Freedom Internet, A2B Internet en BIT spanden de rechtszaak aan. De Nederlandse Vereniging van Journalisten, Bits of Freedom, de European Federation of Journalists, het Persvrijheidsfonds en de Association of the Internet Industry ondersteunen de coalitie.

Het arrest in de zaak ECLI:EU:T:2025:331 (ook in het Nederlands en met een samenvatting) toont dat de Europese Unie als tegenstander expliciet steun kreeg van de EU-lidstaten Estland, Letland en Litouwen. Die vinden het verbod met blokkade van wezenlijk belang in de oorlog.

Volgens het Gerecht is er sprake van passende maatregelen “als reactie op de internationale crisis die is veroorzaakt door de agressie van de Russische Federatie tegen Oekraïne” met een “ernstige bedreiging van de vrede aan de grenzen van de Europese Unie en de schending van het internationale recht…met agressie van de Russische Federatie ondersteund door voortdurende en onderling afgestemde propaganda-acties gericht tegen de civiele samenleving van de Europese Unie en haar buurlanden” die “een integrerend deel uitmaken van het arsenaal van de moderne oorlogsvoering”.

De betrokken websites veroorzaken een “aanzienlijke en rechtstreekse bedreiging voor de openbare orde en de veiligheid van de Europese Unie”.

In feite is dit een uitspraak die te kenschetsen is als het doel heiligt de middelen. De vraag is of de EU met de inzet van dit middel zich op één lijn stelt met de houding en maatregelen van landen als China, Rusland zelf en, sinds kort, de Verenigde Staten. Dat werpt de vraag op waarom de EU geen verbod uitvaardigt op Amerikaanse zenders op YouTube die evidente desinformatie verspreiden teneinde het regime-Trump te ondersteunen en de EU te schaden.

Blokkade altijd bestreden

In eerste instantie gebood de Raad van Ministers van de Europese Unie in mei 2022 blokkade van nieuwszender RT en persbureau Sputnik. Daarop volgden in juni 2022 Rossiya RTR/RTR Planeta, Rossiya 24 / Russia 24 en TV Centre International. De reden: verspreiding van desinformatie, met name over de oorlog van Rusland en Oekraïne. Zo blijft het scherm nu leeg na in intikken van RT.com, die echter via een vpn-verbinding eenvoudig te bereiken is.

Nederlandse providers verzetten zich al tientallen jaren tegen een verplichting om websites te moeten blokkeren. De coalitie vindt dat het besluit neerkomt op censuur, en dus de persvrijheid en vrije distributie (netneutraliteit) tarten. Daarmee staan mensenrechten op het spel, zo betoogde de coalitie in twee lange brieven aan de Europese rechter, met het verzoek de maatregelen terug te draaien. Kennedy van der Laan trad op als advocaat.

Met de kanttekening: “De coalitie twijfelt er niet aan dat de geblokkeerde Russische kanalen worden ingezet als propaganda tijdens de oorlog. Het zijn absoluut geen onafhankelijke nieuwszenders. De coalitie verdedigt de inhoud van de staatszenders niet en deze rechtszaak is absoluut niet bedoeld om deze Russische kanalen te ondersteunen.”

“Europa verdient een betere bescherming tegen censuur. RT en aanverwante zenders verspreiden propaganda, maar censuur uitgevaardigd door EU-leiders is daarop geen juist antwoord”, stelde Thomas Bruning, chef van vakbond NVJ.

Protest Hubert Smeets en reactie NVJ

Op deze actie kwam protest van Hubert Smeets, journalist en betrokken bij het informatieve Raam op Rusland dat in de oorlog met Oekraïne fel partij kiest tegen Rusland. Hij citeert Russische staatspropaganda die dankbaar gebruikmaakte van de Nederlandse protesten:

“De NVJ is niet verantwoordelijk voor deze recensies in de Russische media. Natuurlijk niet. Maar de lovende teksten illustreren wel dat de NVJ zich met haar juridische verzet tegen het EU-besluit heeft begeven op een politiek terrein, dat ze niet had moeten betreden. De NVJ wil kennelijk niet onder ogen zien dat de Russische invasie niet alleen voor Oekraïne maar ook voor Nederland een waterscheiding is.”

Smeets verwijt de NVJ bovendien hypocrisie door wel de desinformatie van Ongehoord Nederland te bestrijden, maar ondertussen vrije doorgifte van Russische staatspropaganda te bepleiten. “Twee weken nadat de NVJ in Luxemburg in de bres sprong voor RT eiste algemeen secretaris Thomas Bruning dat Ongehoord Nederland, kort daarvoor berispt door de ombudsman van de NPO, zich voortaan niet alleen passief maar ook actief zou houden aan de journalistieke codes hier te lande.”

In een reactie stelt Bruning dat Smeets twee zaken verwart, het inhoudelijk verzet tegen desinformatie en de methode om dat te bewerkstelligen met censuur en blokkade. “Het volledig blokkeren van zenders en websites door de politieke macht is een middel dat een rechtsstaat niet past. Het is niet onze rol om propaganda te promoten of Rusland een goede dienst te bewijzen. Wat Hubert Smeets de NVJ daarover verwijt is pijnlijk en komt hard aan. Die oorlog zit ons ook buitengewoon dwars – dat is het grotere kwaad.

Maar feitelijk doen we iets geheel anders. Wij laten Rusland hiermee zien dat onze rechtsstaat wél functioneert en dat er ruimte is om kritiek op regeringsbesluiten te uiten en deze aan de rechter ter toetsing voor te leggen.”

Teleurstelling verliezende partijen

Het Gerecht van de EU, het onderdeel van het Europese Hof van Justitie dat zaken behandelt tegen de instellingen en organen van de Europese Unie, stelt nu dat de EU-sancties tegen Russische media rechtmatig zijn.

Volgens de rechter zijn de maatregelen noodzakelijk en proportioneel om desinformatie en destabilisatie na de Russische invasie in Oekraïne te bestrijden. De methode is daaraan ondergeschikt.

De reacties spreken van teleurstelling dat censuur zo opportunistisch toegepast kan worden. BIT: “De beslissing van de Europese rechter is teleurstellend…Het blokkeren van websites vanwege politieke sancties raakt aan de kern van wat wij als BIT belangrijk vinden: een veilig en open internet zonder censuur.”

Freedom Internet: “Zeker in het licht van de huidige geopolitieke ontwikkelingen is glashelder geworden dat het belangrijk is dat niet de overheid zelfstandig bepaalt welke informatie goed genoeg is.”

NVJ: “Het is betreurenswaardig dat het Gerecht een wel erg ruime opvatting hanteert om een algemeen verbod op het doorgeven van zenders te legitimeren. Zo mag de Europese Raad volgens het Gerecht ‘alle uitingen verbieden, die militaire agressie rechtvaardigen’. Dat zou de Raad in de toekomst in onze optiek een erg ruim mandaat geven om in de toekomst ook andere zenders of uitingen te verbieden uit andere landen waar oorlog gevoerd wordt.”