Tragisch misverstand over durf- en risicokapitaal

Nederlanders die betrokken zijn bij innovatie slaken vaak de verzuchting: kunnen wij hier in Nederland niet een Silicon Valley creëren? De Silicon Valley is de regio in de Amerikaanse staat Californië met San Francisco en de Bay Area aan de noordkant en San Jose in het zuiden. De streek vormt de bakermat van tientallen grote en wereldwijd bekende technologiebedrijven en van duizenden wat kleinere techbedrijven die in hoog tempo werkgelegenheid creëren. Silicon Valley vormt in wezen ook de bakermat van toekomstige technologie.

Silicon Valley in Nederland, dat kan om een aantal redenen niet. Sommige van die redenen liggen sommige buiten onze invloedssfeer (gebrek aan schaalgrootte en te veel overheidsinmenging bijvoorbeeld). Enkele andere redenen hebben we als Nederlanders in eigen hand, maar daar slaan we de plank volledig mis.

Een punt waar we de plank volledig hebben misgeslagen is het omgaan met het verschijnsel venture capital. Venture capital heeft het overgrote deel van de innovatieve bedrijven uit Silicon Valley gefinancierd. Venture capital heeft talloze succesvolle bedrijven laten kruipen, laten lopen en vervolgens laten rennen.

In Nederland leeft met name bij de oprichters van startups, bij technologie-liefhebbers en ambtenaren het idee: als we in Nederland genoeg venture capital zouden hebben, kunnen we hier hetzelfde als in Silicon Valley. Misschien op wat kleinere schaal, maar toch.

Dat is een tragisch en uiterst schadelijk misverstand. Want venture capital is niet zo maar kapitaal. Het is een kapitaalvorm. Om venture capital goed te begrijpen, moet je snappen dat het drie componenten heeft:

1. Het is kapitaal;

2. Het is een vorm van kapitaal die gericht is op het financieren en behalen van rendement op ondernemersactiviteiten;

3. Het kapitaal is afkomstig van ex-ondernemers.

In Nederland wordt alleen component 1, dat het kapitaal is, goed begrepen. Van component 2 wordt alleen begrepen dat het gaat over financiering. Dat venture capital ook altijd een rendement vereist – de rendementseis ligt meestal rond 20 procent – daarmee houdt het overgrote deel van de betrokkenen in de praktijk amper rekening.

De inzet is financiering, niet rendement. Component 3, dat het kapitaal afkomstig moet zijn van ondernemers of ex-ondernemers, daar heeft het overgrote deel zelfs nog nooit van gehoord. Ze hebben er nog nooit bij stilgestaan dat de bron van het kapitaal misschien nog belangrijker is dan het kapitaal zelf.

Participeren is geen ondernemen

Het begrip Venture capital ontstond net na de tweede wereldoorlog in de Amerikaanse ondernemerswereld en arriveerde ongeveer dertig jaar later - aan het begin van de jaren tachtig - in de Nederlandse polder. Gretig om de Amerikaanse hoogwaardige banenmachine te kopiëren, met vroege resultaten als Microsoft en Apple, werden hier in Nederland zogenoemde ‘participatiemaatschappijen’ gevormd. Maar dat was iets heel anders. Participeren is geen ondernemen, het is alleen geld verstrekken. De investeerders waren vaak ambtenaren die een fonds beheerden en geloofden dat kapitaal voldoende was om uit het niets een bloeiend bedrijf van de grond te trekken. Maar omdat aan deze spruitbedrijven geen enkele ondernemerservaring werd overgedragen, voldeden deze participatiemaatschappijen niet aan hun doelstelling. Desondanks bestaat een aantal van deze organisaties tegenwoordig nog steeds, waarbij de werkwijze vrijwel onveranderd is.

Vanaf de jaren ’90 werd venture capital in Nederland vertaald als ‘durfkapitaal’ en soms als ‘risicokapitaa’”. Die termen doen nog steeds opgang en zijn zelfs opgenomen in Wikipedia. Voortbordurend op de misslagen van de jaren tachtig heeft Nederland daarmee een fundamenteel verkeerde afslag genomen. Dat is deels al te zien door alleen maar de wikipedia-lemma’s te vergelijken van venture capital in de Engelstalige wikipedia en de Nederlandse tegenhanger durfkapitaal. Venture capital wordt (in het Engels) uitgelegd als een investering met hoog risico en hoge opbrengst. Durfkapitaal wordt uitgelegd als investering met … hoog risico. De component ‘hoge opbrengst’ ontbreekt in de vertaling.

Maar dit is de uitleg die in Nederland aan durfkapitaal wordt gegeven:  kapitaal waar voor de investeerder een hoog risico aan kleeft. Dit brengt grote tot extreme verwarring met zich mee in het wereldje van verschaffers, adviseurs, bemiddelaars, de in Nederland onvermijdelijke beleidsambtenaren en – last but not least – ondernemers die naar een investeerder zoeken. De betrokkenen hebben zichzelf ervan overtuigd dat het creëren van een succesvol jong bedrijf alleen maar draait om een goed idee en het vinden van een investeerder die ‘durf’ heeft of ‘risico’s durf te nemen’.

