Inzet sociale media geen garantie voor goed debat

Sociale media bieden volgens het laatste advies van de ROB kansen voor politiek en overheid: deze media zouden strategisch ingezet moeten worden. Politici en bestuurders zouden meer gebruik moeten maken van sociale media, zich moeten begeven op sociale netwerken en blogs en de interactie met burgers moeten aangaan. Sociale media zouden een rol kunnen spelen bij het introduceren van vormen van directe democratie.

Moet de overheid met burgers online het gesprek aangaan en bieden sociale media kansen voor burgerparticipatie? Het antwoord van de ROB is bevestigend, maar dit antwoord is ondoordacht en naïef. De aanname achter deze adviezen is het hardnekkige misverstand dat burgers automatisch gaan participeren als ze via sociale media met overheid en politiek in aanraking komen.

De Raad stelt dat alle burgers met sociale media bereikt kunnen worden. Deze stelling is juist, want miljoenen burgers bevinden zich op sociale netwerken als Hyves en Facebook. Voor de burgers die er niet aanwezig zijn geldt dat er indirect bereik is door onderlinge verspreiding van informatie tussen burgers.

Maar deze redenering is tegelijk naïef. De vraag moet zijn of iedereen via sociale media met politieke informatie bereikt kan worden. De Raad constateert verschillende keren dat het antwoord op die vraag ‘nee’ is, maar verbindt daar geen consequenties aan. Zo worden politiek inactieve burgers door sociale media niet plotseling politiek actiever, bij digitale consultaties is er geen adequate representatie van de bevolking en bij online stemmingen weten we niet wie de burgers zijn die een stem uitbrengen.

Dit maakt dat vormen van digitale democratie in de vorm van online debatten of stemmingen altijd grote problemen met zich meebrengen. De ROB wil een representatief en inclusief debat, maar dit is via sociale media op voorhand onmogelijk.

De ROB lijkt zich hiervan bewust en stelt als oplossing voor dat als burgers vrijwillig hun anonimiteit afstaan, om toch een beeld te krijgen van de representativiteit van de binnenkomende reacties en stemmen.

Maar ook dit is naïef: we weten na deze maatregel wellicht of de burgers die hun anonimiteit afstonden representatief zijn op punten als geslacht, leeftijd en woonplaats. Maar we weten nog steeds niet of alle politieke meningen vertegenwoordigd zijn. De kans is groot dat dat niet het geval is, omdat de aanwezige politiek actieve burgers lang niet altijd dezelfde meningen hebben als de afwezige inactieve burgers.

Voor dit probleem kan niemand corrigeren, ook niet als anonimiteit is opgeheven. Een voorbeeld zijn PVV-stemmers: zij hebben vaak dezelfde demografische kenmerken als de rest van de bevolking, maar komen relatief weinig op digitale consultaties en adviesrondes af. Zij worden online minder gehoord omdat ze simpelweg niets zeggen en niet meestemmen.

Sociale media zijn dus niet het wondermiddel waar de ROB op lijkt te hopen. Sociale media zijn een extra kanaal voor de verspreiding van ideeën en het voeren van debatten, maar ze vergroten de interactie met achterbannen die nog niet bereikt werden, niet. Net als de man op zeepkist op de markt, niet automatisch een luisterend publiek zal trekken, velen zullen ongeïnteresseerd voorbij lopen.

Niemand weet of de meningen die online verwoord worden gelijk zijn aan die van de bevolking, ook niet als burgers hun anonimiteit opgeven. En dus zullen vormen van directe democratie via sociale media precies zijn wat de ROB niet wil: exclusief en niet representatief.

*) Aalberts en Kreijveld schreven het boek ‘Veel gekwetter, weinig wol’ over de inzet van sociale media door overheden, politici en burgers (www.politiek20.nl).