Bijzondere internetactivist in Syrië achter de tralies

Want ondertussen zit hij vast. Na een jaar digitale strijd is hij maart 2012 opgepakt bij een straatscontrole in Damascus, niet ver van zijn huis. Domme pech of een valstrik; dat is niet duidelijk. Wie is Bassel en wat drijft hem? Is hij een vlotgebekte, zakelijke geek of een idealistische revolutionair? En hoe gaat het nu met hem na meer dan drie jaar in de gevangenis?

Tijd verdrijven

Om met het laatste te beginnen: Bassel is relatief gezond en veilig maar hij verveelt zich stierlijk. Want het is vooral erg saai in de Adra gevangenis in Damascus waar Bassel nu meer dan drie jaar vastzit. Hij zit met circa negentig andere mannen in een cel. De meesten zijn moordenaars, verkrachters, oplichters en drugsdealers. Vierentwintig uur per dag met criminelen moeten verkeren is ook een vorm van martelen, aldus een ex-gevangene die eveneens in Adra zat. Een cel bevat dertig bedden. De andere zestig celgenoten slapen op de grond – op hun zij want er is geen plaats om op de rug te liggen.
Voor twintig dollar per week kan Bassel een bed huren. Ook voor eten, een douche, en schoonmaken moet hij betalen. De mannen mogen twee keer per dag gedurende drie uur uit de benauwde, rokerige cel. In het café zijn sandwiches, kebab en falafal te koop en is gelegenheid om sisha te roken. De televisie toont de staatsomroep en een paar amusementskanalen. Er is geen computer, laat staan internet.
Bassel mag één uur per week bezoek ontvangen. Zijn vrouw Noura bezoekt hem minstens een keer per week. Om de tijd te verdrijven maakt de jonge programmeur sieraden, tasjes en doosjes. Hij leest zoveel mogelijk en heeft een paar gevangenisbewakers leren programmeren. Inmiddels is hij drie keer jarig geweest in de gevangenis.

Welbespraakt, grappig en goodlooking

Bassel valt mij op tijdens de bijeenkomst van Arabische bloggers in in Beirut, december 2009. ’s Ochtends vroeg improviseert hij kalm en kundig voor een volle zaal de vertaling van een technisch verhaal van een Amerikaanse veiligheidsexpert van Engels naar Arabisch. Later blijkt dat Bassel als eerste het wachtwoord van het wifi netwerk van het hotel heeft gekraakt, onderwijl de blikjes bier uit de koelkast leegdrinkend. De volgende dag zie ik Bassel volkomen op zijn gemak een presentatie geven over het alternatieve auteursrecht Creative Commons. Welbespraakt, grappig en goodlooking. Ofwel: Bassel is een man naar wie men graag luistert. En dat is bijzonder voor een geek.
Vanuit de ontwikkelingsorganisatie Hivos adviseer en ondersteun ik projecten van Arabische journalisten, programmeurs, ontwerpers, fotografen en filmmakers. Als onderdeel van mijn werk blijf ik in contact met Bassel maar ook omdat ik nieuwsgierig ben naar deze tegendraadse, slimme man die hard werkt maar ook graag biertjes drinkt in de cafe’s van Beirut en Damascus. Hij wil een hackerspace oprichten in Damascus. Hoe gaat hij dat doen in het over-gecontroleerde Syrië?
Het lukt hem de hackerspace Aikilab op te richten in een hoog en ruim kantoorappartement in een zakenwijk van Damascus. Het loopt goed vanaf het begin, de creative sector van Damascus weet snel de weg te vinden naar Aikilab, vooral omdat de internetverbinding er opvallend snel is.
Ook na het begin van de volksrevolutie in Syrie – maart 2011 – blijven Bassel en ik mailen en skypen. Als ik besluit om een verhaal te maken over de Syrische opstand is al snel duidelijk: de coole Bassel wordt de hoofdpersoon. De leefwereld van jonge creatieven in steden als Damascus verschilt in veel opzichten niet van die in Amsterdam, New York en Berlijn. Ook zij houden van computers, Facebook en cappuccino.
De spanningsboog van dit verhaal is eenvoudig: de ontwikkeling die de programmeur doormaakt loopt parallel aan die van Syrië; van een volksopstand tot een bloedige burgeroorlog. Vanaf het moment dat Bassel beseft dat het een bloedige en langdurige strijd wordt, verliest hij - die altijd superoptimistisch is - de hoop. Dan wordt zélfs hij cynisch.

Niemand vertrouwen

Door de onveilige situatie in Syrie blijkt het niet mogelijk Bassel te interviewen. We houden contact tot zijn arrestatie, maart 2012. Vanaf dan sprokkel ik de verhalen bij elkaar met Bassels vrienden  - vrijwel allen kantoorgenoten van de hackerspace Aikilab – die zijn gevlucht naar Beirut, Parijs en London.
Ze voelen zich machteloos, omdat zij veilig buiten Syrië zitten en bijna niets kunnen doen. Dankzij het vertrouwen van Bassels vrienden en familieleden van kreeg ik inzicht in de wereld achter de schermen van deze revolutie.
Vertrouwen is een schaars goed in Syrië. De veiligheidsdiensten zijn actief tot in de haarvaten van de samenleving. Ook die aardige oom of een oude schoolkameraad kan een verklikker zijn. Het is ieder voor zich en buiten je eigen kring is niemand te vertrouwen. Zo zijn ze opgegroeid en dat was en is de enige manier om je in Syrië staande te houden. Het scheelt dat ik Bassel en een paar van zijn vrienden ken van vóór de revolutie.

Van boek tot app

Aanvankelijk wilde ik een boek schrijven; ik heb veel materiaal en een boek geeft ruimte aan de dramatische ontwikkeling van de karakters. Een rondje langs uitgevers in 2013 leverde nauwelijks animo op; er bestaat in Nederland kennelijk weinig commerciële belangstelling voor boeken over het Midden Oosten.
Ik hoorde dat twee journalisten een uitgeverij voor digitale producties wilden oprichten. Uitgeverij Fosfor brengt als enige op de Nederlandse markt longreads in app vorm uit - met software van The Atavist, speciaal gemaakt voor longreads. Zodoende is dit verhaal als e-book en als app uitgebracht; eerst alleen voor de iPhone en iPad, en nu ook voor Android. De app is verrijkt met foto’s, filmpjes, kaarten en links.
Ik koos hiervoor omdat een app inhoudelijk uitstekend past bij een verhaal over een computergeek. Ten tweede is een e-book makkelijker te vertalen en te verspreiden is. Want dit verhaal moet terug naar de Arabische regio en met name naar Syrië.
Wat zal Bassel na zijn vrijlating willen doen? Doorgaan als programmeur? Of zal hij een andere richting opslaan? Zal Bassel hij voor de vierde keer zijn verjaardag - 22 mei 2015 - in de gevangenis moeten doorbrengen? Wordt vervolgd.

Bassel, van nerd tot spil in het Syrische verzet als e-book en als app:

FreeBasselSafadi op Facebook

Bassel op Wikipedia:

Monique Doppert