Nieuwe waarden van verwarde informatie

De schreeuw. Het is de naam van het bekende schilderij van Edvard Munch. Een deel van haar faam heeft het schilderij te danken aan haar status van ooit-gestolen-zijn. Het doek wordt omschreven als een psychisch zelfportret en zou zijn geschilderd na een aangrijpende liefdesverhouding tussen de kunstenaar en een getrouwde vrouw, Millie Thaulow.

De schreeuw. Het is de naam van Henneman’s beeld in het Oosterpark in Amsterdam, een monument ter nagedachtenis aan Theo van Gogh, die in november 2004 werd vermoord. Mohammed B. was de uitvoerder van het door hemzelf bedachte vonnis.

De schreeuw. Het is de uiting van de verwarde 'zwerfrabbijn' tijdens de dodenherdenking op de Dam. De massa raakte in paniek, mensen en hekken vielen als dominostenen over elkaar heen.

De schreeuw. Het is de wekelijkse uitlaatklep van de voetbalsupporter die op de tribune tussen duizenden andere schreeuwers de erkenning vindt van zijn bestaansrecht.

Informatie over een gebeurtenis

Vier schreeuwen, één woord, twee verschillende media (beeld, geluid) en vier emoties die leidden tot een uiting, tot een schreeuw. De schreeuwen van de Damrabbijn en de supporter liggen als uitingsvorm nog het dichtst bij elkaar. De schreeuw van de supporter zal niemand opvallen, het is niet een vermeldenswaardig feit. Sterker nog, soms houdt de F-side zich stil in het eerste kwartier van de wedstrijd, omdat ze boos zijn op een lamlendig elftal of een coach met minder geliefde keuzes. Stilte is in dit geval de ultieme vorm van protest.

De schreeuw van de Damrabbijn vond juist plaats in een omgeving van serene stilte. De gebeurtenis hier is dat de stilte verbroken werd.

Dezelfde uitingsvorm - een harde lange schreeuw - is in het ene geval non-informatie en in het geval van de Damrabbijn is het wereldnieuws. Waarmee bevestigd is dat de hoeveelheid informatie rondom een gebeurtenis omgekeerd evenredig is met de kans dat die gebeurtenis zich voordoet. De kans dat de Damrabbijn ging schreeuwen werd als erg klein beschouwd -vandaar ook de paniekerige reacties- en daarmee zat er een enorme lading in een ogenschijnlijk onschuldige gebeurtenis.

In zijn boek Decoding Reality beschrijft Oxford fysicus Vlatko (spreek uit Latko) Vedral (interview) de theorie dat het functioneren van de wereld kan worden verklaard uit het samenspel tussen kleine stukjes informatie. Informatie staat aan de bron van alles, ook aan de bron bijvoorbeeld van een biologisch fenomeen als celdeling.

Eerste constatering: de waarde van informatie rondom een gebeurtenis is omgekeerd evenredig met de kans dat deze gebeurtenis plaatsvindt.

Vóórkennis

Men spreekt van handel in voorkennis indien iemand meer weet dan wat als bekend wordt verondersteld in de markt. Handel in voorkennis wordt beschouwd als onethisch, als oneerlijk. De handelaar beschikt over kennis die anderen niet hebben en redelijkerwijs ook niet hadden kunnen hebben. De waarde van de informatie waar hij over beschikt is extreem groot, want hij kan met zijn volle vermogen speculeren op een koersstijging of koersdaling die met grote waarschijnlijkheid zal plaatsvinden. Precies deze zelfde informatie is een dag later niets meer waard, omdat dan de hele markt er over kan beschikken.

Tweede constatering: de waarde van informatie is afhankelijk van het moment waarop deze informatie beschikbaar komt

Een klokkenluider is letterlijk iemand die klokken luidt en daarmee lawaai maakt. Deze klokkenluider bestaat nauwelijks meer, de automatisering heeft zelfs bij de kerken toegeslagen.

De figuurlijke klokkenluider daarentegen haalt het nieuws regelmatig, omdat hij –waarom zijn klokkenluiders bijna altijd mannen?- beschikt over informatie die niet bekend is in de markt.

Besloten bezit

Bekende Nederlandse klokkenluiders zijn:
1. Ad Bos: hij vond twee vuilniszakken met schaduwboekhouding waaruit bleek dat de aanbesteding van grote klussen tussen aannemers onderling kartellesk wordt geregeld. Het werd bekend als de bouwfraude;

2. Fred Spijkers: een militair overleed bij het opruimen van een mijn. Spijkers moest de weduwe vertellen dat het ’s-mans eigen schuld was en weigerde dit omdat hij wist dat de mijnen ondeugdelijk waren.

Waar de handelaar met voorkennis beschikt over een tijdsvoordeel heeft de klokkenluider kennis over gebeurtenissen die in een selecte groep bekend zijn en nooit naar buiten mogen worden gebracht. Een klokkenluider is een ongewenste lichter van de doofpot, een bevrijder van informatie die tot levenslange isolatie was veroordeeld.

