De zaak behelst de 'shadowbanning' (Engelse wiki): het draaien aan de knoppen van het algoritme zodat uitingen van een bepaald profiel op een sociaal medium – in dit geval  X -minder of geheel niet zichtbaar zijn voor volgers.

Mekic (Mekic) meent daar het slachtoffer van geworden te zijn omdat hij kritische uitingen over X (Twitter) en discutabele reclame van de EU zelf postte. Hij begon in 2024 twee rechtszaken om de beweegredenen van X te achterhalen, nadat X hem weigerde inzage te verschaffen in de data over zijn account: een zaak op grond van de nieuwe Europese Digital Services Act, eentje op grond van de AVG.

Gewraakte uitingen

De ban van Mekic door X betreft (slechts) enkele kritische uitingen: hij postte over een zelfgeschreven opinieartikel in de Volkskrant van 12 oktober 2023 onder de titel “Europese Commissie misleidt burgers met desinformatiecampagne en illegale advertenties.” (kopie op Netkwesties.)

Het betreft de ontdekking van Mekic zelf dat de Europese Commissie een (stiekem geïnitieerde) online campagne hield voor promotie van het omstreden voorstel voor een ‘CSAR-verordening’ of ‘chat control’ (uitgesteld), met illegale ‘microtargeting’ gericht op publiek in landen die tegen dat voorstel zijn, zoals Nederland.

Een tweede X-post die volgens Mekic in de schaduw belandde was een verwijzing naar een artikel op NOS.nl van 11 oktober 2023 over chat control, met als kop “Veel kritiek op Europese plannen tegen kinderporno: 'Niet proportioneel'”

In dat artikel wordt verslag gedaan van kritiek op een voorstel van de Europese Unie ter voorkoming en bestrijding van seksueel misbruik van kinderen. En een derde, niet nader bekend bericht van 13 oktober 2023 over de kwestie maakte X volgens Mekic eveneens onvindbaar.

Hij eiste terstond uitleg voor de drie ingrepen bij X:
“Ik ben een betalende X-gebruiker en vandaag kwam ik erachter, omdat andere X-gebruikers me erop wezen, dat uw bedrijf een "zoekverbod" op mijn account heeft geplaatst. Dit betekent dat wanneer mensen die mij nog niet volgen mijn naam intypen op uw platform, ze mij en mijn account niet kunnen vinden. Ik ben hier niet over geïnformeerd door uw bedrijf. Kunt u mij alstublieft helpen of uitleggen wat ik moet doen om “Search (Suggestion) Ban” te verhelpen?”

Een maand later antwoordde X met:
“X heeft geautomatiseerde mechanismen om berichten te analyseren die in verband kunnen worden gebracht met seksuele uitbuiting van kinderen (CSE) en kan vervolgens het bereik van deze berichten beperken. Dit kan ertoe leiden dat individuele berichten die aan een account zijn gekoppeld, worden weergegeven met een tijdelijke beperking op accountniveau. Deze geautomatiseerde mechanismen zijn beveiligd om situaties te vermijden waarin de auteur een journalist of onderzoeker is. (..)”

In een brief van 12 januari 2024 bevestigt Twitter/X dat deze posten onderhavig waren aan een tijdelijke beperking van het account van Mekic. Na een nader onderzoek is vastgesteld dat deze post niet in strijd was met de X Rules, en is de tijdelijke beperking opgeheven evenals de verdere beperkingen voor het account van Mekic.

Voorwaarden en contactpunt X deugen niet

Mekic begint twee procedures bij de rechtbank Amsterdam. In de DSA-zaak klaagt Mekic Twitter Ierland (juridisch aansprakelijk) aan voor wanprestatie en onrechtmatig handelen, en eist dat het alsnog haar verplichtingen op grond van artikel 17 DSA nakomt met informatie over de ban. En tevens dat Twitter Ierland en einde maakt aan de overtreding van artikel 12 DSA omdat X niet het vereiste “effectief contactpunt voor afnemers van haar diensten heeft dat rechtstreeks en snel contact mogelijk maakt”. De eis voor schadevergoeding voor de periode dat Mekic zijn betaalde account niet optimaal kon gebruiken, bepaalt hij op 1,87 dollar.

Hij beroept zich dus op de EPVG-verordening voor kleine zaken, tot 5.000 euro. Brinkhof zegt namens X dat dit geen kleine kwestie is omdat alleen al het opzetten van een effectieve klantenresponse veel meer kost dan 5.000 euro, tegelijk een bekentenis dat die er niet is. Ook kan een latere schade-eis flink oplopen en is de zaak juridische te complex voor de EPVG-vordering volgens de advocaten van X.

