje de hele nacht likken' en gelijksoortige uitingen. Maar als uitnodiging met een telefoonnummer of adres erbij mag het niet. oDesk heeft uitgebreide beschrijvingen wat er aan tekst en beelden wel en niet mag.

Foto's met diepe vleeswonden of waarop rijkelijk bloed vloeit zijn toegestaan, evenals foto's van zware verminkingen, zolang dat maar niet als haat is bedoeld en er geen inwendige organen uitpuilen. Foto's van gevechten op het schoolplein mogen ook, tenzij die bedoeld zijn om personen er nog verder mee te pesten. Als onderdeel van humor mogen haatuitingen wel.

Plaatjes van drugsgebruik zijn niet toegestaan, met uitzondering van marihuana, tenzij het voor handel is. Dierenmishandeling mag je ook publiceren, zolang het bedoeld is als illustratie om je afkeer ervan te tonen.

Dus moderators moeten vaak de context proberen te bevatten. Dat is een reden om goed opgeleide personen te zoeken, vaak studenten met goede talenkennis. Dan nog is het beoordelen moeilijk, maar censors kunnen hun twijfels bespreken op een forum van Facebook.

Alles pro en contra abortus is ook toegestaan, maar plaatjes van geaborteerde foetussen niet. Facebook maakte begin 2012 nog excuses voor het verwijderen van een chemische abortusmethode van activiste Rebecca Gomperts van Woman on Waves en plaatste de publicatie weer online. Het ging met name om innemen van het medicijn tegen maagzweren Misoprostol, vooral in de VS een fel bekritiseerde methode.

Facebook stuurde een persoonlijke verontschuldiging aan Gomperts: "Ons beleid wordt gehandhaafd door een team van recensenten in verschillende kantoren over de hele wereld. Dit team beoordeelt honderdduizenden verslagen per week en maakt daarbij, zoals te verwachten, zo nu en dan een fout en verwijdert onterecht de inhoud of een deel ervan.

Wanneer dit gebeurt proberen we het snel aan te pakken, excuses te maken bij betrokkenen en de nodige wijzigingen in onze systemen en processen aan te brengen."
Echte censuur is ook alle verbod om negatief te uiten over Ataturk, verbrandingen van de Turkse vlag te tonen, maar ook elke propaganda voor de Koerdische strijd inclusief afbeeldingen van hun leider Ocalan en van de 'Koerdische staat' op kaarten. De Koerden en PKK bekritiseren mag daarentegen wel. Facebook doet dit louter om een verbod in Turkije te ontlopen.
Deze 'misdaden' tegen Turkije moeten ook gemeld worden bij Facebook, want aangifte is noodzakelijk. Deze plicht geldt ook voor ontkenningen van de Holocaust, die in sommige landen expliciet strafbaar zijn. Een speciale categorie is er voor bedreigingen met geweld of aanslagen tegen bekende personen en gezagsdragers en aanzet tot terrorisme. Ook die moeten gemeld worden. En uiteraard moeten de moderators alles wat te maken heeft met kindermisbruik kopiëren en melden bij Facebook.

Zie over dit onderwerp ook hoofdstuk 3: 'Censuur'

Uit Hoofdstuk 3: Censuurincidenten

De regels van Facebook, behandeld in Hoofdstuk 1, leiden volgens velen tot machtsmisbruik of censuur. Facebook heeft al meer dan eens pagina's verwijderd om bedrijven te beschermen, zoals in juni 2010 'Boycott BP' met toen 730.000 gebruikers. Facebook zei dat het een fout besluit was van een computer, dus technische redenen. Gelukkig geen censuur, kun je zeggen. Maar daar kun je nog tegen protesteren, tegen de almachtige machine niet. Na rumoer in de media heeft Facebook de pagina teruggezet, wel handmatig. De pagina vind je niet via de slechte Facebookzoeker, want die brengt je direct naar een veel minder belangrijke pagina met protest tegen BP. Google toont 'Boycott BP' op Facebook wel als eerste resultaat. De pagina heeft nu 802.000 fans en er wordt actueel gepost.

