George Clooney's rol als een seniore TV-verslaggever in het toneelstuk Good Night, and Good Luck heeft veel bijval gekregen nadat het stuk vorige week op Broadway in première ging. Een recensie van de New York Times verkondigde dat het “van Edward Murrow een heilige van gezonde journalistiek maakt voor een wereld die er nog steeds een nodig heeft".

Korte reportage over de première van het stuk in het Winter Garden Theatre (Kritische recensie in The Guardian)

Deze theaterproductie is een bewerking van de gelijknamige film uit 2005 van Clooney en Grant Heslov en neemt het publiek mee terug naar de jaren 1950 toen CBS News-journalist Edward Murrow het opnam tegen de populistische en spraakmakende senator Joseph McCarthy, die een heksenjacht hield op vermeende communisten in de jaren ‘50.

McCarthy was een invloedrijke en gevreesde figuur geworden na het houden van een reeks openbare hoorzittingen waar mensen, vaak op basis van zeer weinig bewijs, werden beschuldigd van communisme en infiltratie in overheidsdiensten. Veel mensen verloren hun baan en journalisten en academici waren vaak het doelwit.

Murrow's uitzendingen toonden valse gevallen met vergaande overdrijving zien, wat de journalist McCarthy's woede opleverde. Deze moedige TV-journalistiek legde de methodes van McCarthy bloot en hielp de senator uiteindelijk ten val te brengen.

70 jaar later

Het is onmogelijk om de parallellen met de huidige belabberde staat van persvrijheid in de VS niet te zien. Een week voordat het stuk in première ging, werd Clooney geïnterviewd op CBS News en zei: “Wanneer de andere drie machten falen, wanneer de rechterlijke macht en de uitvoerende en wetgevende macht ons in de steek laten, moet de vierde macht ons redden.”

En dit is veelzeggend, want eerder deze week vaardigde een federale rechter een gerechtelijk bevel uit tegen een besluit van de regering van Donald Trump dat de mogelijkheden van een nieuwsorganisatie om te werken effectief beperkte. Rechter Trevor McFadden, een door Trump aangestelde rechter, zei dat een nieuwsorganisatie (Associated Press) niet gestraft kon worden voor haar redactionele beslissingen.

Hij verklaarde: “Onder het Eerste Amendement, als de regering haar deuren opent voor sommige journalisten - of het nu de Oval Office, de East Room of ergens anders is - kan ze die deuren niet sluiten voor andere journalisten vanwege hun standpunten.” De regering heeft echter al aangekondigd in beroep te gaan tegen de uitspraak van McFadden.

Reportage van Edward R. Murrow  over Joseph R. McCarthy (25 minuten)

AP wordt sinds 11 februari 2025 geweerd uit de Oval Office en het presidentiële vliegtuig Air Force One, nadat het bedrijf had gezegd dat het de geografische aanduiding “Golf van Mexico” zou blijven gebruiken in plaats van in te gaan op het bevel van Trump om deze om te dopen tot “Golf van Amerika”. Maar dit ging altijd over meer dan de Golf van Mexico, het ging over het recht van mediaorganisaties om hun eigen woorden en inhoud te kiezen.

AP probeerde vervolgens het uitsluitingsbevel ongedaan te maken door middel van een gerechtelijke procedure. McFadden weigerde in eerste instantie om deze eis toe te kennen. Tijdens een nieuwe hoorzitting op 27 maart legden AP-medewerkers vervolgens een lange getuigenis af over de financiële en redactionele kosten die werden veroorzaakt door het gebrek aan toegang tot het Witte Huis.

Sommige kranten juichen de toekenning van dit gerechtelijk bevel toe als een grote overwinning voor de mediavrijheid. Zo stelt de Guardian, in woorden die Edward Murrow echoën, dat “opkomen voor je principes misschien niet zomaar een tevergeefs gebaar is”.

En toch blijft dit slechts een tijdelijk gerechtelijk bevel en de volledige rechtszaak waarin AP drie hooggeplaatste leden van het Witte Huis aanklaagt (perschef Karoline Leavitt, stafchef Susie Wiles en plaatsvervangend stafchef Taylor Budowich) moet nog uitgevochten worden.

