Parlement genegeerd over softwarepatenten

Het slagveld over de softwarepatenten lijkt zo overzichtelijk. Aan de ene kant staan de idealistische programmeurs, voornamelijk voorstanders van 'free' of 'open software' zoals goeroe Richard Stallman, samen met het midden- en kleinbedrijf, en aan de andere kant staan de grote IT-bedrijven.

De zelfstandige programmeurs vinden dat octrooien hen in het ontwikkelen van nieuwe software ernstig hinderen. Ze vergelijken het patenteren van onderdelen van software met het verbieden van een boek om een paar regels, of een verbod op een bepaalde muziekopbouw binnen een symfonie. Al gaan die vergelijkingen ook niet op, omdat een computerprogramma kan bestaan uit honderduizenden regels code.

Bovendien, zo stellen de tegenstanders, zijn de patenten alleen in het voordeel van grote bedrijven, omdat die als enige in staat zijn de peperdure advocaten in de meestal slepende patentzaken te betalen.

De grote multinationals gebruiken hetzelfde argument als hun tegenstanders - een gebrek aan innovatie - maar dan andersom. De innovatie wordt volgens hen juist tegengewerkt als er geen patenten mogelijk zijn om die innovatieve ideëen te beschermen tegen leergierige concurenten. Zonder die bescherming zullen de investeringen in research & development-afdelingen teruglopen, stellen de multinationals als IBM, Philips en Nokia in lobbybrieven als deze.

De tegenstanders van patenten vinden dat software al voldoende wordt beschermd door het auteursrecht. Ook wijzen ze op de situatie in de VS met allerlei triviale of erg algemene patenten, zoals bijvoorbeeld voor 'downloaden' (het Freeny-patent van E-Data) of de knop 'klik hier om met uw creditcard te betalen'. Gevolg: dure rechtszaken, die weer door de betrokken bedrijven worden doorberekend in de prijs van producten. Ook de consument zou dus een partij kunnen zijn, maar die hoor je niet over het onderwerp.

Triviale patenten

De twee kampen lijken mijlen ver van elkaar te liggen. Maar wie spreekt met actievoerende programmeurs, zoals Netkwesties tijdens een demonstratie tegen softwarepatenten vorige week in Den Haag, merkt dat er onder de betogers ook zijn die deels voor patenten op software zijn.

"Als ik 20 jaar heb gewerkt aan een bepaald mooi algoritme zou ik dat ook willen beschermen. Maar ik ben tegen triviale softwarepatenten, zoals in de VS gebeurt. Daar kijken ze er alleen of een patent aan de eisen voor de aanvraag voldoet en worden ze klakkeloos aangenomen, terwijl er goede eisen aan de techniek gesteld moeten worden," zegt 'Bert', die een eenmanszaak gespecialiseerd in medische software heeft.

In het andere kamp zegt de 'CEO intellectueel eigendom' bij Philips, Ruud Peters, dat zijn bedrijf ook tegen patenten op software 'an sich' is. "We willen delen van programma's niet beschermen en ook geen patenten op software als zodanig. Wel op software als die bijvoorbeeld een dvd-speler laat werken. De open source beweging vergeet dat computersoftware maar een klein stukje van het totale gebeuren is. Denk bijvoorbeeld ook aan embedded software in allerlei apparaten."

EU-stemming

Ondanks dat de verschillen kleiner zijn dan ze lijken, protesteerde een groep programmeurs en wetenschappers de afgelopen dagen fel tegen een voorstel over softwarepatenten, waarmee de ministers van de EU-lidstaten uiteindelijk met een krappe meerderheid instemden. In het voorstel over 'het patenteren van computer-geïmplementeerde uitvindingen' wordt volgens hen niet duidelijk genoeg gesteld dat de ideëen in de software zelf niet te patenteren zijn. In de tekst staat weliswaar dat computerprogramma's niet octrooibaar zijn, maar 'technische vindingen' wel.

'Een computerprogramma als zodanig' mag dan in het voorstel geen octrooieerbare uitvinding zijn, er staat niets over of dat programma ook daadwerkelijk door een computer wordt uitgevoerd. Juist dat merkwaardige onderscheid wordt gemaakt door het Europese Octrooibureau (EPO). Het vreemde gevolg is volgens de tegenstanders "dat software zelf niet te patenteren is, maar wel als het wordt uitgevoerd door een computer".

Ook stellen ze dat een 'technische bijdrage' nog altijd door het Europese Octrooibureau gezien kan worden als iets dat leidt tot een 'prestatieverbetering'. Als voorbeeld noemen ze alles wat het benodigde aantal muisklikken vermindert. (Zie: de analyse door Softwarepatenten.be.)

