TedX Amsterdam presenteert de redders van de wereld

Van TedX Amsterdam 2010 is er al verslaglegging voorhanden, bijvoorbeeld het (rommelige) TedX Amsterdam YouTube kanaal, het TedX nieuws en snelle artikelen bij bij NuZakelijk, en bij de Vpro met veel van dezelfde Sanoma-interviews die TedX plaatst.

Het internet voorbij?

Vanuit 'ideas worth spreading', wat was er boeiend voor Netkwesties qua vorm en inhoud?

Op de eerste plaats lijkt de rol van internet en ict an sich voor wetenschappelijke vernieuwing nauwelijks boeiend meer. Het is meer een gegeven geworden. Een dag lang geen gemekker over The Cloud, Facebook en Twitter, ofschoon veel bezoekers het niet kunnen laten gedurende de voordrachten nog met beeldschermen in de weer te zijn.

Uitzondering vormde de Amsterdamse wethouder Carolien Gehrels die Ams-IX en directeur Job Witteman roemde. Hoe goed ook bedoeld had Gehrels beter bijzondere nieuwe creativiteit en innovatie uit de hoofdstad kunnen opperen dan een inmiddels oud instituut, teneinde in de traditie van TedX te blijven.

Voor openingsspreker Gerard 't Hooft, de Nobelprijswinnaar Natuurkunde van 1999, is ict nog wel een basis. Hij verwacht dat Moore's Law - groei van de computerkracht met een factor tien elke zes jaar - nog 50 jaar standhoudt, tot we op atomair niveau zijn aanbeland en de natuurkundige grens is bereikt:

"Het tijdperk van de informatietechnologie is pas net begonnen en er wordt nog heel veel meer mogelijk. Geheugen wordt een miljoen keer krachtiger dan vandaag. Dat vind ik extreem opwindend."

Bij goed gebruik kan computerkracht heel veel grote problemen helpen oplossen. Software wordt nog veel belangrijker, maar ondanks de groeiende intelligentie van machines zullen die de wereld nooit overnemen zoals in science fiction wordt geopperd. Gevaarlijk kunnen wel de mensen worden met exclusief bezit van zulke krachtige technologie.

De fysische grenzen vormden de kapstok voor het betoog van 't Hooft om korte metten te maken met science fiction en volgens hem wel reële toekomstvoorspellingen te maken. Het heeft iets van een Don Quichotte-strijd als een Nobelprijswinnaar zich tegen fictie wenst te verzetten, maar goed.

Zo ziet hij de humane exploratie van andere planeten zoals in science fiction vaak geopperd als onhaalbaar. De tochten naar Mars zijn net zo zinloos als het eerdere maanprogramma van de VS: er is geen leven mogelijk. De 'kolonisatie van de ruimte' is gedoemd te mislukken volgens 't Hooft.

Daarentegen gaat de mensheid wel richting Jupiter, Saturnus, Uranus en Pluto en vooral de manen daarvan, niet persoonlijk maar met robots. Want robotica zal een enorme opmars maken qua vermogen en intelligentie.

Zelfdiagnose

Een toekomstige Nobelprijswinnaar is wellicht de jonge Anita Goel, een inmiddels vermaarde onderzoeker met wortels bij MIT, Harvard en Stanford. Ze combineert drie wetenschappen: natuurkunde en biotechnologie met als brug de nanotechnologie (in de informatica).

'Nanobiofysica' is het resultaat, een terrein waarop ze specialiseert om medische technologie te ontdekken. "Ik werd verliefd op nanomachines die DNA lezen en schrijven", is de oorsprong van haar werk. Bij het Santa Fé Institute leerde ze netwerkprocessen toepassen op haar DNA-onderzoek.

Gevolg is dat ze DNA kan analyseren en manipuleren. Bij uitbraak van epidemieën is met haar methode nog maar een paar dagen nodig om de aard van de besmetting vast te stellen in plaats van de vier weken die tot nu nodig zijn. Bijvoorbeeld bij de Sars-uitbraak was die lange periode nog een groot probleem.

