Dellebeke is gewaardeerd columnist van Netkwesties en een fijne kennis van mij, dus verwacht vooral geen objectieve beoordeling van zijn boek. Ofschoon het tegendeel kan optreden: wie zijn kind liefheeft, kastijdt het.

Om met enkele kastijdingen te beginnen: de titel doet Dellebeke geweld aan met regelmatige vermelding van zijn geheimhoudingsplicht. Er blijft nog veel geheim. Dellebeke heeft zich intern en extern bij de AIVD en voorloper BVD, van 1973 tot 2012 40 jaar zijn werkgever, verzet tegen al te krampachtige geheimhouding. Maar hij doet er met zijn memoires vrolijk – dat vooral - aan mee. (Vermeldt wel dat over de ontmoeting met collega José, spoedig zijn echtgenote.)

Veel komen we niet te weten. Dat komt wellicht deels goed uit. Met spionagewerk vraag ik me veelal af: wat zijn de zin en het effect ervan? Technologische kennis zoals grootschalig gejat door Russen en Chinezen, en niet te vergeten door de Pakistaanse atoomspion Khan, is een evident nut van spionage.

Maar bijvoorbeeld politieke opbrengst van spionage, is die er? Gedurende mijn werk in Oost-Europa ontmoette ik soms politieke spionnen, maar het was me niet helemaal duidelijk of hun rollenspellen werkelijk van invloed waren. Ik had wel een hoge pet op van de Mossad, ’s werelds beste geheime dienst dankzij superieure Joodse intelligentie.

Molukkers buiten het vizier

Om te beginnen gelden kritische vraagtekens bij de meest in het oog springende activiteit van Dellebeke bij de BVD in Den Haag: de coördinatie van het bespioneren van de Molukkers ten tijde van de meest ernstige terroristische acties die Nederland heeft gekend na de Tweede Wereldoorlog: de gelijktijdige treinkaping bij Wijster en de gijzeling van een basisschool in Bovensmilde in mei 1977. (Hier nog de tv-beelden)

Dellebeke heeft een bijzonder onthulling in petto, zoals Beatrice de Graaf in haar fraaie voorwoord memoreert: dat Raymond Westerling, de vroegere Nederlandse oorlogsmisdadiger in Indonesië, aan de Molukse leiders een valse belofte deed dat ze op hulp konden rekenen van Vietnam, of desnoods Rusland of China, bij een eventueel gewapende strijd voor herovering van het  Indonesische eiland Seram (Ceram). Westerling ontving daar geld voor.

Dat contact verliep via dominee Semuel Metiari (ook: Metiary) die de jongeren in zijn greep had. Deze Molukse leider raakte mede daardoor in conflict met de bekendste Molukse leider, Joop Manusama. Nog tijdens de gijzeling werd de kapers door Molukse bemiddelaars de illusie voorgehouden dat ze welkom waren in de Afrikaanse staat Benin.

Goed, dat is een veel beschreven geschiedenis, recent weer in het nieuws vanwege het doodschieten van kapers tijdens de heftige bevrijding. Echter, de hamvraag: waarom wist de BVD niets van de voorbereidingen voor de kaping? Dellebeke zat op de ‘Molukken-desk’ ten tijde van de terreuracties. Gefaald?

Dat wil hij niet met zo veel woorden gezegd hebben. De BVD had wel informanten onder de oudere generatie, maar niet onder geradicaliseerde jongeren. Die overlegden buiten het zicht van de ouderen in het geheim en handelden bovendien snel en op korte termijn na het afblazen van de ‘Vietnam-optie’.

 Maar de BVD heeft die radicalisering in Drenthe kennelijk niet goed in het oog gekregen vanaf de burelen aan de Kennedylaan in Den Haag, en bijvoorbeeld de wapenaanschaf niet weten te ontdekken. De BVD heeft hierin gefaald, zo stelde historicus en journalist Gerard Mulder vast onder de niet mis te verstane titel Luie spionnen, naar aanleiding van het boek van Dick Engelen, collega van Dellebeke.

“Ter verdediging van zijn organisatie voerde het toenmalige BVD-hoofd Kuipers aan dat het zo moeilijk was in kringen van radicale Molukkers inlichtingen te verzamelen. Dat kwam vooral, zei hij, doordat ze ‘weinig gestructureerd’ waren. Ze bestonden uit losse vriendengroepjes die zichtbaar werden en weer uiteenvielen…Dat zal wel, maar een alerte inlichtingendienst hoort er een erezaak van te maken deze horde te nemen.”