Het seksueel misbruik van kinderen in kerkelijke instellingen was lange tijd een gebeurtenis die weliswaar door veel geestelijken werd gekend maar niet werd gedeeld met de buitenwereld. Kardinaal Simonis zei in Pauw en Witteman ‘Wir haben es nicht gewüsst’ waar hij had moeten zeggen: ‘wir haben es nicht geteilt’. Het geheim bleef binnen de kloostermuren, en daarmee was de waarde van de informatie over deze gebeurtenissen beperkt.

Derde constatering: de waarde van informatie wordt mede bepaald door de diversiteit van de groep die beschikt over deze informatie.

De prijs van informatie

Een prijs is in beginsel een afgesproken bedrag om een product van eigenaar te kunnen laten veranderen. Er vindt een ruil plaats, de een krijgt geld, de ander een goed of een dienst. En als er geen dwang in het spel is zijn koper en verkoper beiden tevreden.

Een stoel is een object dat alleen –als stoel, om op te zitten- gebruikt kan worden in de fysieke wereld, op een bepaalde plek. Een stoel slijt in het gebruik, na een aantal zituren moet hij vervangen worden. De prijs van een stoel komt tot stand door een spel van vraag en aanbod.

Een boek was tot een decennium geleden ook een object dat alleen in de fysieke wereld bestond. Het woord ‘boek’ is zowel een fysiek artikel (éen meter boeken met een groene rug, een stapel boeken als vervanging van een tafelpoot) maar het is ook een gedachtegoed (het nieuwe boek van Mulisch).

Heel vroeger, nog voor de boekdrukkunst een feit was, werd een verhaal, zingend rondverteld. Homerus was een dichter. Hij zou –wat wij later zouden leren kennen als boeken- de Illias en de Odyssee hebben geschreven. De overdracht van dit gedachtegoed vond zingend plaats. Het is het luisterboek avant la lettre.

Terug naar het boek van nu, en de krant van nu. Het nieuws van nu. De verschijningsvorm van informatie is divers geworden. Het papieren boek heeft al lang niet meer het alleenrecht voor de informatieoverdracht tussen een schrijver en een lezer. Net zoals een papieren krant niets meer is dan een van de vele mogelijkheden van een redactie om haar nieuwsgierigen te bereiken.

Dat betekent ook dat de prijs voor informatie minder aangrijpingspunten heeft dan voorheen. Misschien was je ooit geneigd om meer te betalen voor een dik boek dan voor een dun boek. Een boek met harde kaft is duurder dan precies hetzelfde verhaal dat werd gedrukt in paperback. Daarom ook is een mens van nature niet geneigd om veel te betalen voor een digitaal boek. De aanname is immers dat er materieel niets te vergoeden is, wat overblijft is een vergoeding voor de door de schrijver verleende intellectuele inspanning.

Vierde constatering: De prijs van informatie is diffuser naarmate er meer verschijningsvormen van dezelfde informatie zijn.

Betalen en profiteren

Bekend is het ‘public-good game’. In dit spel wordt aan de deelnemers gevraagd om vrijwillig een belasting te betalen. Laten we voor de vereenvoudiging van het spel afspreken dat de overheid de ingelegde belastinggelden verdubbelt, en dat deze pot weer wordt verdeeld over de belastingbetalers. Als iedereen dus braaf vijf betaalt krijgt eenieder tien terug. Nu zijn er twee perspectieven. Voor de groep is het het beste dat allen meedoen. Dan is de winst voor de groep maximaal, maar ook voor het individu.

Op individueel niveau echter kan het een beslissing zijn om niet te betalen. Dan deel je tòch mee met de pot, dan deel je dus ook mee met al die andere leden van de groep die wél betaalden. Het zijn de autorijders die geen wegenbelasting betalen maar toch gebruik maken van de weg.

Ik speelde het spel met tien kinderen van groep acht van een basisschool, met pepernoten, en daar gebeurde precies wat de theorie beschrijft: in de eerste ronden zijn er veel betalers (coöperators). Vervolgens zien de coöperators dat de niet-betalers (defectors, ook wel free riders genoemd ) toch profiteren van de pot. En na een aantal ronden betaalt vrijwel niemand meer.

In de informatiewereld gebeurt iets vergelijkbaars. De bereidheid te betalen voor nieuws (Metro, Spits, nu.nl) is zeker bij jongeren erg klein. De wil om te betalen voor muziek is gering, sterker nog, degene die zijn portemonnee trekt voor de aanschaf van een album is een loser. Het zelfde geldt voor films en zal gaan gelden voor digitale boeken.