Ze gaat zover te beweren dat een vorm van zelfdiagnose de norm wordt. Gene-Radar heet het apparaat dat real-time decentraal ter plekke diagnoses kan stellen bij personen, die daartoe niet meer naar het ziekenhuis hoeven. Ook behandelingen kunnen direct plaatsgrijpen. Dit brengt een revolutie teweeg in detectie en bestrijding van epidemieën.

Om die beeldend te maken vergelijkt ze het met de verbreiding van mobiele telefonie die voor ontwikkelingslanden enorme effecten had. Maar haar vinding is nog belangrijker. (Misschien komt het ooit als 'app' samen met telefonie, wie weet.)

Nanobiosym heet het bedrijf van Anita Goel. "Er werken nog maar 15 mensen en we zoeken nu naar manieren om geld te verdienen want tot nu toe zijn we vooral gefinancierd uit onderzoeksgelden. We hebben veel gesprekken met investeerders maar ik wil partijen erbij hebben die voor de lange termijn gaan", vertelde ze na afloop, het schouwspel van het TedX-netwerken op een afstandje gadeslaand.

Het ware aardig geweest om de eerder geuite kritiek van Goel op het smalle denken van 20e eeuwse natuurkundigen voor te leggen aan 't Hooft, maar daar biedt TedX geen ruimte voor. Niettemin, inhoudelijk vond ik Goel het meest fascinerend deze editie, al is het geen bevlogen spreker. Maar ze verdiende het niet om door de presentator (onbedoeld) onbehoorlijk afgeserveerd te worden: ze moest achterlangs bij hem het podium verlaten.

Voedselprobleem even oplossen

Daarna bracht Peter Westerveld nog meer goed nieuws voor de 'Derde Wereld', met een karakteristiek TedX-verhaal, zij het met wel erg gladde animaties ondersteund en zelfs een heuse Keniaan op het podium. Dat ging er bij het TedX klapvee in als koek: een echte inboorling in traditionele kledij om te getuigen van de wonderen van Westerveld.

Dit alles ondersteunde zijn clou: "Zo los je het wereldvoedselprobleem op, zie je?" Aanstekelijk optimisme van een Nederlander in Afrika die de door grenzenloze exploratie geërodeerde gronden terugbrengt in de oude staat en ze weer vruchtbaar maakt.

Westerveld doet dit met systemen voor het opvangen, vasthouden en verdelen van regenwater. De technologie is overigens algemeen bekend als contour trenching en wordt ook in India toegepast. Ook het klimaat verbetert zienderogen volgens Westerveld met als beoogd resultaat dat de 'sneeuw op de Kilimanjaro' kan terugkeren.

Cacaoplanten manipuleren

Ook zo'n praktische wereldverbeteraar met karakter en wilskracht was in de Stadschouwburg Howard-Yana Shapiro. Hij is een belangrijk pleitbezorger van organische landbouw in de VS, maar verkocht het kleinschalige Seeds of Change tot ontsteltenis van den fans aan het grote voedselconcern Mars waar Shapiro nu directeur Plantontwikkeling is. Hij heeft er de doelstelling binnengebracht om in 2020 voor de chocoladerepen enkel nog duurzaam geteelde cacao te gebruiken.

Maar Shapiro begon met het opvoeren van de productie per hectare, eerst van 450 kilo tot zo'n 900 kilo met als uiteindelijk doel uiteindelijk 2.000 kilo. Daartoe is ondermeer, samen met IBM,de cacaoplant geheel genetisch ontleed, teneinde ziektes snel te kunnen opsporen en de genen te kunnen aanpassen. "Er wordt 700 miljoen dollar per jaar verlies gemaakt door ziektes en insecten. Als je dat kunt aanpakken neemt de productiviteit ras toe."

