NRC steunt eenzijdige belangenbehartiging Stichting Digiradio

De Stichting Digiradio, een vehikel van omroepindustrie-veteranen Peter Jelgersma en Ruud Vader, trekt alle lobbyregisters open om te redden wat er te redden valt van het oorspronkelijke doel van de aangesloten marktpartijen: zo goedkoop mogelijke, en liefst gratis omroepfrequenties voor de happy few van gevestigde omroepen en hun partners en tegelijk het buiten de deur houden van nieuwe toetreders.

NRC Handelsblad ging hier onmiddellijk plat voor. In een hoofdartikel "De Ether is van Iedereen" worden de lobby talking points van de stichting Digiradio kritiekloos gereproduceerd. Een verrassend snelle positiekeuze van de krant, want er was nog helemaal geen publiek debat in de kolommen te ontdekken geweest. Wat is er aan de hand?

Concurrentie om draadloze mediadistributie verruigt

TDAB is een al in de jaren '80 van de vorige eeuw ontwikkelde techniek en de stichting Digiradio lobbiet al vele jaren voor invoering. Opeens duikt er echter een onverwachte andere kandidaatbieder op met, o schrik, ook nog diepe zakken: Mobiele Televisie Nederland (MTVNL). Dit blijkt een bedrijf waar onder andere T-Systems Media Broadcasting, een dochter van Deutsche Telekom, in investeert.

MTVNL wil met een TDAB vergunning een alternatief gaan creëren voor de binnenkort te lanceren TV naar mobiele toestellen via DVB-Handheld. Die laatste techniek is in handen van Digitenne-Nozema, een bedrijf dat enige jaren terug werd opgetuigd door een effectieve lobby van, jawel ing. P. Jelgersma en voormalig Nozema-directeur R. Vader. Effectieve lobby, omdat Digitenne het toen voor elkaar kreeg om de vergunning voor DVB-T zonder veiling in handen te krijgen.

Ook voor Digitenne werd er flink op de trom van het "publiek belang" geroffeld. In die tijd keek echter nog maar 2 procent van de bevolking via de ether naar de (analoge) televisie. Toen eind vorig jaar de analoge TV werd afgeschakeld waren het minder dan 1 procent van de huishoudens die werden geraakt. Bovendien zette KPN, dat Digitenne overnam, agressief de digitale TV in de markt als alternatief voor hun concurrenten op de kabel.

De kabelbranche was, niet verbazingwekkend, niet zo gecharmeerd van deze goedkope toetredingsroute voor KPN op hun kernmarkt en protesteerde heftig. Toen dat geen effect sorteerde, sloeg men onverbiddelijk terug door o.a. via de branchevereniging Vecai een exclusieve overeenkomst aan te gaan met de BBC om BBC 1 en 2 te distribueren.

Niet-Vecai leden Rekam (kabelexploitant in Gouda en omgeving), KPN en Tele2 hadden het nakijken. Zij kunnen alleen de zenders BBC Prime en BBC World uitzenden. De Rekam heeft nu een Vecai-lid toegang tot haar netwerk verleend met Digitale TV en hun abonnees moeten voor BBC 1 en 2 bijbetalen. Zo hard wordt het concurrentiespel op dit moment in de branche gespeeld.

De TDAB-veiling wordt een nieuwe speelbal in dit robbertje mediarugby.

Digiradio verzwijgt technische alternatieven

Het voorstel van Digiradio om een sterk verouderde standaard in zijn ouderwetse vorm in te voeren, staat als persbericht ook op Internet te lezen en het venijn zit zoals gewoonlijk in de staart. De Stichting roept niet alleen de regering op om gestructureerd digitaliseringsbeleid te maken. Maar ook om af te dwingen dat in 2015 de meer dan 30 miljoen FM-radio ontvangers van alle Nederlandse burgers in één klap waardeloos worden door dan al de analoge FM af te schakelen. Hoezo publiek belang?

Nu al besluiten tot afschakeling in 2015 van FM-radio is veel te gortig. Het gaat hier niet om een techniek die nog slechts een paar procent van alle burgers gebruikt, zoals bij analoge ethertelevisie. Analoge FM is een techniek waar op dit moment bijna 100 procent van alle Nederlanders dagelijks gebruik van maakt!