In juli 2024 vonnist rechtbank Amsterdam inzake de DSA dat Twitter International Unlimited Company in Dublin de artikelen 12 en 17 van de DSA overtreedt en wanprestatie levert. Bijzonder is de vaststelling van rechter Erik Pennink dat de voorwaarden van X niet deugen, iets waarop alle gebruikers zich zouden kunnen beroepen:

 “Naar het oordeel van de kantonrechter zijn de algemene voorwaarden waarop Twitter zich beroept oneerlijk. Door in de voorwaarden op te nemen dat Twitter de toegang tot Betaalde diensten kan opschorten of beëindigen of stoppen met leveren van alle of een deel van de Betaalde diensten (zonder enige aansprakelijkheid) op elk moment en om welke reden dan ook…heeft Twitter zich de mogelijkheid voorbehouden om volledig naar eigen goeddunken en zonder enige beperking haar verplichtingen uit de overeenkomst te wijzigen of zelfs volledig op te schorten.”

Dwangsom voor instelling klantcontact

Twitter heeft niet afdoende bestreden dat het account van Mekic gedurende enige tijd niet te vinden was voor de 64 miljoen andere Europese klanten X, ook al waren die niet allemaal naar hem op zoek. Mekic is evident onvoldoende geïnformeerd.

Wel wordt de tegenvordering van Mekic dat X alsnog de verplichtingen nakomt afgewezen want met de berichten van november 2024 en januari 2025 is daarin inmiddels voorzien. Ook de tegenvordering om zijn account niet meer te beknotten, wordt afgewezen want Mekic kan dat nu normaal gebruiken. Hij krijgt de gevorderde $1,87 schadevergoeding. De proceskosten die Twitter moet betalen worden gering geacht (160 euro) omdat Mekic zonder advocaat optreedt.

Echter, voor X komt dit het hardst aan: “een contactpunt ter beschikking te stellen als bedoeld in artikel 12 DSA op verbeurte van een dwangsom van € 100 per dag voor iedere dag dat Twitter nalaat aan deze veroordeling te voldoen, met een maximum van € 100.000.”

AVG-zaak en beperkte vrije meningsuiting

De publicatie van de uitspraak inzake de AVG, nu van rechter Marjette Wouters, volgde later en is niet zo uniek als die inzake de DSA, een van de eerste Europese rechtszaken. Immers, Mekic klaagt Twitter aan vanwege het niet voldoen van artikel 15, dat inzage verplicht in besluiten over verwerking van persoonsgegevens.

Uit het vonnis blijkt nog dat X in het antwoord van november aan Mekic een uiteenzetting geeft van de vrijheid van meningsuiting: “On X, people are free to be their true selves. We believe people of all backgrounds and beliefs should have the right to freely express themselves, so long as they do so within the bounds of the law. Our mission is to promote and protect the public conversation. We believe it is our responsibility to keep users on our platform safe from content violating our Rules. These beliefs are the foundation of Freedom of Speech, not Freedom of Reach - our enforcement philosophy which means, where appropriate, restricting the reach of posts that violate our policies by making the content less discoverable.”

Dus Twitter is wel voor de vrijheid van meningsuiting, maar dat betekent niet de verplichting om die uitingen ook te verspreiden. Een merkwaardige opvatting: je mag zeggen wat je wilt, maar als ons dat niet bevalt zetten we je ‘in de schaduw’ en dan mag je roepen wat je wilt maar je wordt niet gehoord.

Automatische besluitvorming illegaal

Tweede opvallend feit: Twitter Ierland maakt gewag van een ‘X Data Archive’ dat informatie bevat over alle posts van de gebruiker, accountgegevens, profiel, getoonde advertenties, profiel, blokkades, likes etc. Met systeem Guano legt X alle acties van accounts vast.

Derde opvallend feit, aldus rechter Wouters, is overtreding van het AVG-verbod om met algoritmes besluiten te nemen zonder menselijke tussenkomst: “Het besluit om het account van Mekic te beperken is een geautomatiseerd genomen besluit. Dit wordt gedaan door een systeem dat selecteert op bepaalde woorden en op basis daarvan beslist een beperking op te leggen. Twitter heeft nog aangevoerd dat, omdat de parameters van het detectiesysteem zijn bepaald door mensen, geen sprake is van een geautomatiseerd besluit. Deze gedachtegang van Twitter is niet te volgen.”

Ook dat laatste betekent dat Twitter/X de AVG overtreedt voor elke gebruiker. De rechter gaat ook mee in een angst van Mekic voor verdergaande gevolgen van de ban: “Daarnaast zijn de mogelijke consequenties van de beperking groot, namelijk wanneer Mekic in verband wordt gebracht met kindermisbruik…”

Twitter kan een melding zou doen bij het Amerikaanse NCMEC, met een aangifte tot gevolg en/of toevoeging aan een Amerikaanse lijst voor ongewenste personen. Dat heeft Elon Musk eerder zelf gesteld. Ook al heeft Twitter dat later steeds ontkend, als het wel zo is, ben je de Sjaak. Mekic reist immers veelvuldig naar de VS. Mekic kon zich niet snel verweren waardoor dat risico toenam, te meer daar het automatisch had kunnen gaan.