Het resultaat van dit Cacao Genome Project is niet exclusief voor de partners Mars en IBM bestemd maar 'open source' beschikbaar voor iedereen. Mars doet er toch goede zaken mee, want na ondermeer Guatamala zal ook de grootste cacaoproducent Ivoorkust een samenwerking aangaan om het systeem van Shapiro in te voeren.

"Als je intensiever organische landbouw kunt plegen heb je niet enkel minder kunstmest en bestrijdingsmiddelen nodig, maar houd je ook meer land over voor de natuur. Deze aanpak op basis van technologie vereist een verandering in het denken en die bereiken we ook."

Terug naar de zeilboten

Naast drie presentaties over revolutionaire reddingen met technologie in de 'Derde Wereld' bracht TedX drie jonge Nederlandse ondernemers over het voetlicht met vindingen gericht op duurzaamheid.

De boeiendste was zondermeer Jorne Langelaan. Als een Noorman, lange haren tot op de schouders van een fors lijf geperst in een vest, met een vastberaden houding schuin naar het publiek toe, opende hij al met verbluffende beweringen over vuile boten:

"Een vrachtschip heeft 10.000 liter stookolie per dag nodig, en er varen 50.000 schepen wereldwijd. De scheepvaart stoot bijna twee keer zoveel CO2 uit als de luchtvaart...

Aan de Nederlandse kust bevat de lucht meer fijnstof dan in het Ruhrgebied. Naar verwachting van het IMO zal het gebruik van fossiele brandstoffen op zee in 2030 met nog eens 75 procent zijn gegroeid."

Gevolgd door poëzie over zijn ontdekking van de vervuiling van de scheepvaart: "It hits me and it hurts me." De mouwen opstropend: "Dit kan zo niet doorgaan. We hebben een 'new age of sail' nodig."

Tot 1870 voeren er louter zeilschepen over 's werelds wateren, en wat Langelaan betreft gaan we stap voor stap terug naar die tijd. Hij neemt de proef op de soms met de rederij Fair Transport, die een handelsmerk wil zijn a la Fair Trade.

Langelaan hoopt dat verladers met trots het Fair Transport keurmerk willen voeren. Zie ook een eerder promotiefilmpje met het schip Tres Hombres op een reis naar Midden-Amerika.

Nu is zeilen langzamer dan gemotoriseerd varen, maar met de nieuwe Ecoliner schepen die Fair Transport ontwierp zal dit verschil volgens Langelaan zijn opgeheven. De boten sparen windenergie op als het hard waait om daarmee een motor aan te drijven bij te weinig wind.

De jonge ondernemer verwacht dat de hybride zeil/motorschepen bij stijgende olieprijzen behalve duurzamer ook goedkoper zullen varen dan de huidige motorvrachtschepen. Er is immers niet meer bemanning nodig dan op een conventioneel schip.

Toch krijgt Langelaan geen reders warm voor zijn plan. "Te conservatief", luidt kort door de bocht zijn oordeel. Verladers hoopt hij te trekken, om te beginnen organisaties in duurzame handel en hulporganisaties zoals Unicef die principieel voor Fair Transport kiezen.

Langelaan deed vervolgens een even nuchtere als hartstochtelijke oproep aan het publiek om zijn droom te helpen verwezenlijken. Blijkens het - terecht - grootste applaus van deze TedX Amsterdam 2010 heeft hij de sympathie al gewonnen. Nu nog kijken of of investeerders de zeilen hijsen.

En of Economische Zaken in Den Haag er net zo veel gewicht achter wil zetten als achter de traditionele lobby van Nederland Distributieland voor een Tweede Maasvlakte voor megaschepen en megaopslag voor onze kust met alle vervuiling van dien.

Windenergie uit vliegende objecten

Den Haag wil wel zijn gewicht zetten achter Nederland als natie voor windenergie uit vliegende objecten ofwel Airborne Wind Energy. Dat is al doorgedrongen tot Silicon Valley waar 's lands winderigheid en het vele slechte weer als kansrijk worden geschetst.

