De film Glengarry Glen Ross uit 1992 bracht Jack Lemmon de prijs voor beste acteur in Venetië en leverde Al Pacino een Oscar voor beste bijrol en elders nominaties voor de beste acteur. Kevin Spacey en Alec Baldwin speelden andere rollen in de fabuleuze film over makelaars dat het opkomende neokapitalisme (Reagan, Thatcher) in al z’n bravoure en kleinzieligheid etaleert.

David Mamet won met het eerdere toneelstuk, dat in 1984 in Londen de première kende en even later op Broadway een megasucces werd, een Pullitzer Price. In het jaar van de film, 1992, speelde Toneelgroep Amsterdam onder Johan Doesburg een spetterende uitvoering onder de titel Vastgoed B.V., waarin Pierre Bokma, Joop Admiraal, Hajo Bruins, Kees Hulst helemaal los gingen op de slechtheid van de zakenman.

Ion 2017 produceerde Kemna Senf in een nieuwe vertaling van Marcel Otten onder regie van Job Gosschalk een reprise van Vastgoed B.V. met Frederik Brom, Huub Stapel en Jörgen Raymann als de jagers op vette deals en bonussen.

Heerlijke intro

Toneelgroep Maastricht maakt in de bewerking van Jibbe Willems van twee haantjes tot kippetjes: topmakelaar Richard Roma (de Al Pacino-rol) werd Ricky Roma door Wendell Jaspers, de officemanager Kevin Spacey is geknipt voor een onverkwikkelijke Hanne Arendzen. Resteert oppercynicus Sheldon Levene ("Shelley the Machine") van Jack Lemon in een geknipte rol voor Mark Rietman. In het stuk van Toneelgroep Amsterdam in 1992 had hij, toen beginnend acteur, nog een bijrol. (Zie mooi interview NRC)

Een nieuwe trend in het toneel is de losse introductie van het stuk door acteurs terwijl het zaallicht nog aan staat. Ik zag het bijvoorbeeld met Maria Kraakman die in Prima Facie al tien minuten over toneel dartelt en danst terwijl de zaal nog volloopt. In BV Vastgoed voeren de zeven acteurs naast elkaar staand – net als De Verleiders doen - een heerlijke conversatie op over hedendaags kapitalisme.

Met Rietman als ‘the bad guy’ die na een lange loopbaan zijn miljoenen op het droge heeft en Rogier in ’t Hout als felle linkse aanklager die plotseling van hypocrisie wordt beschuldigd als bezitter van een duur koophuis. Leuk detail uit het gesprek: dat Toneelgroep Maastricht een dialoog uit de film niet mocht toevoegen zonder Mamet extra rechten te betalen naast die voor het toneelstuk; over hypocrisie gesproken.

Tesla als bonus

Dan volgt de vraag aan het publiek wie er in een koophuis woont (in Leiden zaterdag het overgrote deel) en wie daarvan onder de 30 is (één persoon). Cultureel publiek is toch doorgaans van de categorie links-lullen-rechts-vullen die bij D66 haar thuis vindt, en nu meer moet doneren als subsidies opdrogen. Maar dat terzijde.

Immers, in BV Vastgoed is de overdrijving van het najagen van leeg kapitalisme met ultiem egoïsme en (zelf)bedrog zo ver doorgevoerd dat het publiek niet persoonlijk wordt geraakt. Ondanks de moderne inbreng van de nodige crisissen zoals klimaat en stikstof wordt het stuk, onder uitstekende regie van Michel Sluysmans net niet echt ongemakkelijk. Wel voert schrijver Jibbe Willems niet de actuele onmogelijkheid voor jongeren op om een huis te kopen. Wel plaatst hij een tot wanhoop gedreven koper Jimmy (Ozan Aydogan) die zijn contract wil intrekken tegenover de meedogenloze Ricky die haar bonus (een Tesla X) in gevaar ziet komen.

Soms langdradig

Is deze vastgoedhandel dan 45 jaar na het uitbrengen van Glengarry Glen Ross nog actueel en tekenend voor de uitwassen van kapitalisme? Nog afgelopen week kwam naar buiten dat makelaars nog onfris handelen bij gebrek aan regels, maar ze zijn eerder geniepig dan meedogenloos.

Voor een toneelstuk moet dat niet uitmaken. Toch heeft Jibbe Willems hoorbaar moeite gehad om de scherpte van begin tot eind vast te houden. Hij begint het stuk met een geweldige dialoog tussen Rietman en Arendzen, een en al mansplaining zoals vroeger (en nu soms nog) gebruikelijk was. Dan volgt er een serie dialogen tussen steeds twee karakters. Die vind ik te langdradig. Hoe goed ook hun teksten, de dramaturgische kaalheid doet er afbreuk aan.

Ook het leidmotief van een inbraak in het makelaarskantoor en het zoeken naar de dader is niet bijster enerverend. Wel sterk vind ik de kern: wie van de makelaars komt in de ‘top-2’ die - gedurende deze recessie in de markt - niet wordt ontslagen en bonussen zal ontvangen? En ook fraai is het zacht gezongen antagonisme van Die Nacht van Schubert:

Wie schön bist du,
Freundliche Stille, himmlische Ruh!
Wenn nicht mehr des Wetters Wogen
Um den Himmel tobend ziehn…

Met het tweede deel van BV Vastgoed maakt Toneelgroep Maastricht voor mij, met het geweldige begin, de wat teleurstellende eerdere dialogen alles ruimschoots goed, met het goeddeels over-the-top sprankelende spel van Wendell Jaspers als Ricky Roma die scheldend en tierend – met iets te veel termen vanuit nier- en darmproductie – het onuitstaanbare type neerzet.

Daar kan Levene mentaal niet meer tegenop op zijn leeftijd. Hij gaat letterlijk en figuurlijk, geweldig vertolkt door favoriete acteur Mark Rietman, onderuit na een transactie die hij aanvankelijk als een revanche en zegetocht viert maar die ongeldig blijkt te zijn.

Demasqué, geen bonus-Tesla maar ontslag…

*) Gezien: BV Vastgoed, Leischse Schouwburg, 19 april 2025. Nog tot eind mei 2025 te zien in Hoorn, Apeldoorn, Den Bosch, Haarlem, Weert, Delft, Eindhoven, Groningen, Zaandam, Den Haag, Hoofddorp, Drachten, Nijmegen, Amsterdam, Enschede, Zwolle, Veldhoven, Leeuwarden en Heerlen.

**) De prachtige foto’s zijn gemaakt door Ben van Duin. Foto hele groep: Peter Olsthoorn