Bij het Europese Octrooibureau in München zijn de afgelopen jaren al duizenden octrooien op software geregistreerd, voor driekwart door Amerikaanse bedrijven. Maar de rechtsgeldigheid ervan wordt betwist. Dat komt doordat er nog altijd goede regelgeving over patenten binnen de Europese Unie ontbreekt. De besluitvorming in Brussel over het onderwerp lijkt zo onderhand een gebed zonder eind.

'Misleiding door Ierland'

In september 2003 slaagde het Europees Parlement er met de aanname van diverse amendementen in dat de patentrichtlijn octrooien op zuiver software nagenoeg uitsloot. Maar vervolgens kwam het onderwerp weer op het bordje van de Commissie, waar commissaris Bolkestein zijn oren liet hangen naar de sterke lobby door grote bedrijven. Een deel van de amendementen werd in zijn voorstel weer ongedaan gemaakt.

Na de Commissie stuurde EU-voorzitter Ierland een eigen voorstel naar de Raad van Ministers. Het Ierse voorstel leek in eerste instantie een poging om alsnog rekening te houden met de wensen van het Europees Parlement. Maar 'schijn bedriegt', wist D66-europarlementariër Johanna Boogerd. "Het is pure misleiding van de Raad die dit document presenteert als compromisdocument."

De tekst is volgens de hardnekkige tegenstanders van patenten in het voordeel van grote buitenlandse bedrijven, zoals Microsoft, omdat ze vinden dat patenten op software niet expliciet worden uitgesloten. En er is nog een saillant detail: "Ik vind het merkwaardig dat is gebleken dat het Ierse EU-voorzitterschap officieel wordt gesponsord door... Microsoft. Het lijkt er sterk op dat dat de reden is waarom de Ieren met dit voorstel kwamen," zegt Dieter van Uytvanck van Softwarepatenten.be.

Protesten

Van Uytvanck, een in Nederland wonende Vlaming, groeide de afgelopen week uit tot spreekbuis van de tegenstanders van softwarepatenten. Zo organiseerde hij een demonstratie op de stoep van het Ministerie van Economische Zaken in Den Haag. De opkomst op de zonnige vrijdagochtend viel mee: zo'n 70 programmeurs en wetenschappers kwamen achter hun computerschermen vandaan.

Nadat Van Uytvanck een hoge ambtenaar een petitie had aangeboden mocht hij, samen met een andere actievoerder, twee uur lang binnen op het ministerie praten over zijn bezwaren. Tevergeefs: het standpunt van minister Brinkhorst veranderde niet. Een ambtenaar van EZ gaf later die middag tegenover Netkwesties toe dat het twee uur durende gesprek vooral bestond uit 'aanhoren'. De redenen dat Brinkhorst voor het voorstel stemde waren volgens hem 'de harmonisering van de patentregels binnen Europa'. "Nu zijn er geen patenten en dat werkt marktverstorend."

De demonstratie was niet het enige protest in Nederland tegen softwarepatenten. Ook de Socialistische Partij kwam in allerijl in het verweer met een email-actie naar minister Brinkhorst. In vier dagen tijd verstuurden 3.000 mensen een mailtje.

"We moeten het de komende dagen nog via de politieke partijen proberen. We geven nog niet op," zei Van Uytvanck na zijn teleurstellende gesprek op het ministerie vrijdag. Inderdaad kregen de actievoerders het nog voor elkaar dinsdagmiddag de Tweede Kamer officieel een petitie aan te bieden.

'Brinkhorst jokte tegen Kamer'

Maar de Kamerleden waren al te laat om Brinkhorst eventueel van mening te doen veranderen. Wel waren diverse parlementariërs geïnteresseerd in de opmerkingen van de delegatie van de Foundation of Free Information Infrastructure dat de minister de Kamer zou hebben voorgelogen.

In een brief die Brinkhorst pas daags voor de vergadering naar de Tweede Kamer stuurde, schreef de minister namelijk dat over het onderwerp software-octrooien 'overeenstemming was bereikt tussen de Raad en het Europees Parlement'. Maar dat was niet zo: het voorstel druist namelijk in tegen de amendementen die datzelfde parlement een half jaar eerder had aangenomen. En de meeste Nederlandse eurofracties zijn tegen het raadsvoorstel.

Het SP-kamerlid Arda Gerkens heeft dinsdag direct een schriftelijke reactie van Brinkhorst geëist. Tegenover Netkwesties laat Gerkens weten dat ze een spoeddebat wil aanvragen. "Ook CDA en PvdA vinden het niet kunnen wat er is gebeurd," zegt het Kamerlid. "Dat debat moet er komen." De CDA-europarlementariërs weken een half jaar geleden bij de stemming ook al af van de andere christelijke partijen. Met de steun van het CDA zou er een Kamermeerderheid zijn tegen het voorstel waar de minister mee instemde.