Ondertussen gaven op 18 mei 2007 de commerciële zenders Radio 538 en Sky Radio een "signaal naar Den Haag af" door met de Digitale Radio techniek FMeXtra te starten. Hé, nog een digitale radiotechniek? En nu al technisch invoerbaar, zonder vergunningenveiling?

Daar zit dus het echte probleem voor DigiRadio. Er zijn ook andere technieken op de markt gekomen om digitale radio te introduceren. TDAB is zolang in ontwikkeling geweest, dat het door de praktijk is ingehaald. FMeXtra is een techniek, die compatibel is met de huidige FM-radio en daarmee een veel gelijkmatigere overgang en minder gedwongen kapitaalvernietiging bij de burgerij belooft.

Bovendien is die techniek voor een relatieve habbekrats (minder dan 10.000 euro per zender) in te voeren. Het in mei aanzetten van digitale radio met FMeXtra was dus met recht aan te merken als een goedkope publiciteitsstunt van de commerciële omroepen. Een beetje Public Affairs lobbyist inschakelen kost meer. FMeXtra is echter niet de enige techniek, er zijn nog andere voorstellen. In de VS is bijv. HD-Radio recent gelanceerd. Met deze techniek wordt nu ook proefgedraaid in Zwitserland en Frankrijk. Wie een TDAB autoradio aanschaft, kan dus voor grote verrassingen komen te staan bij het passeren van Europese grenzen. De claim van Digiradio over de internationale verbreiding van de door hun voorgestane standaard is op zijn zachtst gezegd voorbarig.

TDAB in voordeel van grote spelers

Een belangrijke bijkomstigheid van TDAB is ook nog, dat men hiermee via technologieverandering een radicale ingreep pleegt in de structuur van de markt. Radiozendverguningen werden tot nu toe verstrekt aan omroepen, en zij bouwden zelf een zender of zetten daarvoor onderaannemers in opdracht aan het werk. Maar de vergunningen zijn verstrekt aan de omroep. Bij TDAB is echter een zogenaamde multiplex-aanbieder, bijvoorbeeld Nozema (KPN) of Broadcast Partners, de meest logische partij voor een vergunning. Er zijn namelijk maar een paar multiplexen te vergeven en in ieder multiplex kunnen 8 à 9 programma's worden uitgezonden.

Het TDAB-multiplex voor de publieke omroep is echter wel al gratis aan de NOS vergeven, als enige marktpartij met vooral de programma's die nu ook al via de FM te horen zijn, trekt de NOS echter niet veel digitale luisteraars.

Voor de publieke omroep met een flink aantal landelijke radiozenders is het vullen van zo'n multiplex geen groot probleem. Voor commerciële, regionale en vooral de kleine lokale radiozenders is dat echter wel een fors vraagstuk. Investeringen in apparatuur voor één zender, veranderen in maandelijkse exploitatielasten voor capaciteitsinhuur in een multiplex met een landelijk of provinciaal bereik; daar heeft lang niet iedereen behoefte aan.

Er zitten daarom nogal wat kikkers in de kruiwagen van stichting DigiRadio, die er maar wat graag uit zouden willen springen naar een voor hun financieel veel aantrekkelijker techniek als FM-Extra. Vooral als voor de TDAB-frequenties ook nog moet worden opgeboden tegen nieuwe toetreders.

Paniek, barbaren aan de poort

Wat doe je dan als lobbyclub? Dan maak je een vlucht naar voren. Je formuleert een betoog met een beroep op het publiek belang, om de frequenties gratis te verwerven. Je produceert wat spin over het gebrek aan diversiteit van de huidige commerciéle FM en brengt een zweem van diversiteit en 'cultuurbarbarij' om zo tegen alle trends in de content weer te koppelen aan de vergunning van frequenties.

Er wordt betoogd dat er wel 150 kanalen kunnen worden gecreëerd. Dan is het helemaal niet logisch om te verwachten dat er geen diversiteit meer ontstaat. Kortom een vrij doorzichtige poging tot terugkeer naar oude vormen en gedachten van 'gatekeepers', terwijl digitalisering als kenmerk nu juist heeft dat die zaken worden ontkoppeld.