Er wordt breed verondersteld dat commodity informatie als muziek, algemeen nieuws, populaire films en veelgelezen boeken toebehoort aan ‘de gemeenschap’ en dat deze gemeenschap hiervoor zelf bepaalt of en zo ja wat er voor betaald wordt. Dan gaan de wetten van het public goods game echter gelden: als je buurman niet betaalt zul jij het ook minder snel doen.

Vijfde constatering: de bereidheid om te betalen voor met velen gedeelde informatie of diensten neemt af naarmate het aantal defectors toeneemt.

Voorgaande beschouwingen over de waarde en de prijs van informatie zijn van alle dag. In principe zouden ze ook geschreven kunnen zijn in een vorige eeuw. Er is echter een groot verschil met de vorige eeuw. En dat heeft alles te maken met De Kracht van het Netwerk (DKvhN).

Het internet is een enorme verzameling van mensen (nodes) en contacten (informatieuitwisseling tussen die mensen). Er komen dagelijks nieuwe aansluitingen bij, het wordt steeds makkelijker om contact te leggen en de snelheid waarmee informatie kan worden uitgewisseld neemt ook voortdurend toe.

Als Balkenende een eenzame verjaardag vreest nodigt hij zijn Hyves vrienden uit. Het zijn er zo veel dat hij de uitnodiging kan beperken tot iedereen die op dezelfde dag jarig is. Het gebeurde begin mei 2010, en de demissionair premier had een goedbezocht feestje. Het netwerk is zo dicht bedraad dat de kans op meerdere treffers (in dit geval: lid van Hyves en zelfde verjaardag) erg groot is.

Tenslotte

Alle vijf constateringen eerder gedaan worden beïnvloed door de dynamiek, de hitte van het netwerk. Het aantal gebeurtenissen in deze wereld neemt niet zozeer toe maar de kans dat we er iets over te weten komen wel degelijk. Het begrip ‘tijd’ laat zich in steeds kleinere eenheden opdelen. Waardevorming op basis van tijdsvoordeel wordt gevoeliger van karakter.

Als beurshandelaar kom je er niet meer mee weg dat je dataverbinding sneller is dan die van je buurman. In de meest extreme situatie beschikt een ieder op de hele wereld op een bepaald tijdstip over evenveel informatie als een ander.

En gesloten informatiesystemen, zoals zo lang mogelijk was in de katholieke kerk? Het is logisch om er van uit te gaan dat informatiemuren worden geslecht, de wanden worden dunner en de kans op een lek in het systeem wordt groter omdat informatie in oneindig kleine eenheden door de drievoudig gespouwde muren kan sijpelen.

Nu ook het Vaticaan een eigen informatie service heeft (Vatican Information Services, inclusief weblog en rss-feed) en er honderden bloggende pastoren en monniken zijn is het wachten op de twitter-blooper die gaat leiden tot een volgende onthulling. En dat geldt niet alleen voor de katholieke kerk; ieder netwerk dat haar waarde ontleent aan haar informatie-isolement is kwetsbaar.

De Kracht van het Netwerk leidt er ook toe dat de informatie over hen die bereid zijn te betalen en zij die dat niet zijn -de coöperators weten precies wie de defectors zijn- in een ommezien beschikbaar komt.

In een column in mei 2010 in Het Financieele Dagblad schreef ik over de moeite die ik had om het eerder genoemde boek ‘Decoding Reality’ te pakken te krijgen. Officieel gekocht bij Amazon, later bleek dat het niet op voorraad was. Toen heb ik het boek maar illegaal gedownload, en daar ook over geschreven. Onmiddellijk na publicatie van de column kreeg ik vele verzoeken om deze ‘illegale’ pdf-versie op te sturen. Als coöperator (ik betaalde Amazon immers) werd ik door vele defectors benaderd.

De waarde van informatie verandert in alle opzichten. Net zoals in de verzekeringswereld zal ook de informatiewereld op zoek moeten gaan naar nieuwe verdienmodellen. En zou het zo maar kunnen zijn dat er een paradoxale ontwikkeling zal plaatsvinden.

Daar waar iedereen sprak over 'dis-intermediatie' – het wegvallen van schakels in de keten - is er nu ruimte voor nieuwe makelaars. Makelaars in informatie. Niet omdat de markt imperfect is – dat zou betekenen dat er informatie ontbreekt - , maar omdat ze zo verward is. Letterlijk verward. Net zoals die Damrabbijn.

Ik ben makelaar in informatie, en woon op de Lauriergracht No 37. Het is mijn gewoonte niet, romans te schrijven, of zulke dingen, en het heeft dan ook lang geduurd, voor ik er toe overging een paar riem papier extra te bestellen, en het werk aan te vangen, dat gij, lieve lezer, zoëven in de hand hebt genomen, en dat ge lezen moet als ge makelaar in informatie zijt, of als ge wat anders zijt.

(* Dit artikel verscheen vorige maand in 'Zout', een kwartaaluitgave van KPMG N.V).