Rijksmuseum ook over op totaal nieuwe ICT

*) Onderstaand artikel komt uit Surf Magazine. Hier kunt u een gratis abonnement op nemen.

Wat was uw grootste uitdaging bij de verbouwing?

“Voor het Rijksmuseum is esthetiek heel belangrijk: alles draait om de kunst en het gebouw van architect Cuypers. Omdat beeldschermen de fraaie esthetiek zouden verstoren, hebben we voor het overbrengen van informatie gekozen voor persoonlijke devices. Bezoekers mogen met hun eigen apparatuur op ons netwerk. Op hoogtijdagen hebben we zo’n 15.000 bezoekers, dus dat vergt veel van het wifi-netwerk.

Het Rijksmuseum, een monument uit 1885, werd tijdens de verbouwing teruggebracht naar zijn oorspronkelijke vorm en moest worden voorzien van bekabeling en een goed dekkend wifi-netwerk. Wekenlang hebben we met meetapparatuur gezocht naar de beste locaties voor 150 toegangspunten.

Uiteindelijk is het gelukt, hoewel we ze soms op rare plekken hebben weggewerkt. Op de bovenverdieping zijn de toegangspunten aangebracht boven het plafond, op de tussenverdieping achter de ventilatieroosters en beneden liggen ze onder de vloer. Niet echt optimaal, maar we hadden geen keus. Ik ben hier van augustus 2012 tot de opening fulltime mee bezig geweest. Een extra complicatie was dat in dezelfde periode ook kunstobjecten werden terugverhuisd; dan kun je niet zomaar gaan boren.”

Met welke ICT-voorzieningen zorgt het Rijksmuseum voor een bijzondere ervaring?

“Toen we hierover in 2003 begonnen na te denken, bestond de smartphone nog niet. We dachten toen aan een multimediatour op pda’s (handcomputers, red.), maar die vonden we te gebruiksonvriendelijk.

Eigenlijk was het een geluk bij een ongeluk dat de verbouwing langer duurde dan voorzien. Daardoor konden we de nieuwste ontwikkelingen toepassen, zoals apps, maar ook led-verlichting. De app die de bezoeker rondleidt en uitleg geeft bij de kunstwerken kunnen bezoekers gratis downloaden op hun eigen device.

Je kunt ook een iPod Touch huren bij de balie. Het gebruik van deze mobiele devices is overigens niet alleen handig voor de bezoekers maar ook voor ons. Aan de hand van informatie uit het netwerk kunnen we goed zien waar het op bepaalde momenten druk is. We zijn van plan daarmee rekening te houden bij het inrichten van tentoonstellingen.

Het Rijksmuseum is chronologisch opgebouwd, wat wil zeggen dat alle kunstvoorwerpen en objecten gegroepeerd zijn per periode, van de middeleeuwen tot en met de twintigste eeuw. Daarnaast is er een afdeling Special Collections die dwarsdoorsnedes uit onze collectie toont. Er zijn bijvoorbeeld vitrines met wapens, scheepsmodellen en glaswerk door de eeuwen heen. Aan de vitrines zijn tablets bevestigd, waarvan de content afhangt van wat er in de vitrine staat. Die tablets halen de informatie uit hetzelfde CMS als de website.

Naast het Rijksmuseum bevindt zich het medialab, waar we schoolklassen ontvangen en waar bezoekers meerdere keren per week kunnen experimenteren met hightech technieken, zoals lasersnijden en 3D-printen. Met al deze voorzieningen willen we bezoekers helpen beter te leren kijken. We willen hen attenderen op symboliek, op details of juist het totaalplaatje.”

Het beeldmateriaal van het Rijksmuseum is vrij beschikbaar gesteld. Wat was daarvoor de overweging?

“Daarover is veel discussie geweest. Vroeger verkochten we beeld voor bijvoorbeeld schoolboeken en publicaties. Die inkomsten lopen we nu mis. Halverwege de renovatie is besloten iedereen zo makkelijk mogelijk toegang te geven tot de collectie, die immers eigendom is van de staat. Daarin zijn we het eerste museum ter wereld.