Gratis frequenties voor de omroepsector is natuurlijk voor hen aantrekkelijk. Het scheelt alvast de afschrijvingen op geïnvesteerde vergunningen, die multiplex-aanbieders anders in de verhuur van capaciteit moet terughalen. Om dat definitief mogelijk te maken, moet je natuurlijk wel andere partijen weren, die een "multiplex" op een veiling voor je neus kunnen wegkapen.

Je formuleert je betoog dus zodanig, dat het verstandig lijkt om potentiële andere bieders op TDAB-frequenties, met afwijkende plannen voor het inzetten van een multiplex, via de politiek uit de markt te duwen. Dat drukt de biedprijs voor een multiplex definitief terug naar "nul Euro", en geeft vrij baan voor de gevestigde marktpartijen.

Tenslotte verzoek je aan de regering of ze via wetgeving verordonneert dat in 2015 alle FM-zenders worden afgeschakeld. Daarmee committeer je ook de meest onwillige kikkers in je kruiwagen.

Er ontbreekt helaas nog één element aan dit plan van DigiRadio. De Nederlandse overheid moet zijn afdeling Handhaving van het Agentschap Telecom namelijk ook drastisch gaan uitbreiden. Na 2015 staat bij het doorvoeren van de DigiRadio-plannen de FM-band leeg. Denkt men nu werkelijk dat dan alle Nederlanders hun FM-radio spontaan in de afvalbak mikken? Nederland, nu al het land met de meeste etherpiraten van Europa, wordt dan het etherpiratenwalhalla. De Ether is van iedereen ...

Markt naar grote diversiteit

In 2004 is onder mijn leiding een onderzoek afgerond naar de marktvraagontwikkelingen voor frequenties tot 2013. Hiervoor zijn niet alleen omroepen geïnterviewd, maar ook andere belangrijke gebruikers van het radiospectrum en een aantal fabrikanten. De laatste schetsten een sterk van de omroepen afwijkend beeld. Zij zagen een snel toenemend aantal alternatieve technieken voor TDAB opkomen voor verspreiding van digitale radio naar o.a. mobieltjes.

Behalve genoemde meer conventionele technieken die allen vooral proberen de analoge radio te digitaliseren, zijn er zelfs ook nog streaming internetradio naar een 3G-mobieltje of bijv. de Philips Streamium die via wifi contact maakt met het breedbandmodem in huis en niet de keuze biedt voor 150 maar tienduizenden stations.

Er is daarom aan het ministerie van Economische Zaken geadviseerd om vanwege deze snel toenemende technologische pluriformiteit, als overheid niet alle eieren voor digitale radio in het mandje van één techniek te leggen. [Deze voor 'Wolffensperger' uitgekomen rapporten zijn helaas van de website verdwenen na een ombouwactie].

De kans op mislukking van TDAB in de markt, voorbijgestreefd door andere oplossingen, nam namelijk toen al sterk toe. Techniek neutraal reguleren, heet dat soort terughoudender overheidsbeleid. De overheid is namelijk niet zo'n goede partij in 'picking winners'.

TDAB in Zuid-Korea gerevitaliseerd

Volgens grapjassen stond DAB voor Dead-and-Burried. Natuurlijk zat de industrie achter de techniek TDAB, d.w.z. de fabrikanten en ontwikkelaars, niet stil. Zij zagen de veranderingen in de markt net zo goed als de geïnterviewden. En zoals met elke techniek zonder serieuze klantenbasis en op zoek naar een markt, werd de technische koers verlegd.

Met nieuwe compressietechnieken werd de standaard gemoderniseerd en omdat je met digitale overdracht nu éénmaal alle soorten informatie kunt verzenden, werd de koers verlegd naar "Digital Multimedia Broadcasting".

Deze moderne vorm van gebruik van de in Europa ontwikkelde TDAB-radio interface is nota bene in Zuid-Korea in 2005 als eerste gelanceerd en kent daar nu al ruim 2 miljoen gebruikers. Een bedrijf als DB Europe meldde zich op de Nederlandse markt met dit soort plannen en maakte proefuitzendingen.