Het vonnis: “Twitter dient dus nog te reageren op het algemene inzageverzoek…in het bijzonder over de geautomatiseerde besluitvorming. Daarnaast moet Twitter specifieke informatie verstrekken over reputation scores, labels en het systeem Guano. Twitter zal worden veroordeeld om die informatie binnen een termijn van één maand te verstrekken… De dwangsom wordt begroot op een bedrag van € 4.000,- per dag dat Twitter de informatie niet aan [verzoeker] verstrekt.”

'AVG-overtreding onderdeel verdienmodel X'

Deze week volgde uitspraak in kort geding van voorzieningenrechter Irene Konings. De zaak is dit keer aangespannen door Brinkhof namens X in een poging om van de dwangsommen en inzageplicht verlost te raken. Ondertussen had het volgende plaatsgevonden:

• Op 14 en 22 september 2024 heeft Twitter informatie aan Mekic verstrekt en voorgesteld dat hij volledige inzage in Guano kan krijgen indien hij instemt met vertrouwelijkheid. Daarop heeft Mekic afwijzend gereageerd.
• Op 4 oktober 2024 heeft Twitter hoger beroep ingesteld.
• In december 2024 heeft Mekic aan Twitter dwangsommen laten aanzeggen, met bevel tot betaling van 344.000 euro aan verbeurde dwangsommen op grond van de AVG-uitspraak van 4.000 euro per dag, plus 10.300 euro op grond van de DSA-beschikking van 100 euro per dag.

Nu vordert Twitter Ierland dat Mekic ophoudt met het eisen van naleving van de twee vonnissen van de zaken van 2024, zowel het toegewezen volledige inzageverzoek als innen van de dwangsommen. Dit doet Brinkhof met een eis voor een dwangsom voor Mekic zelf.

Mekic vordert hogere dwangsommen, bij voorkeur tot een onbegrensd maximum, om te voorkomen dat Twitter de eisen aan de laars lapt. Volgens Mekic is de opgelegde dwangsom veel te laag en vormt deze geen effectieve prikkel voor nakoming. Met een omzet van zo’n 5 miljard euro is volgens Mekic niet-naleving van de AVG onderdeel is van het verdienmodel van Twitter.

De rechter wijst alle eisen in kort geding af. Mekic liet eind december 2024, na het betalingsbevel van 10 december al weten aan Brinkhof dat hij hangende het hogere beroep geen executie van dwangsommen zal eisen. Dus enkele vorderingen van Twitter in kort geding hebben geen grond meer.

Wat het inzageverzoek voor Guano betreft heeft Twitter volgens de rechter gejokt dat die informatie er niet zou zijn. Inmiddels is impliciet bekend dat die er wel is, maar inzage wordt geweigerd omdat Mekic zich niet aan geheimhouding wil binden. “Op de door Mekic in dit kort geding overgelegde pagina uit de door Twitter verstrekte Guano-uitdraai zijn alle persoonsgegevens weggelakt. Twitter heeft alleen al op dat punt de Beschikking dus niet uitgevoerd, ook al was dat wel mogelijk. Dat dit voorbeeld exemplarisch is voor de rest van de door Twitter verstrekte uitdraai is door Twitter overigens niet weersproken.”

De tegeneis van Mekic wordt ook afgewezen gezien het aangespannen hoger beroep. Mekic hoeft hiervoor geen proceskosten te betalen, want die zijn volgens de rechtbank toch nihil omdat Brinkhof zelf al een kort geding voert. Wel moet Brinkhof 600 euro proceskosten aan Mekic betalen (ongeveer 1,5 uur tarief van het bureau).

Trump/Musk versus advocaten

Van de zijde van Brinkhof traden in dit geding Remon van Saane en Quinten Kroes op als advocaat, en een jurist van Twitter via een videoverbinding. In vorige zaken pleitten onder anderen Anke Strijbos en Marthe van der Velde. Brinkhof heeft een uitgebreid team op de zaak zitten om Mekic en de naleving van Europese wetgeving door X van Elon Musk te bestrijden, wat nog lucratiever wordt gezien het hoger beroep.

Brinkhof staat ‘aan de goede kant van de streep’ wat betreft het politieke vaarwater. In de VS worden advocatenkantoren die tegen Trump streden door de president aangepakt. Deze heftige juridische strijd zou kunnen overwaaien naar Europa waar advocatenkantoren die optreden voor tegenstanders van partijen als X en Meta tegenwerking kunnen gaan ondervinden, zeker indien ze ook in de VS kantoren hebben.

*) Beeld: balie van het kantoor van Brinkhof, met Elon Musk, handmatig gefabriceerd