De beelden in ons digitaal beeldarchief stellen we in hoge resolutie beschikbaar aan online bezoekers. Met de openbare beeldbank Rijksstudio, een onderdeel van Rijksmuseum.nl, kun je het beeldmateriaal bekijken, je eigen collectie samenstellen en die van anderen bekijken. Je mag alle foto’s rechtenvrij gebruiken en aanpassen, bijvoorbeeld door details eruit te knippen.”

Hoe wordt de beeldbank gevuld?

“Rond 2007 zijn we begonnen met het digitaal fotograferen van de hele collectie, die uit 1,3 miljoen objecten bestaat en waarvan we er slechts ruim 8.000 kunnen tentoonstellen. In ons depot in Lelystad, waar het overgrote deel van de collectie wordt bewaard, bevinden zich fotostudio’s. De beelden worden via een lichtpad van Surfnet – een rechtstreekse dataverbinding (tot 100 Gbit/s, red.) tussen twee punten in het netwerk, buiten het reguliere internetverkeer om – verbonden met het Rijksmuseum, waar ze worden voorzien van extra informatie en in de beeldbank worden opgeslagen. Op dit moment zijn er zo’n 400.000 objecten gefotografeerd.

Het plan is om onze hele collectie binnen vijf jaar af te krijgen. Dat is nog een hele klus. Schilderijen zijn niet zo ingewikkeld, maar we hebben ook 800.000 kwetsbare prenten en foto’s en ook het fotograferen van glas is niet eenvoudig. De logistiek hopen we via een digitale straat zoals die van Naturalis op te lossen. Daar is een speciale lopende band opgezet voor het digitaliseren van hun collectie insecten, dieren en planten.”

Het Rijksmuseum heeft een wetenschappelijke afdeling. Wat voor onderzoek wordt hier gedaan?

“Ons Restauratieatelier is een Centre of Excellence op het gebied van restauratie en conservering. Hier werken we, samen met de Universiteit van Amsterdam, met hightech apparatuur aan materiaaltechnisch onderzoek. We onderzoeken bijvoorbeeld hoe verflagen op moleculair niveau zijn opgebouwd, hoe oud ze zijn en welke wijzigingen bij eerdere restauraties zijn aangebracht. ok werken in het Restauratieatelier mensen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en is er de masteropleiding tot restaurator gevestigd.

Om al deze mensen te faciliteren, maken we gebruik van een aantal diensten van Surf, zoals Surfconext en eduroam (een dienst waarmee onderzoekers, docenten en studenten met hun eigen instellingsgegevens veilig en eenvoudig kunnen inloggen op campusnetwerken en hotspots over de hele wereld, red). Met Surfconext wordt authenticatie en autorisatie heel eenvoudig, ook voor diensten die onze eigen onderzoekers en die van universiteiten gezamenlijk gebruiken.

Voor het opslaan, synchroniseren en delen van bestanden willen we gebruik gaan maken van de nieuwe persoonlijke cloudopslagdienst Surfdrive. Via eduroam kunnen studenten en onderzoekers met hun eigen account inloggen op onze netwerkdiensten zonder dat we voor hen Rijksmuseum-accounts moeten aanmaken.”

*) Rob Hendriks is sinds 1999 ICT-manager van het Rijksmuseum. Voor die tijd werkte hij in dezelfde functie bij het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam en de Universiteit van Amsterdam. Het Rijksmuseum heeft 660 medewerkers, waarvan 450 met een vaste werkplek.

Tijdens de grootscheepse renovatie van het Rijksmuseum was Rob Hendriks verantwoordelijk voor de nieuwe ICT-voorzieningen, zoals de aanleg van het draadloze wifi-netwerk met 150 toegangspunten, de multimediatour en Rijksstudio, de openbare beeldbank op Rijksmuseum.nl.