MTVNL is nu de tweede marktpartij voor een multiplex, die zich meldt. Zij willen hier hetzelfde gaan invoeren wat in Zuid-Korea al draait en in één jaar tijd miljoenen gebruikers bereikte. Dat betekent echter dat er nu serieuze concurrentie is voor die frequenties van buiten de klassieke omroepsector.

Al deze innovatieve beweging zet echter de oorspronkelijke business case voor een succesvolle introductie van alleen maar digitale radio via TDAB natuurlijk zwaar onder druk. Er zijn nu alternatieve technieken op de markt, waarmee bestaande FM-zenders onmiddellijk kunnen digitaliseren.

En er zijn partijen op de markt die met de TDAB-frequenties totaal andere dingen willen gaan doen, zaken die mogelijk veel lucratiever zijn. Tenslotte zijn er nu niet alleen meer kleine start-ups als DB Europe actief, maar ook investeerders met veel geld en andere belangen in het totale industriegevecht in de telecommarkt.

Negroponte ziener, Vader niet

Deze situatie van concurrentie tussen telecommunicatie en omroep om radiospectrum is nieuw in de markt. Maar was voorzienbaar. Vanaf de jaren twintig tot midden jaren negentig was omroep de toepassing van het radiospectrum waar veruit het meeste geld in omging.

Dat veranderde pas midden jaren negentig. Toen mobiele communicatie razendsnel de nieuwe toepassing werd, waarmee veel grotere geldstromen gemoeid waren. Deze omslag was al rond 1990 voorspeld door technologiegoeroe Nicholas Negroponte van het Massachussets Institute of Technology.

In een artikel uit februari 1993 in het blad Informatie en Informatiebeleid betoogde toenmalig Nozema-directeur Ruud Vader, dat er volgens hem helemaal geen sprake was van de door Nicholas Negroponte voorspelde "switch".

Immers toenmalig KPN Telecom directeur Ben Verwaaijen voorspelde volgens hem over vijf tot tien jaar 600.000 Nederlandse mobiele telefoniegebruikers en het accountantsbureau Touche & Ross kwam met 750.000 mobiele bellers in 2005 voor Nederland. Wij zouden onze kaarten moeten zetten op uitbreiding van het spectrum voor TDAB, bovendien kon je daarmee trouwens ook gaan "datacasten". (Het gekke is dat MTVNL en DB Europe dat laatste nu juist willen gaan doen, en nu is het weer niet goed volgens Vader cs.)

Vader's pleidooi was getiteld "Laat de omroep in de ether". Hij is wel consequent in zijn oppositie tegen Negroponte met zijn huidige plan. Echter zijn gezochte argumenten van 1993 gaan natuurlijk niet meer op. We weten nu dat er in 2005 meer dan 16 miljoen mobiele abonnementen in de Nederlandse markt uitstonden en geen 750.000. Als je dan alleen nog via politieke lobby de Negroponte-switch moet gaan tegenhouden, wordt de argumentatiezwakte echter wel problematisch. Het lijkt vooral op roeien tegen de technologiestroom in door deze oud-Nozemadirecteur.

Overheid slimmer dan Digiradio

De Nederlandse regering heeft medio 2003, mede vanwege het feit dat de Negroponte-omslag nu werkelijk doorzette en de radiosector drastisch veranderde meerdere, onderzoeken uitgezet om de Frequentienota uit 1995 te kunnen herzien. Tegelijk met het voornoemde onderzoek naar marktvraagontwikkelingen heeft de Nederlandse overheid een onderzoek door TNO laten uitvoeren naar technische ontwikkelingen en heeft men bij het Engelse Quotient Associates en de gereputeerde hoogleraren M. Cave en E. van Damme een onderzoek laten uitvoeren naar frequentiewaarderingen.

Bij grootschalige digitalisering van de ether en 'convergentie' van telecommunicatie en media ontstaat er namelijk opwaartse prijsdruk op de waarde van alle frequenties, met name door de 17 miljoen mobiele telefoongebruikers die miljarden per jaar uitgeven aan mobiele communicatie en tot nu toe slechts een zeer beperkt deel van het spectrum mogen gebruiken.