Censuur past Facebook weinig toe, maar gebeurt het en wordt het zichtbaar, dan zijn de rapen gaar. Zo verdween in april 2011 de Facebookpagina van homofeestorganisatie M.U.L.T.I.S.E.X.I. uit het zicht, ondanks een verblijf van drie jaar en inmiddels 2.500 fans. De organisatie zond een aangetekende brief en dertig e-mails naar het Amsterdamse kantoor van Facebook, zonder enige respons. Pas toen de club publiciteit zocht via tv-zender AT5 ging de Facebookpagina weer online.

Ook hier was sprake van een ongelukje, zo liet Facebook achteraf aan NRC weten, maar ditmaal van de beheerders van de site zelf en niet van Facebook. De gang van zaken bevestigde dit allerminst. Eerder al had Facebook, ook hartstikke per ongeluk, een foto van zoenende mannen verwijderd, nota bene uit de Engelse televisieserie Eastenders. Uit protest kwamen er Facebookpagina's met foto's van zoenende homo's. Foto's van een Nederlandse fotograaf van een homofeest met Nieuwjaar waren echt tegen de regels volgens Facebook.

Ook een afbeelding van het bekende schilderij 'L'origine du Monde', met de sterk behaarde vagina, verwijderde Facebook. De Amerikaan die dit overkwam zou een rechtszaak aanspannen, maar daar is nooit meer wat van vernomen.
Al in 2008 wist Facebook de woede op zich te halen met verwijdering van foto's van borstvoeding. De regel dat tepels onzichtbaar moeten blijven was geschonden. Er kwam een origineel protest op gang van 'lactivisten' in de groep 'Hey Facebook, breastfeeding is not obscene!', met spoedig 82.000 steunbetuigingen. Barry Schnitt, een Facebookwoordvoerder, verweerde zich met de opmerking dat de meeste foto's van borstvoeding ongemoeid bleven: "Foto's met een volledig blootgestelde borst, met het tonen van de tepel of tepelhof, doen afbreuk aan onze voorwaarden aangaande obsceen, pornografisch of seksueel expliciet materiaal en kunnen worden verwijderd." En ook dit nog: "De foto's die we behandelen zijn bijna uitsluitend onder onze aandacht gebracht door klagende andere gebruikers."

Begin 2010 was de pagina van de politieke groep DAB, een pro-China beweging in Hong Kong, ineens weg, evenals even later die van een Texaans radiostation dat kritiek had geuit op Facebook.

In 2009 verwijderde Facebook foto's van de Britse Sharon Adams met daarop haar wond na amputatie van haar borst, daar ze 'seksueel en beledigend' waren. Prompt werd op Facebook de groep 'Get Sharon Adams' Pictures Back on Facebook for Breast Cancer' opgericht. Facebook gaf er gehoor aan. Inmiddels is ze daar zelf de beheerder van, en kwamen er veel meer foto's online van vrouwen die hun borst(en) verloren door amputatie.

Nederlandse kunstenaar botst met Facebook

Rotterdamse kunstenaar Han Hoogerbrugge kreeg half november 2011 bij het inloggen op Facebook een pop-upschermpje te zien met de mededeling dat hij 'had violated the Terms'. Hij had de voorwaarden van Facebook geschonden. Welk onderdeel precies in het geding was of wat de oorzaak is kan Hoogerbrugge niet achterhalen.

Hij vermoedt dat het om een beeld gaat uit de fotoserie 'This and That and More', met willekeurige afbeeldingen van het web, waarin zijn jongste album 'Prostress' is verwerkt. Hoogerbrugge denkt dat de jongste afbeelding, die van een bloederig, verminkt lichaam met afgerukte ledematen, een doorn in het oog van een andere Facebookdeelnemer is.