Het is rendementsafweging

Bij venture capital draait het echter om een investeerder die een correcte afweging kan maken van risico en rendement bij het investeren in een kansrijk bedrijf. ‘Durf’ of ‘risico’s nemen’ hebben er hoegenaamd niets mee te maken. Alles draait om de afweging. Hoe maakt de investeerder die?

Op basis van zijn eigen ervaring als ondernemer. Concreet kan succesvol ondernemen als volgt worden gedefinieerd: het intellectueel begrijpen en uitvoeren van herhaalbare activiteiten waarvan in het verleden is bewezen is dat deze een rendement afwerpen.

Deze activiteiten spelen zich met name af op twee operationele gebieden: marketing en geldbeheer. Daarom is succesvol investeren beslist geen gokwerk. Daarom zijn er naast serieel succesvolle ondernemers ook serieel succesvolle investeerders.

We kunnen in Nederland geen Silicon Valley creëren, maar we kunnen er wel meer aan doen om onze kansen te vergroten. Een eerste belangrijke stap zou kunnen bestaan uit het uitfaseren van onzinbegrippen als ‘durfkapitaal’ en ‘risicokapitaal’. Er bestaat een term die veel dichter in de buurt komt van de oorspronkelijke betekenis van venture capital. Dat is ‘waagkapitaal’. ‘Waagkapital’ is ook het woord dat in Zuid Afrika wordt gebruikt als vertaling van venture capital. In Duitsland wordt het woord ‘Wagniskapital’ gebruikt. Wagen – het woord zegt het al - houdt een afweging in van risico en opbrengst. Het woord wagen komt ook terug in de vertaling van de Engelse uitdrukking ‘nothing ventured nothing gained’: wie niet waagt die niet wint.

Ik definieerde succesvol ondernemen als het begrijpen en uitvoeren van activiteiten waarvan bewezen is dat deze een rendement afwerpen. De terechte vraag kan worden gesteld: maar is dat ook toepasbaar op startups die nog geen organisatie, geen klanten  en geen track record hebben?

Welke marketing- en geldbeheeractiviteiten leiden hier tot succes? In beginsel is dat een lastige vraag, en dat is precies de reden dat veel investeerders geen enkel brood zien in het financieren van startups.

Door begrippen als ‘durf’ en ‘risico’ echter uit het ondernemers-vocabulaire te schrappen, staan we wellicht meer open voor nieuwe ondernemerstechnieken die behulp van het internet mogelijk zijn geworden en waarmee al in een zeer vroeg stadium kan worden aantonen of startups succesvol kunnen worden of niet.

Hoe dan wel?

Zo kunnen tegenwoordig uitgebreide simulaties worden gemaakt van nieuwe business modellen zonder dat er geld hoeft te worden besteed aan bijvoorbeeld apparatuur, productontwikkeling, het opbouwen van een team of andere vormen van investeringen. Het enige wat nodig is, is een website, fotomateriaal, verkoopteksten en een paar tientjes aan Adwords- advertenties om de waardepropositie te testen.

Startups hebben geen track record, maar door een slim gebruik van het internet is het mogelijk om binnen een paar weken en zonder veel geld een zogenoemd ‘virtueel track record’ op te bouwen waarmee een realistische business case kan worden onderbouwd.  Binnen een paar weken kun je uittesten of een product gewild is, bij welke doelgroep, tegen welke prijs, welke eigenschappen van het product aantrekkelijk zijn en welk tekstmateriaal en welk beeld je moet gebruiken om het product te verkopen.

(Publicaties en youtubes over deze technieken bestaan van Amerikaanse ondernemer-investeerders als Tim Ferriss, Noah Kagan, Eric Ries en Steve Blank. Conceptueel zijn ook de publicaties van Eric Ries van belang. Al deze auteurs zijn serieel succesvolle ondernemers die tot de kern behoren van de Silicon Valley-investeerdersnetwerken).

Kortom, ook bij het investeren in innovatieve startup-bedrijven, kan door een slimme ondernemer-investeerder een correcte afweging worden gemaakt. Ook bij het investeren in startups kunnen begrippen als ‘durf’ en ‘risico’ dus worden geschrapt.

Deze benadering is voor de startups ook veel interessanter dan het momenteel veel bejubelde crowdfunding, dat de startup in het beste geval wel kapitaal oplevert, maar niet de voor de groei en bloei noodzakelijke structuur, ervaring en het netwerk die ondernemer-investeerders kunnen inbrengen.

Als wordt begrepen dat investeren draait om wagen (of wegen) en uitdrukkelijk niet om durven en risico’s nemen, dan hebben we in Nederland een belangrijke stap vooruit gezet naar het professionaliseren van onze startup-wereld, die zo belangrijk is voor het creëren van toekomstige groei en werkgelegenheid.

Wellicht dat het creëren van een Silicon Valley aan de Noordzee dan toch nog een stapje dichterbij is gekomen.

*) Henny van der Pluijm (foto) is eigenaar van, en publiceert via Venture Media, zoals de Venture Capital Gids