Vermakelijke contacten en slechte directeuren

Dellebeke beschrijft levendig een succes van zijn collega’s in het verhelpen van een andere terreuractie, die van een Syrische verzetsgroep die in een hotel in Amsterdam tijdig werd opgerold, compleet met zware wapens. Ze wilden een trein kapen in een poging om de emigratie van Joden uit Rusland naar Israël te dwarsbomen. De heren kwamen weg met een kleine straf omdat ze bij een lange gevangenisstraf een risico vormden voor Nederland indien ‘collega’s’ een actie zouden ondernemen om hen vrij te krijgen.

Dellebeke verhuisde vervolgens naar de afdeling communistenbestrijding, op de onderafdeling die de Polen en Cubanen in de gaten moest houden. Cubanen waren vooral uit op inlichtingen uit de haven van Rotterdam – waarom wordt niet duidelijk - en Poolse spionnen probeerden grip te krijgen op de grote groep Polen in Nederland die er sinds de oorlog wonen. Het werk werd intensief en interessant voor Dellebeke toen de vakbond Solidarinosc in Polen verzet begon te plegen jegens het regime.

Na deze taken had Dellebeke genoeg van het bureauwerk en wilde het veld in als spion. Echter, hij kreeg eerst andere functies, zoals het project Hermandad om te pogen de slechte verhoudingen tussen politie en inlichtingendiensten te verbeteren.

Hij neemt de gelegenheid te baat om uitgebreid stil te staan bij de verschillende directeuren die de BVD en AIVD hadden. Het overgrote deel deugde volgens Dellebeke niet voor het leiden van een inlichtingendienst wegens (zeer) gebrekkige communicatieve vaardigheden, onder anderen Rob Betholee. Die kritiek op de leiding vormt in feite de rode draad in het boek van luis in de pels Dellebeke, dat qua opbouw vooral anekdotisch is.

Wel kon hij het uitstekend vinden met Arthur Docters van Leeuwen die van 1989 tot 1995 poogde om de bezem door de dienst te halen en meer openheid te betrachten, en zich van harte gesteund wist door Dellebeke.

Naar Fantasië

Die vervolgens alsnog aan zijn levende avonturenroman mocht beginnen als spion met compleet andere personages in de landen ’Fantasië’ en ‘Amfresië’ (Midden-Oosten?), teneinde inlichtingen te verzamelen over terroristische dreiging. Hierover mocht hij smakelijk vertellen in De Telegraaf, en doet dat uitgebreid in het boek.

Dat maakt ‘Niet alles blijft geheim’ nog meer tot een boeiend boek, ook door de gedetailleerde beschrijvingen van bijvoorbeeld het veelvuldig plaatsen van microfoons en het aangaan van observatie-acties van ongewenste vreemdelingen die vervolgens vaak het land werden uitgezet. En alle bijbehorende beschrijvingen van het chantabel maken van personen, bijvoorbeeld veelvuldig met inzet van hoeren in Oost-Europa destijds (ook voor een – helaas - niet met name genoemde Nederlandse minister in Polen). Wat uitgezette spionnen, meestal medewerkers van ambassades, nou precies hadden misdaan, werd zoals gezegd niet altijd duidelijk. Het hele gedoe met spionage lijkt vaak wat op een spelletje Stratego,

Jammer dat de eindredactie van de uitgeverij Dellebeke niet heeft kunnen bewegen om te gedetailleerd geneuzel over de interne organisatie van de BVD/AIVD te schrappen, tenminste de talloze termen die daarbij horen. Dat had een wat toegankelijker beschrijving opgeleverd de op het oog aldoor tegelijkertijd intern conflictueuze en meestal toch collegiaal opererende inlichtingendiensten.

Uitzonderingen daargelaten, zoals het ontslag van collega’s van Dellebeke die chantabel zouden zijn wegens een scheiding of hypotheken onder water. Hij vond dat ongehoord. (Zelfs over de huidige AIVD-directeur Erik Akerboom gaat een roddel die hem chantabel zou maken.)

*) Gelezen: Niet alles blijft geheim, 2025, Boom Uitgevers, Zie verder het weblog van Dellebeke.

**) Foto: zonsondergang 17 april 2025, Noordwijk, Peter Olsthoorn