Nederland gedetailleerd op een ‘Google Maps’ uit 1832

*) Onderstaand artikel komt uit Surf Magazine. Hier kunt u een gratis abonnement op nemen.

Het verleden is een onzichtbare realiteit. Waar je nu je hond uitlaat, kan eeuwenlang een kasteel hebben gestaan. De fundamenten bevinden zich misschien nog in de grond. Als een graafmachine onverwacht stuit op een middeleeuwse muur, kan een bouwproject van tientallen miljoenen euro’s acuut stilvallen. “Mede daardoor worden oude landkaarten steeds belangrijker,” stelt geograaf Jan Hartmann van de Universiteit van Amsterdam. “Niet alleen voor historici, maar voor iedereen die te maken heeft met grondgebruik, erfgoedbeheer, monumentenzorg of archeologie.”

Stapjes

Die oude kaarten zijn echter niet zonder meer bruikbaar. Ze zijn vaak niet standaard op het noorden georiënteerd, afstanden zijn onnauwkeurig en de projectie (de vertaling van het gebogen aardoppervlak naar de platte kaart) is dikwijls een ‘vraagplaatje’. En dat zijn nog de kleinere problemen, verzucht Hartmann: “Vooral in de laatste vijftig, zestig jaar is Nederland ontzettend veranderd. Buiten de historische stadskernen is de oude structuur bijna helemaal weg. Je moet echt zoeken naar overeenkomstige punten.”

De oplossing van Hartmann en zijn collega’s voor de ‘georeferentie’ is corrigeren in stapjes. “We zijn bezig om van de moderne, nauwkeurige kaart van Nederland terug te werken naar een oudere, en dan een nog oudere, en zo voort. De kadasterkaart van 1832 is de meest gedetailleerde oude kaart waarmee wij werken. De gegevens op deze kaart zijn redelijk onveranderd gebleven in de voorgaande vijfhonderd jaar, sinds de late middeleeuwen.” Daarmee krijgen we dan een landmeetkundig kloppende, landelijk dekkende kaart van Nederland, die kan dienen als referentiemodel voor oudere kaarten.

Atlas der Neederlanden

Hoe zo’n kaart gebruikt kan worden, laat Hartmann zien met de Atlas der Neederlanden. De driehonderd kaarten van deze particuliere verzameling uit het begin van de negentiende eeuw staan nu op een website, waar ze stuk voor stuk geprojecteerd kunnen worden over een eigentijdse kaart.

Door een schuifje op het scherm heen en weer te bewegen vervaagt de ene kaart en wordt de andere scherper: Hoofddorp verdwijnt om plaats te maken voor het Haarlemmermeer. Het gaat razendsnel. “Daar zie je de kracht van de cloud,”verklaart Hartmann.

Op elke lijn staat een blauwe pijl tussen twee punten. “Door deze twee punten aan te wijzen op de oude én de nieuwe kaart, kun je de oriëntatie en de schaal gelijktrekken”, legt Hartmann uit. “Voor dit demonstratieproject hebben we slechts twee punten per kaart gebruikt. Hoe meer punten je meeneemt, hoe beter je de kaart zo kunt oprekken dat het helemaal precies past. Dat is mijn methode. Je mag best wat onnauwkeurig werken. Zo kun je de precisie steeds verder verbeteren.”

Winst van de cloud

Aan verbetering van georeferentie is in Nederland behoefte, vindt Hartmann. “Tot dusver is men bij het georefereren van oudere kaarten altijd wat voorbijgegaan aan de nauwkeurigheid van de laatste honderd meter. Als je dat kaartmateriaal gaat gebruiken voor monumentenbeheer of archeologie loop je forse risico’s.”

Toch vindt zijn stapsgewijze aanpak moeilijk ingang, stelt Hartmann vast. “Kadaster, archieven, musea en universiteitsbibliotheken hebben allemaal hun eigen contentmanagementsysteem. Die zijn onderling moeilijk te koppelen. Het toevoegen van nieuwe functies is al helemaal een probleem. Ik hoop dat nu toch mogelijk te maken, met de cloud als middel.”

Fantastische samenwerking

Voor het werk van Hartmann betekende de komst van de cloud een doorbraak. “De grote computersystemen van vroeger waren te duur, te traag en te beperkt voor onze tak van wetenschap. Maar met de HPC Clouddienst van Surfsara kunnen we nu snel en goedkoop heel veel computerkracht mobiliseren. Daarbij komt dat de dienst een ruime keus biedt aan flexibele open source-applicaties die werken met standaardformats.

We kunnen dus volop experimenteren om te komen tot het beste, meest efficiënte digitale systeem voor georeferentie. Ook dat is winst van de cloud.” Wat al evenzeer hielp was de volgens Hartmann ‘fantastische’ samenwerking met Surfsara. “De technische mensen zijn per telefoon heel snel benaderbaar en ze helpen goed.”

iPad-versie

De historische basiskaart van Nederland die Hartmann ontwikkelt, gaat fungeren als een Google Maps van 1832, met een nauwkeurigheid van een meter of tien. Daarop kunnen anderen via de cloud hun eigen kaarten projecteren, net zoals nu is gedaan met de Atlas der Neederlanden. Misschien kunnen we binnenkort even gemakkelijk onze weg vinden in het verleden als in het Nederland van nu. Hartmann heeft er al een voorschot op genomen: “Van de Atlas-applicatie heb ik een iPad-versie gemaakt met gps. In de trein van Amsterdam naar Winterswijk zag ik het Nederland van vroeger langzaam onder me langs glijden.”