Deze Amerikaanse aandacht concentreerde zich op DSM als maker van geschikte kunststoffen voor de objecten in de lucht, en Ampyx Power als het bedrijf dat de energie opwekt. Ampyx-prichter Bas Lansdorp vertelde tijdens de TedX dat gezien de hardere wind in hogere luchtlagen en nieuwe methoden deze windenergie efficiënter (goedkoper) wordt gewonnen dan de windenergie nu met windturbines opgewekt.

Hij test in de Noordoostpolder, zo was op video te zien. Op deze figuur is het principe van wind uit de lucht gehaald waarneembaar van een vliegend object verbonden met een kabel aan een apparaat op de grond dat de energie gebruikt of opslaat.

Met zachte stem verkondigde Landsdorp in de Stadsschouwburg de revolutie: "Ik ben ervan overtuigd dat deze methode de energiemarkt radicaal zal veranderen."

Elektrische voertuigen

Heel wat meer bravoure in zijn optreden toonde eerder die dag een derde Nederlandse 'eco-ondernemer' Alef Arendsen, medeoprichter van The New Motion, producent van elektrische voertuigen. Die waren ook vanaf het Leidseplein te testen in de kou.

"Wij geloven in het duurzaam leven en produceren zonder compromissen", aldus Arendsen, die met een foto van zijn grootouders wilde tonen dat ondernemersbloed door zijn aderen stroomt.

Hij had er ook een met graagte geuite principiële opvatting over, tegen de achtergrond van zijn elektrische sportwagen op het podium: "Ik geloof dat de mensheid wordt geregeerd door eigenbelang." Arendsen kent dit ook als zijn eigen drijfveer, die uiteindelijk de wereld vooruit zal helpen.

De zalen vol die de TedX in Amsterdam en elders te lande volgden behoren volgens The New Motion tot de 'early adopters' die nieuwe producten kunnen maken en breken. Ze omarmen een nieuw product volgens hem als het plezier verschaft, koel en direct attractief is en je er ook van kunt houden. En ook, ja: "Doen wat het belooft."

Medische wonderen

Een derde lijn van TedX Amsterdam 2010 was die van de wondere wereld van de medische vooruitgang. Ook dit thema bood een gevarieerd mengsel van realisme, hoge ambities en blind geloof.

De aftrap was het kleine grote wonder van The Iceman, Wim Hof die met het doorstaan van koude wereldrecords maakte. Hij hield het 104 minuten vol bedolven onder ijs.

Hof werd onderwerp van medisch onderzoek door de Radboud Universiteit. Hoogleraar fysiologie Maria Hopman vertelde erover: de lichaamstemperatuur van Hof daalt slechts van 37,7 naar 37,4 graden celsius, maar de huidtemperatuur wordt tussen de 5 tot 10 graden.

Zijn metabolisme in rust in het ijs verdubbelt of verdrievoudigt, dat wil zeggen het energieverbruik. Fysiologisch is het niet verklaarbaar, maar Hopman vermoedt dat blootstelling van het lichaam aan extreme kou sedert zijn 12e hem helpt en gelooft ook diens eigen verklaring: dat Tummo meditatie Hof het vermogen verschaft zijn bloedsomloop te beheersen. De eventueel genetische 'voordelen' van diens lijf wil Hopman nog nader onderzoeken.

The Iceman zelf: "Natuur is onze leraar, we moeten de macht terugkrijgen over onze geest."Vervolgens bleef hij ruim een uur in het ijs staan, net als de avond ervoor op televisie. Op het TedX-podium was na zijn moeizame bevrijding uit de ijsbak weinig meer merkbaar van de enorme geestelijke zelfbeheersing. Hof was en bleef de clown, zo prachtig in enkel een korte broek op het toneel. De ludieke presentator droeg daar aan bij.

Vreselijk oud worden

The Iceman leek een inkoppertje voor de volgende spreker, maar hier openbaarde zich één van de zwaktes van TedX: sprekers hebben het vaak, en dat delen ze met een deel van het publiek, zo getroffen met zichzelf dat ze niet op het idee komen om aan te haken bij een ander. Ze scoren individueel in de hun toebemeten 18 minuten spreektijd.

