De wijze massa

De kracht wordt ontwikkeld op het internet. Web 2.0 of 3.0, allemaal hebben ze te maken met het in beweging brengen van de massa. Er verschijnen boeken met de mooiste titels, zoals The Wisdom of Crowds, We are smarter than Me of Here comes Everybody.

En iets wat modieus is, wordt met liefde geadopteerd door de politiek, want de mode is verleidelijk. Het verklaart het geflirt met het internet, zo openlijk beleden door Trots op Nederland. Laat de massa maar spreken, we gaan wiki's organiseren, er mag getwitterd worden, alle geïnteresseerden mogen met elkaar in debat en dan komen vanzelf de verstandige beslissingen. Maar is dat wel zo?

In The Wisdom of Crowds beschrijft James Surowiecki aan welke voorwaarden een massa zeker moet voldoen wil zij betrouwbaar zijn in de uitspraken die zij doet. Laten we er twee noemen.

Allereerst moet de groep divers van samenstelling zijn. Uit alle geledingen van de maatschappij, rijk en arm, links en rechts, jong en oud, man en vrouw. Aan deze voorwaarde lijkt Trots op Nederland te voldoen: de aanhangers komen uit alle hoeken van ons land, ook uit verschillende politieke spectra.

Maar een tweede voorwaarde is dat de leden van een groep onafhankelijk van elkaar hun mening moeten kunnen geven, hun gedachten moeten kunnen vormen. Mensen zijn nu eenmaal niet in staat om collectief intelligente beslissingen te nemen als ze in contact staan met elkaar.

Het begint al met de keuze van de aandacht waar de groep zich op zou moeten richten. Interessant is het 'experiment op de hoek van de straat' (Milgram, Bickman en Berkowitz, 1968). Een man wordt op de hoek van een straat gezet, naar boven kijkend. Er wordt weinig aandacht aan hem besteed. Een uur later wordt het experiment herhaald, nu met vijf mensen, die naar boven kijken. Binnen de kortste keren hebben zij een grote groep mensen om hen heen verzameld die allemaal naar een lege lucht kijken. Deze groep wordt steeds groter, ook al blijft de lucht nog heel lang leeg.

Als velen zeggen dat files en buitenlanders een probleem zijn, is de kans groot dat steeds meer mensen het hiermee eens zijn. De groep is niet onafhankelijk van elkaar gekomen tot de onderkenning van het probleem en zal om die reden minder in staat zijn om collectief een verstandige oplossing te formuleren.

Ook ontstaat er een probleem als informatie in de groep zichzelf gaat versterken. Dit was het probleem - in het begin van deze eeuw - met de prijzen van de umts-veiling en de waardering van de kabelnetwerken. Het leek of niemand meer in staat was om onafhankelijk van de omgeving tot een normale waardering te komen. En dan kom je vanzelf tot verdwaalde waarderingen, of tot een losgezongen meningsvorming.

Daarom werkt het niet; binnen een politieke partij is het per definitie onmogelijk om alle leden van de groep onafhankelijk van elkaar een mening te laten vormen. Dat is domweg een paradox. Dit betekent dus dat het mechanisme om een groep, bestaande uit een groot aantal mensen, een wijze oplossing te laten formuleren voor maatschappelijke problemen, niet zal werken.

Collectieve beslissingen zijn pas goede beslissingen als ze in volstrekte onafhankelijkheid genomen werden. Kracht = massa * versnelling, dat is waar. Maar verstandige meningen ontwikkelen via een massaal groepsproces werkt in dit geval van geen kanten.

*) Joost Steins Bisschop is publicist en adviseur. Joost bij steinsbisschop.nl