Lezen moet je wel kunnen

Zelfs op de journalistiekopleiding waaraan ik lesgeef, lukt het de meeste studenten niet een achtergrondartikel uit de Volkskrant of Trouw te lezen. Na twee alinea's stoppen de meesten. Dat komt door een gebrek aan concentratie. Maar als je van een tekst veel woorden niet kent, de beeldspraak niet begrijpt en grammaticale constructies niet volgt, moet je concentratievermogen wel heel groot zijn om hem uit te lezen.

Onderwijs is voor een groot deel het doorgeven van culturele verworvenheden. Natuurlijke taal is bij die overdracht onmisbaar. Onze cultuur is in essentie verbaal van aard. Wetenschap, filosofie, literatuur, politiek en recht zijn alleen te doorgronden op basis van verbaal vermogen. Natuurlijk kun je een beeldroman van De Avonden maken of een speelfilm van De Aanslag, maar die vervangen het literaire werk niet. Hetzelfde geldt voor filosofie, wetteksten, partijprogramma's en regeerakkoorden.

Voor een goed begrip van onze culturele erfenis zijn een substantiële woordenschat, begrip van grammaticale structuren en inzicht in metaforisch taalgebruik noodzakelijk. Steeds minder kinderen krijgen die vaardigheden van huis uit mee. Voeg daarbij de 'ontlezing' onder jongeren en de groeiende instroom van leerlingen die thuis gebrekkig of geen Nederlands te horen krijgen, en er tekent zich een groot en onderschat probleem af.

Glazige blikken

Een taal leren gaat niet vanzelf. Hoe slechter jongeren thuis Nederlands leren, hoe meer les ze daarin op school moeten krijgen, en wel van daartoe bevoegde neerlandici. In het mbo, waar de meeste jongeren naartoe gaan, gebeurt precies het omgekeerde. Het aantal uren Nederlands is daar de afgelopen 25 jaar teruggebracht tot één uur per week, en het wordt zelden door bevoegde neerlandici gegeven.

In het vmbo staan er weliswaar meer uren Nederlands op het rooster, maar die worden veel te weinig gebruikt voor wat het hardst nodig is: vergroting van de woordenschat, kennis van metaforisch taalgebruik en grammaticale structuren. Dit levert namelijk geen 'leuke' lessen Nederlands op, zoals klassendiscussies of presentaties. Ook in het vmbo wordt Nederlands steeds meer door onbevoegde docenten gegeven.

Veel jongeren hebben een verbijsterend geringe woordenschat. Gewone woorden als 'aanmatigend' en 'elimineren' leiden tot glazige blikken. Met de kennis van staande uitdrukkingen is het nog slechter gesteld (de klok horen luiden, maar niet weten waar de 'lepel' hangt), terwijl daar nu juist de nuance mee uitgedrukt wordt. Maar het meest alarmerend is wel het onvermogen om de grammaticale structuur van samengestelde zinnen te begrijpen.

Noodlijdende kranten zijn dan ook meer gebaat bij goed leesonderwijs, dan met het 'opleuken' van het nieuws en meer aandacht voor human interest. Hetzelfde geldt voor de tobbende boekenbranche. Ook in het digitale tijdperk is een literair boek lezen hartstikke leuk, maar dan moet je dat wel kúnnen.

*) Martin Slagter is docent Nederlands, journalistiek en filosofie. Dit artikel publiceerde hij tijdens de Boekenweek 2013 in de Volkskrant