De late reactie van de Kamer is volgens Gerkens te wijten aan de toon van de brief van Brinkhorst en de korte termijn waarop die werd verstuurd. "We waren in reces en aan de brief viel niet af te lezen dat het om een controversieel onderwerp gaat."

De SP wil Brinkhorst vooral aan de tand voelen over de onterechte bewering dat het raadsvoorstel in lijn is met het europarlement. "Brinkhorst had moeten weten dat dat niet zo was." Dat Microsoft een van de officiële sponsors van het Ierse EU-voorzitterschap is, verbaast het Kamerlid ook. "Dat roept zeker vraagtekens op."

Duitsland haakte af

Dinsdag was de hoop van de tegenstanders van softwarepatenten nog gevestigd op met name Duitsland en Frankrijk. Dat laatste land haakte af als tegenstander omdat ze liever wat regelgeving zag dan helemaal geen.

Uiteindelijk hield alleen Spanje voet bij stuk. België, Denemarken, Oostenrijk en Italië onthielden zich van stemming. Duitsland liet zich overhalen toch voor te stemmen, na een marginale wijziging van een paragraaf over wat nu precies 'een technische bijdrage op technologisch gebied' inhoudt. Die 'slingerkoers' van de Duitse regering kwam haar op forse kritiek te staan van de open source-scene.

De documenten rond het zogenaamde 'politieke akkoord' over het voorstel, dat in de week voorafgaand aan de vergadering van de ministers werd bereikt, zijn nog niet openbaar. Het besluit moet dan ook nog door de ministers worden ondertekend.

'Zwarte dag voor democratie'

Brinkhorst sprak overigens zelf tijdens de vergadering wel zijn zorg uit over het voorstel: "Ik weet dat er een kans is voor problemen, maar uiteindelijk hebben we besloten dat we instemmen met deze richtlijn". Merkwaardig, vindt Van Uytvanck. "Men ziet nu al problemen, maar aanvaardt toch de tekst.". Een 'zwarte dag voor de democratie' noemt hij het besluit.

Brinkhorst D66-partijgenoten in Brussel zijn boos. Johanna Boogerd: "D66 is altijd tegen patentering van software geweest, omdat het de creativiteit en innovatie binnen een van de belangrijkste economische sectoren in gevaar brengt."

Ook GroenLinks-europarlementariër Katheleine Buitenweg is teleurgesteld: "Dit is de dood in de pot voor innovatie en desastreus voor kleinere bedrijven."

Niet alleen linkse partijen waren tegen, ook de VVD-partijgenoten van Bolkestein in Brussel maakten bezwaar tegen het voorstel. VVD-europarlementarier Toine Manders ijverde een half jaar geleden voor de amendementen die nu weer terzijde zijn geschoven. "Niemand is gebaat bij dit juridisch bord spaghetti. Octrooien hebben nu in Europa onvoldoende rechtszekerheid, dat is nadeling voor ondernemingen."

Volgens octroideskundige Peters van Philips zullen de investeringen in de EU afnemen als er geen mogelijkheid tot patenteren is. "Als we onze uitvindingen niet exclusief kunnen houden in de EU, kunnen we net zo goed naar lage lonen landen verkassen."

De vaagheid van de tamelijk juridische tekst van het Raadsvoorstel laat meerdere interpretaties toe. Zo leest VVD'er Manders erin dat software nooit kan worden geoctrooieerd, ook niet via de juridische omweg die de programmeurs vrezen. "Een wasmachine aangestuurd door software kan wel worden geoctrooieerd. Maar de vrees dat software an sich octrooieerbaar zal zijn vind ik ongegrond."

Verkiezingen voor de deur

Alle EP-fracties zijn het wel met elkaar eens dat het kennelijk in Brussel nog altijd mogelijk is om een besluit waar de meerderheid van de volksvertegenwoordigers achter staat in de achterkamertjes weer teniet te doen.

Het Europees Parlement kan over een paar maanden, als er een gekwalificeerde meerderheid is, het voorstel nog tegenhouden. Boogerd is daarover niet optimistisch. "Veel Europarlementariërs zijn dan, net na de verkiezingen, nieuw in het parlement. Dit is een ingewikkeld onderwerp waar je je wel even in moet verdiepen. Ik vrees dat de nieuwe EP-leden gevoelig zullen zijn voor de lobby van grote bedrijven."

De manier waarop het Europees Parlement ook in deze kwestie buitenspel werd gezet werpt een schaduw op de Europese Verkiezingen komende maand. "Dit is echt een schande voor de democratie. De wens van de gekozen volksvertegenwoordigers wordt gewoon genegeerd," aldus Boogerd.

Buitenweg houdt de verkiezingsmoed er nog in, het is immers campagnetijd: "Bij een goede uitslag van de verkiezingen is het niet onwaarschijnlijk dat de Raad alsnog het onderspit zal delven."