In juli 2004 is door een van overheidswege ingestelde commissie onder voorzitterschap van G.J. Wolffensperger een rapport aan de regering uitgebracht, dat van die kort daarvoor afgeronde onderzoeken intensief gebruik heeft gemaakt. Hierop is het frequentiebeleid aangepast, wat het jaar erop resulteerde in een nieuwe Frequentienota met als rode draad flexibilisering.

Stichting DigiRadio wil nu echter de klok terug gaan draaien en doet net alsof het nog steeds 1993 is.

Oude gewoonten onuitroeibaar?

DigiRadio wijst in haar handige lobby-spin op het feit dat in Duitsland, België en het Verenigd Koninkrijk al digitale radio is ingevoerd. Wat ze er niet bij vermeld is dat dit alleen de door hen voorgestelde techniek, TDAB, betreft en dat in Duitsland al in enkele regio's de zenders weer zijn afgeschakeld. In België zenden, net als in Nederland, alleen de publieke omroepen uit en is er tot nog toe geen serieuze interesse gewekt bij de consument.

Wat wil je ook, als je ontdekt dat de publieke omroep via TDAB de Concertzender uitzendt, een zender gewijd aan klassieke muziek, en daarna besluit om juist voor die zender de bandbreedte en geluidskwaliteit omlaag te draaien om verkeersgegevens toe te voegen. Jawel, juist dus bij klassieke muziek, het genre dat het bij uitstek moet hebben van de betere geluidskwaliteit en dus is gebaat met een grote bandbreedte. We zijn weer thuis. Alleen in Engeland zijn er 4 miljoen toestellen verkocht. Digiradio vertelt er echter niet bij dat de BBC er al een miljard tegenaan heeft gesmeten om alleen al deze marktsituatie te creëren. Onder meer door nieuwe radiotoestellen te subsidiëren.

In Nederland heeft de publieke omroep geen geld hiervoor. Men besteedt de regeringsbijdrage liever aan salarissen voor presentatoren in de concurrentie met commerciële omroepen, die een prijzig toegangsbewijs tot de markt hebben moeten kopen.

Mobiele operators hebben echter wel zelf geld voor toestelsubsidies. Oeps, kaltstellen die hap, meent de stichting.

Open vizier a.u.b. Digiradio

Het is het goed recht van elke groep rechtspersonen om de eigen, private belangen ten volle te behartigen. De stichting Digiradio moet ook vooral doorgaan in het eenzijdig voorstellen van de stand van zaken ten faveure van de eigen deelnemers, maar dan moet men wel open erkennen dat men de TDAB-lobbyclub is van gevestigde marktpartijen. Het is gelukkig de taak van regering en parlement om alle kanten van de medaille te bekijken, en zich niet te snel in de luren te laten leggen met eenzijdige belangenbehartiging van slechts een deelverzameling van de geïnteresseerden in de te veilen TDAB-frequenties.

Staatssecretaris Heemskerk wil de frequenties niet meer op deze 20e-eeuwse wijze verdelen. Een logische beleidswijziging nu de schaarste in de ether door digitalisering verdwijnt. Hierdoor kan men na ruim tachtig jaar eindelijk de koppeling van frequenties aan inhoudelijke ordening verbreken. Een vorm van inhoudelijke overheidsbemoeienis met elektronische media, waar men bij de gedrukte media niet over zou peinzen.

Opvallend genoeg is Heemskerk nu voor de NRC opeens de gebeten hond en bepleit men zelfs terugkeer van verregaande staatsordening op inhoudelijke basis. Het lobbyvoorstel van Digiradio om bepaalde nieuwe toepassingen op voorhand uit te sluiten is echter te duidelijk gericht om de oude marktverhoudingen van voor de digitalisering te continueren. Dat had wel een wat minder kritiekloze beschouwing mogen krijgen, voor wie de nuance zoekt.

*) Hendrik Rood is telecomadviseur te Hilversum. Hij heeft op dit moment géén van de hierboven aangeduide lobbyende partijen als klant en ook geen enkele technologische voorkeur voor een specifieke digitale radio standaard.