Dus Aubrey de Grey negeerde het gezondheidsfenomeen Iceman volkomen en begon met zijn probleem: dagelijks sterven er 150.000 mensen van wie 100.000 aan ouderdom. Dit lijkt ons een noodzakelijke zegen voor de overbevolkte aardkloot, zo niet voor de onderzoeksbaas van Sense Foundation.

Het punt van De Grey (die qua baardlengte won van eerdere spreker Shapiro met zijn grijze baard): "Ouderdom wordt als onvermijdelijk beschouwd. Dat is onjuist. De gerontologie gaat over oude mensen en het vertragen van het metabolisme. Maar dat werkt niet. Veroudering is complex en heeft heel veel oorzaken die nog niet worden onderzocht."

De Grey ziet een mensenlichaam als een auto: als je maar voldoende onderhoud pleegt met de juiste middelen moet je aantasting van de gezondheid voorkomen. Ofschoon het publicitair lekker klinkt als hij zegt dat de mens gemiddeld ruim honderd jaar oud zal worden en vervolgens nog veel ouder, maar het gaat hem naar eigen zeggen nog meer om het langer gezond blijven van lijven.

En wat De Grey betreft zal hij razendsnel resultaten boeken met preventie van ziekten en het vertragen van veroudering met behulp van biotechnologie. Aardig wiskundig grapje om zijn optimisme kracht bij te zetten te illustreren: "De eerste duizendjarige is misschien maar twintig jaar jonger dan de eerste 150-jarige."

Maar misschien is het 'gewoon' al begonnen. De Grey (47), die er niet echt jong uitziet, zei het TedX-publiek dat zijn lichaam zo gezond is als dat van een dertigjarige.

Maar onze vraag bleef: houdt The Iceman zijn veroudering tegen?

Kapotte gezichten

Minder hoogdravend maar wel zo belangrijk is het doel van Irene Mathijssen, plastisch chirurg en hoogleraar in dat vak aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Heel realistisch, wellicht voor sommige bezoekers in Amsterdam wat te zeer, toonde ze de wonderen van de moderne plastische chirurgie in Rotterdam. Ze zet met overgave het mes in de meest afschrikwekkende gezichten teneinde de dragers ervan een draaglijker leven te bezorgen.

Wat bleef hangen uit de woorden en beelden van de bescheiden Mathijssen waren de afschuwelijke aangeboren en door (verkeers)ongelukken en oorlog ontstane verminkingen met de positieve reactie: wat fijn dat ik er geen last van heb. Ofschoon, herstel van een borst na een kankeroperatie komt in de omgeving van velen voor.

Dat gebeurt met eigen weefsel. De plastische chirurgie is net begonnen met transplantatie van vreemd weefsel, ondermeer voor gezichtsherstel, maar de resultaten zijn nog fragiel. Twee van de twaalf geopereerden tot nu toe overleden eraan, de anderen lopen een verhoogd risico op kanker. Ethische en morele dilemma's spelen plastische chirurgie voortdurend parten. Zo spreekt een vrouw met een nieuw gezicht nog altijd over 'The face' in plaats van 'my face'

(zie video van presentatie Irene Mathijssen)

Doofstomme hartstocht

In de afdeling handicaps wisten nog twee sprekers een snaar te raken. De Braziliaan Fernando de Oliveira Gil brengt met zijn nieuwe onderneming Auire goedkope hulpmiddelen voor blinden op de markt. Ook hij had getallen om even bij stil te staan: 650 miljoen gehandicapten op de wereld, van wie 40 miljoen blinden.

Het hartstochtelijk pleidooi van Bart Koolen, medewerker van het Gebarencentrum om allemaal gebarentaal aan te leren, raakte de harten van het TedX- publiek. Ook hij stoelde zijn betoog op een opvallend gegeven: 93 procent de communicatie is non-verbaal, maar 7 procent is verbaal. En een kwalitatief argument: "Baby's beginnen met visuele communicatie. Je bouwt als ouder al een voorsprong als je dat direct begrijpt."

