Blogged in, tuned out, of: de toekomst van de kranten

Het is een symptoom van het voorover kantelen van de kranten om zich met hun lezer te verstaan: in de krant, via e-mail, weblog of websites.

De krant gaat daar in 2006 veel meer aan doen, zo staat in de antwoorden. Ook gaat zij een ochtendkrant voor jongeren maken, nrc.next. De toelichting daarvoor is: Voor iemand die Internet, teletekst, Metro, Spits en Ontbijt-tv heeft gezien en gelezen heeft en nu wil weten hoe het echt zit. We hopen er de kritische generatie twintigers en dertigers mee te kunnen bereiken, die betaalde kranten nu inhoudelijk te breed, fysiek te groot en overigens te duur vinden.

Op diezelfde dag doet de interne ombudsman van De Volkskrant verslag van zijn bevindingen met bloggers die gebruik maken van het weblog van deze krant. De bloggers, vaak afgewezen ingezonden brievenschrijvers, zijn boos op de ombudsman die kritiek op hun schrijfmores heeft durven geven.

Ombudsman Meens: In de afgelopen twee jaar leverde ik meer kritiek op de redactie dan op de lezers. Maar sinds ik tweemaal kritiek leverde op sommige gebruikers van het Volkskrantweblog, ben ik ineens voor hen niet meer onafhankelijk, maar een schaamlap of alibi voor de redactie, is mijn geloofwaardigheid in het geding. Het past mij niet kritiek te hebben op bloggers.

Het valt niet mee om rechtstreeks met de lezer te moeten verkeren. Maar ook de lezers onderling maken elkaar het leven zuur. De webloggers worden lastig gevallen door schelders en hinderlijke achtervolgers, zodat de toegang tot weblogs moet kunnen worden geblokkeerd.

Toch kondigt ook De Volkskrant aan dat zij met de elektronische communicatie op individuele basis zal doorgaan en die verder zal uitbouwen. Publieksgerichte journalistiek ('civic journalism') heeft immers de toekomst, zeggen deskundigen: kantelen met die krant! 1)

In de eerste week van januari 2006 worden we geconfronteerd met de economische realiteit achter deze knieval naar de jonge (niet) lezer, wanneer de oplage cijfers van de Nederlandse kranten bekend worden gemaakt. De betaalde oplagen van alle grote kranten lopen gestaag terug. Oudere lezers sterven, maar er komen geen jongere generaties voor terug, zoals in de gouden jaren zeventig toen studenten bij de kranten bleven hangen, zodra zij hun opleiding hadden voltooid. Het is een al jaren waargenomen trend.

De voorzitter van de Raad van Bestuur van PCM, Bouwman, verklaarde daarop voor de televisie droogjes: Het loopt volgens plan.

Er moet dus iets gebeuren, maar wat? Maken we van internetgebruikers, nrc.next lezertjes en bloggers, weer krantenlezers als ze het aas maar lang genoeg in elektronische of verkorte vorm wordt aangeboden, of zich ongebreideld op krantenweblogs hebben mogen uiten?

Als we David Mindich, schrijver van het boek Tuned Out(2) moeten geloven is dat niet het geval. In dit boek doet hij verslag van onderzoek dat hij naar het gebruik van de traditionele massamedia over een reeks van jaren in de VS heeft gedaan. Zijn cijfers laten zien dat er sinds de jaren zestig van de vorige eeuw een geleidelijke afname van belangstelling voor het nieuws en de achtergronden daarvan is waar te nemen en een groeiende trend naar entertainment.

Deze trend gaat op internet onverminderd voort. Internetgebruikers keren daardoor ook niet terug naar de nieuwsmedia: ze zijn definitief 'tuned out'. Er is wel belangstelling voor nieuws hypes (Nine Eleven, O.J. Simpson, Michael Jackson, Golfoorlog), maar die ebt weer weg bij het vervagen in de tijd van de gebeurtenis.

Veel kennis van de achtergrond van het nieuws wordt er niet door opgedaan. Who is this Osama bin Laden they keep talking about ? vroeg één van Mindich's studenten, nadat ze samen al een paar uur naar de eerste nieuwsbeelden over de aanslag op de Twin Towers hadden gekeken.

In entertainment verslaat het internet de televisie met grote bandbreedten. Televisienieuwsrubrieken zijn in de loop der jaren 'opgeleukt', maar voor de echte fun moet je toch op internet zijn, bij NakedNews.com. zijn.

Daar kleden de presentatrices zich geleidelijk uit, terwijl ze het nieuws item brengen dat Rusland de gastoevoer naar de Ukraïne heeft afgesloten, zodat ze in dat land bevriezen van de kou.

Als het dus gaat om een trend naar entertainment, een 'decline of the news', zoals Mindich het noemt, die niet veroorzaakt, maar wel vergemakkelijkt wordt door de ongefilterde gebruiksmogelijkheden van internet (zoals bloggen in plaats van een scheldbrief aan de redactie die geweigerd wordt), zijn we dan wel op de goede weg?

Zijn we onder het mom van de aanpassing aan nieuwe vormen van mediagebruik niet bezig met een geleidelijke infantiliseringoperatie van wat de serieuze steunpilaren van de democratie zijn: de opiniërende media?

Worden we daarmee niet onderdeel van de trend die we willen bestrijden? Dat is het dilemma waar de opiniemedia nu mee worstelen en daarom kantelen ze alsof hun leven er van afhangt. Maar ze willen niet met hun neus in de modder vallen.

Het antwoord ligt naar mijn (en die van de door mij geciteerde Mindich en andere Amerikaanse deskundigen (3) mening in de eerste plaats in het verstevigen van het kwaliteitsmerk van de opiniemedia, zowel in de bewaking van het imago van het kwaliteitsmerk als een versterking van de kwaliteitsregels van de beroepsuitoefening van de journalist.

Dat is dus het omgekeerde van infantilisering. Zij zullen zich er ook op moeten instellen dat ze kleinere en gedifferentieerdere lezers en kijkersmarkten met hun product moeten gaan bedienen. Maar dat is in de wereld van de tijdschriften en de film al jaren het geval.

De uittocht van gebruikers van de opiniërende media is overigens niet een probleem dat alleen de beroepsuitoefenaars in de media raakt. Alle educatieve instellingen dragen een democratische verantwoordelijkheid om in het onderwijs het gebruik van de traditionele opiniemedia te stimuleren. Daar is niets op tegen. Ik lees dat ze in het hoger onderwijs met het geven van rekenles zijn begonnen. Een leesuurtje met een krant lijkt mij daarop een welkome aanvulling.]

(1) Zie bijvoorbeeld Leon de Wolff, De krant was koning, Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker 2005.
(2) David Mindich, Tuned Out, Why Americans Under 40 Don't Follow the News, Oxford/New York: Oxford University Press 2005.
(3) Zie Philip Meyer, The Vanishing Newspaper, Saving Journalism in the Information Age, Columbia/London: University of Missouri Press 2004.

  [6 januari 2006]