"Ik vermoed dat dit niet kan. Facebook heeft natuurlijk voorwaarden die nogal strikt zijn, van een EO-achtige allure. Wie zich er dan aan stoort is altijd een raadsel. Dat kom je niet te weten. Je krijgt niet eens een motivatie te zien en er is geen adres waar je je kunt verweren of in discussie kunt gaan", aldus Hoogerbrugge.

Overigens zou Hoogerbrugge ook geblokkeerd kunnen zijn vanwege schending van auteursrecht. Voor de serie heeft hij foto's van het web gehaald. Hij vermeldt de bron, voor zover die bekend is. Zo heeft hij ook de bekende plaat van een drijvend lijk in een zwembad gebruikt, die onder de titel 'Death of a Collector' bij de Biënnale in Venetië werd tentoongesteld. Hoogerbrugge zette erbij dat het een 'onvrijwillige samenwerking' was met de kunstenaar. De serie telt bovendien foto's van Karl Lagerfeld?, Papandreu en Berlusconi met het boek in de hand.

Een paar dagen later was de blokkade opgeheven. Uit een vorm van zoete wraak voegde Hoogerbrugge een plaat van een gezinstafereel toe aan de serie met als bijschrift 'Facebook Approved Family Picnic'.

Hoogerbrugge zou een vertrek van Facebook niet ten zeerste betreuren: "Het is voor mij een welkom uithangbord om m'n werk te tonen en direct reacties te krijgen. Ik ben er verder niet afhankelijk van. Bovendien mag Facebook zijn eigen regels bepalen, net als de EO. Als je daarmee niet overweg kunt, dan moet je er niet mee willen werken. Dan maar naar Google en natuurlijk m'n eigen site."

Facebook zelf gecensureerd

Facebook zelf heeft in veel ernstiger mate met censuur te kampen gehad, met China en Iran als bekendste voorbeelden. China blokkeerde de toegang tot Facebook in juli 2009 nadat activisten voor een onafhankelijk Xinjiang zich via Facebook bleken te organiseren. Facebook blijft ontoegankelijk in China, maar met de dienst Securitale kan de beveiliging van China worden omzeild, evenals met gfwvpn.com. Dan moet je Google DNS-servers gebruiken teneinde te voorkomen dat je alsnog achter de Great Firewall van China blijft hangen.

China wordt strenger in het licht van de op handen zijnde periodieke machtswisseling in de top. Persbureau Nieuw China liet weten dat de bazen van de 39 belangrijkste internetbedrijven drie dagen lang bijeen moesten komen om ingepeperd te krijgen dat 'versterking van zelfcensuur, zelfbeheersing en strikte discipline' van groot belang zijn. De chefs van onder meer Weibo, Sina (nieuws en conversatie), Alibaba (portaal en handel), Baidu (grootste zoekdienst) en Tencent (sms) kregen bijles.

Facebook werd vaak tijdelijk geblokkeerd, natuurlijk in Egypte gedurende de opstand begin 2011 en in 2009 gedurende de opstand en de verkiezingen. Al in 2007 overkwam dit Mauritius, nadat een onbekend persoon een neppagina had gemaakt over premier Ramgoolam. Facebook reageerde en na een dag konden de Afrikanen weer facebooken. Iets soortgelijks gebeurde in Marokko, waar in 2008 een burger werd gearresteerd op verdenking van het aanmaken van een nepprofiel van prins Moulay Rachid. In Vietnam was er korte tijd een conflict tussen de regering en internetaanbieders, die gedwongen werden om de toegang tot Facebook af te knijpen.

De Syrische regering begon in 2007 moeilijk te doen met de beschuldiging dat Facebook werd gebruikt om de regering te bekritiseren, voor Israëlische spionage en infiltratie. Ook liet Syrië weten geen netwerk door een jood gebouwd te willen verspreiden. Begin 2011 werd de toegang tot Facebook hersteld, maar een half jaar later kwam er met de opstand tegen president Assad al weer een einde aan. Syriërs weten de blokkade te omzeilen en de Syrische regering surveilleert intensief op internet om protesten de kop in te kunnen drukken.