Heel positief, maar je zult je gehoor en spraak maar missen. Temeer als je een sprekende vertaler krijgt toebedeeld die je fantastische, emotionele appèl omzet in lijzige, rationele taal. Dat bood het publiek wel de gelegenheid om een poging te wagen om zelf 'te luisteren met je ogen', de titel van het betoog van Bart Koolen.

Ook fraai van bezieling was de winnares van de TedX Amsterdam Award, Carla Generaal van The Winddrinker, die met windenergie water wil zuiveren tot goed drinkwater. Er begint een project in Somalië. De veiling in de Stadsschouwburg voor de winnaar bracht bijna 30.000 euro op.

Spreekkunstenaars gezocht

Aardig om te weten: de prijs van een ticket voor de TedX 2011 werd in een veiling bepaald op 600 euro. (Deze hadden wellicht beter online verpatst kunnen worden onder de 4.600 personen die tevergeefs toegang wensten dit jaar.)

De Stadsschouwburg aan het Leidseplein was als nieuwe locatie een schot in de roos van de opnieuw perfecte, onvermoeibare organisatie van TEDx Amsterdam, na de eerste editie 2009 in het Tropeninstituut.

Dit was echter wellicht de reden dat er van de podiumkunst ('performance') van de sprekers nog meer werd vereist. Voor een aantal van hen was dat te veel gevraagd en daar kon de presentator Pat Rosenfeld niets aan verhelpen. Deze uitstekende spreekstalmeester van Boom Chicago bracht verlichtende humor, maar bleek niet in staat om de impliciete verbanden tussen sprekers ook expliciet te maken. De kracht maar soms ook zwakte van het TedX concept is immers het ontbreken van elke interactiviteit. De voordracht is alles, je blijft met vragen zitten, wat voor het denken en discussiëren nadien wel helpt.

De qua optreden te saaie sprekers in de ochtend stellen de organisatoren voor een dilemma: een spreker moet behalve inhoudelijke innovatie en hoog niveau ook het publiek - in vlot Engels - weten te vervoeren, bevlogenheid in woord en gebaar overbrengen of tenminste een 'X-factor' tonen. Dat is moeilijk, want Nederland kent geen traditie in overtuigend openbaar spreken en wetenschappers zijn een katheder gewend en geen podium.

Toch ging het in de middag een stuk beter, ook met Nederlandse sprekers. En de culturele intermezzo's waren (wederom) uitstekend, zie vooral het optreden van Claron McFadden.

Was de aandacht in de avond voor de organisatie zelf naast een veiling, sponsorgedoe en ideologische acties (TedX jeugd video) niet te te veel van het goede, ook al spoelde Hans Teeuwen als afsluiter het ontstane weee gevoel weer weg? Het zijn sterke schouders die het enorme succes van TedX Amsterdam weten te dragen.

Sponsors verdrongen zich: UPC en Sanoma waren het al. De eerste is niet te opvallend zichtbaar, Sanoma doet gesponsorde interviews. Nieuwe sponsor Philips wilde graag met veel mensen naar binnen en leverde ook een spreker, overigens onderhoudend: zie video-opname Rogier van der Heide.

Anderzijds was ook deze editie heerlijk om je te laten onderdompelen, even de actualiteit te vergeten, een hele opgave in een week dat de wereld op zijn grondvesten schudt met Wikileaks-onthullingen en dreigende Euro-instorting. Bovenal waren op tien plekken in Nederland videoverbindingen tot stand gebracht met de Stadsschouwburg met bij elkaar nog duizenden toeschouwers.

De kern is 'ideas worth spreading' en die bracht ook deze TedX weer in een onovertroffen mate. Euforie en bevlogenheid zijn gelukkig buitengewoon aanstekelijk; we snakken ernaar en TedX voorziet erin.