Rechter McFadden liet zelfs een waarschuwend geluid horen over zijn uitspraak: “Het geeft AP geen speciale behandeling. AP heeft niet noodzakelijkerwijs recht op de permanente perspooltoegang die het genoot onder de White House Correspondents' Association. Maar het kan ook niet slechter worden behandeld dan zijn collega persdiensten.”

Toenemende uitdaging voor journalistiek

De druk op journalisten is de afgelopen maanden duidelijk toegenomen. Tijdens de hoorzitting op 27 maart 2025 beweerde AP's Witte Huis correspondent Zeke Miller dat hij een nieuwe “verzachting van toon en strekking” van de vragen aan de president had opgemerkt en verbaasd was over de toename van off-topic vragen ten koste van vragen over brandende kwesties.

Er lijkt zeker een toename te zijn van wat Australiërs ‘Dorothy Dixer-vragen’ noemen, waarbij bevriende politici of journalisten milde vragen stellen aan de regering of vragen die bedoeld zijn om af te leiden van het moeilijke nieuws van de dag.

En het is duidelijk dat journalisten die als vriendelijk worden beschouwd voorrang krijgen. Toen Brian Glenn, hoofdcorrespondent voor het Witte Huis van het kabelnetwerk Real America's Voice, werd uitgekozen om een vraag te stellen aan de Oekraïense president Volodymyr Zelensky tijdens de inmiddels beruchte Witte Huis-conferentie op 28 februari, stelde hij de vraag waarom de Oekraïense leider geen pak droeg.

Een vraag die toevallig heel goed paste bij de toon die Trump wilde aanslaan in die bijeenkomst. Een doorgewinterde AP-journalist zou nooit zo'n bizarre en onnodige vraag hebben gesteld.

Vragen over persvrijheid komen later deze maand aan bod tijdens een forum dat wordt georganiseerd door de Columbia Journalism School en de New York Times. Het forum, The Fight for Global Press Freedom, stelt dat "persvrijheid op een historisch kruispunt staat".

Het houden van dit forum getuigt van moed in de nasleep van het feit dat Columbia University mogelijk federale financiering voor een bedrag van 400 miljoen dollar verliest. Bestuurders van de federale overheid beweren dat dit een reactie was op pro-Palestijnse protesten en “het falen van de universiteit om Joodse studenten te beschermen tegen discriminatie”. De onderhandelingen tussen de universiteit en de financiers zijn nog gaande.

Terwijl 's werelds onderhandelaars, universiteitsbestuurders en journalisten beslissen of ze zich al dan niet zullen verzetten tegen een intimiderende president, kunnen de woorden van Edward Murrow misschien de sleutel zijn. In 1954 viel McCarthy Murrow aan en beschuldigde hem ten onrechte van communistische sympathieën.

In zijn antwoord stelde Murrow dat McCarthy daarmee “opnieuw had bewezen dat iedereen die hem ontmaskert, iedereen die zijn historische minachting voor fatsoen en menselijke waardigheid en de rechten die door de grondwet worden gegarandeerd niet deelt, ofwel een communist ofwel een ‘fellow traveller’ moet zijn”.

Het terugvechten van AP tegen zijn verbod op het Witte Huis en het daaruit voortvloeiende chilling effect op de mediavrijheid zou het begin kunnen zijn van een nieuw tijdperk van opstaan tegen Trump, en de gevolgen verdoemen.

Laten we hopen dat het niet slechts het stervende refrein is van een eens zo machtige non-profit mediaorganisatie.

*) Colleen Murrell is Chair of the Editorial Board, and Full Professor in Journalism, Dublin City University. Op Twitter publiceert ze onder de naam IveryTowerJournalism. Ze was zelf eerder werkzaam voor AP. Een versie van dit artikel verscheen eerst bij The Conversation

**) Groot beeld: George Clooney in de film  Good Night, and Good Luck, trailer