Postmoderne pooier Zuckerberg

Op vrijdagochtend 18 mei was het eindelijk zover. 125 miljard vriendschappen, verdeeld over 900 miljoen gebruikers (waarvan 7,3 miljoen in Nederland) en 2 miljard ‘likes’ per dag, werden publieke handelswaar. Met het luiden van de beursbengel gaf Facebook-CEO Mark Zuckerberg zijn mondiale gezichtenboek aan de speculatiedrift van de markt prijs. Het was een historisch moment. Met de handel in ‘intiem kapitaal’ heeft het kapitalisme zich immers een nieuw gebied van geldvermeerdering toegeëigend: de mens en zijn vriendschappen – de wereld der zielsverwantschap – als dividendverstrekker.

Beursafgang

De beursgang werd een beursafgang. Al op de eerste handelsdag moesten belanghebbende banken, waaronder Goldman Sachs, interveniëren om de slotkoers van het aandeel boven de introductiekoers te houden. Dat lukte ternauwernood; 23 dollarcent boven de aanvangskoers van 38 dollar om precies te zijn. De daaropvolgende beursdagen ging het alsnog mis. Het Facebookaandeel dook ruimschoots onder de aanvangskoers, de beursautoriteiten kondigden een onderzoek aan en gedupeerde speculanten zetten hun speculatiedrift met andere middelen voort. Men speculeerde nu niet meer alleen in iets, maar vooral over iets, te weten: schadeclaims.

De vrije val van het Facebookwaardepapier betekent eveneens dat de geest van dotcom-crisis – het uiteenspatten van de internetzeepbel in 2000 – weer uit de fles is. Die crisis werd in Nederland gesymboliseerd door de opgestoken duimen van de Nina Brink. Dat nu juist de duim (‘like!’) hét handelsmerk van Facebook is, mag een aanwijzing heten dat de geschiedenis de neiging vertoont haar ironische gelijk te halen; de ene keer als tragedie, de andere keer als klucht, zoals Marx het ooit verwoordde. Klucht of tragedie, wat hier op het spel staat is niet zozeer een bedrijfseconomische kwestie, als wel een sociale kwestie.

Vriendschap volgens ‘Zuck’ – de Facebookfabel

Nu het speculantenvolk begint te morren, zal supernerd ‘Zuck’ meer dan voorheen alles in het werk moeten stellen om zijn geesteskind te redden en zijn ambities te verwezenlijken. Voorafgaand aan de beursgang stond er een promofilmpje op het web waar de Facebookvoorman zijn ideaal uit de doeken deed. Er staat hem niets minder voor ogen dan het creëren van een virtuele vriendenschare die wereldomspannend is. Uiteindelijk moet iedereen met iedereen in verbinding staan. Want, zo vertrouwt hij ons toe, daarmee zal de wereld open zijn en beter functioneren. Waarom? Omdat deze ‘amazing map of people’ ervoor zorgt dat je weet wat er gaande is met je vrienden. Het zou leiden tot meer informatie en meer begrip.

Het doet denken aan die fantastische fabel van Jorge Luis Borges over een rijk waarin de cartografen een kaart ontwikkelden die de afmeting van het gebied aannam en op elk punt hiermee overeenstemde. Analoog hieraan ontpopt Zuckerberg zich als cartograaf van het wereldrijk der vriendschapsbanden; hij wil een sociale bel blazen die de gehele aardkloot omvat. Of deze bel al dan niet uiteenspat hang van de verleidingskunsten van Mark af en die zullen meer dan ooit door de grillen van aandeelhouders worden ingegeven. Kortom, weet hij ons verder in te palmen en kiezen we voor zijn gebruiksvriendelijke kaart of houden we liever vast aan het weerbarstige gebied zelf? Kiezen we voor de werkelijkheid of laten we ons in een gepimpte versie ervan meevoeren?

Ik zit op Facebook dus ik besta

Tot op heden verstond bellenblazer Zuckerberg de kunst der verleiding goed. Meer en meer mensen hebben zich in zijn digitale mal laten persen. Mc Luhans the medium is the message is steeds maatgevender geworden voor de inhoud en ervaring van ons sociale bestaan. Ik deel, dus ik ben; dat is de dwingende macht die van het model uitgaat. Zo is de belangrijkste cesuur op de individuele tijdbalk van elke Facebookgebruiker, het moment waarop men tot de vriendenkring toetreedt. Na de biologische verwekking is de onbevlekte Facebookontvangenis hét memorabele gebeuren van het bestaan. Pas daarna beginnen al die heerlijke, vrolijke levens ons dag in dag uit toe te lachen en hun digitale duimen op te steken (‘like!’).

We krijgen er amper genoeg van. Van alle gebruikers van deze lusthof, doen 525 miljoen dat dagelijks en de helft van de 18- tot 34-jarigen zelfs luttele minuten nadat ze de slaap uit hun ogen hebben gewreven. Het mag een aanwijzing heten dat deze hypersociale werkelijkheid het verlangen oppookt en verslaving in de hand werkt. Zuckerberg zal deze afhankelijkheid stimuleren door mobiele toepassingen van Facebook verder uit te ontwikkelen, zoals recentelijk bleek. Daarmee intensiveert hij een leefervaring die haar continue exhibitionisme op Facebook als een natuurlijk gegeven beschouwt. Een proces overigens dat, volgens Australisch onderzoek, nu al tot ongezonde vormen van narcisme en neurotisch gedrag kan leiden.

De prostitutie van vriendschap

Het zijn neurosen die het contact met de werkelijkheid verstoren en aanzetten tot prostitutie van het sociale. De vriendenkring krijgt meer en meer het karakter van een simulatie, wat men blootgeeft is een geïdealiseerde versie van zichzelf, en zo dreigt de realiteit te verdwijnen achter het gestileerde beeld van een verleidelijke illusie. Het sociale raakt gevangen in zijn eigen alledaagse obsceniteit, wordt gereduceerd tot een banale abstractie en de betekenis ervan dreigt te imploderen. Wat achterblijft is een landschap dat door de filosoof Baudrillard al geschetst werd: de reële (sociale) werkelijkheid als the dessert of the real.In die woestenij zal de Facebooker nu meer dan ooit aangemoedigd worden om zijn gebotoxte identiteit als consumptieartikel in de etalage van Zuckerberg en co te zetten. Het handeltje drijft immers op zelfexploitatie. Het jaagt de ‘sociale’ consumptie aan, vergroot het marktaandeel van Facebook en stelt de aandeelhouders tevreden. Hordes handenwrijvende beleggers en beurshandelaren zullen erop toezien dat de 900 miljoen gezichten achter virtuele vensters hun meest verleidelijke pose aannemen en de luiken verder opengooien. En dat alles onder auspiciën van de postmoderne pooier Zuckerberg die ergens in dat digitale niemandsland zich de ballen uit zijn broek lacht.