Nationale regeringen en de EU proberen met handhaving van wetten problemen als desinformatie, online extremisme en manipulatie aan te pakken, maar ze stuitten meer en meer op weerstand van bedrijven, politieke inmenging en rechtszaken waarin de vrijheid van meningsuiting wordt aangevoerd als een schild tegen regulering, zoals in een Duitse zaak.

Er ontstaat een mondiale strijd aan de grenzen van digitale platforms. Amerikaanse platforms leunen steeds meer op Amerikaanse wetten en politieke macht om de regelgeving van andere landen aan te vechten. Wij, experts op het gebied van digitaal recht, vinden dit een vorm van digitaal imperialisme.

Gerommel in de technologische jungle

We zagen dit in februari 2025 met Brazilië. Trump Media & Technology Group en Rumble spanden een rechtszaak aan in de VS tegen Alexandre de Moraes, de rechter van het Braziliaanse Hooggerechtshof om zijn vonnissen aan te vechten om accounts te sluiten vanwege desinformatiecampagnes. De procedure volgt op mislukte pogingen van Elon Musk's X om zich te verzetten tegen soortgelijke Braziliaanse uitspraken.

Samen illustreren de zaken een groeiende trend waarbij Amerikaanse politiek en bedrijven buitenlandse regelgevende autoriteit proberen te ondermijnen met een beroep op binnenlandse Amerikaanse wetgeving en bedrijfsbescherming ingezet tegen soeverein beleid elders.

Van bedrijfslobby tot fraude

De kern van het geschil is Allan dos Santos, een rechtse Braziliaanse influencer en die in 2021 naar de VS vluchtte nadat De Moraes hem preventief had laten arresteren omdat hij desinformatie-netwerken zou hebben gecoördineerd en tot geweld zou hebben aangezet. Dos Santos zette zijn activiteiten vanuit de VS voort.

De uitleveringsverzoeken van Brazilië stuitten op de Amerikaanse verdediging van de vrije meningsuiting die van hoger orde zouden zijn dan strafbare feiten. De rechtszaak van Trump Media en Rumble schildert gerechtelijke handhaving van Brazilië af als censuur en territoriale overreding. Immers, het doelwit van de Braziliaanse actie is als ingezetene van de VS onderworpen aan Amerikaanse bescherming onder het Eerste Amendement.

Voorlopig zijn Amerikaanse rechtbanken het hiermee eens. Eind februari oordeelde een rechter in Florida dat Rumble en Trump Media niet hoeven te voldoen aan het Braziliaanse bevel.

Big Tech verzet zich tegen regelgeving

We constateren een belangrijke verschuiving van lobbyen door bedrijven en politieke druk naar directe juridische interventie in buitenlandse rechtsgebieden. Amerikaanse rechtbanken worden nu gebruikt om overzeese beslissingen met betrekking tot verantwoordelijkheid van platforms aan te vechten. Dit kan ook verstrekkende gevolgen hebben voor de regulering van bijvoorbeeld de Europese Unie.

Het verzet tegen digitale regulering dateert al van voor de regering Trump. Google, Meta en X  hebben hun economische en politieke invloed gebruikt om te lobbyen tegen strengere regelgeving zoals de DSA en DMA in Europa en de Braziliaanse Fake News Bill. Google plaatste banners op zijn Braziliaanse homepage om gebruikers aan te sporen de wetgeving te verwerpen, terwijl Meta advertenties plaatste waarin de implicaties voor de digitale economie in twijfel werden getrokken. Deze inspanningen waren succesvol in het vertragen en verzwakken van het regelgevend kader.

Vermenging van zakelijke en politieke macht

Momenteel vervagen grenzen tussen Amerikaanse bedrijfs – en politieke belangen in hoog tempo. Trump Media was voor 53 procent eigendom van de Amerikaanse president voordat hij zijn belang in december 2024 in een herroepbaar trust onderbracht. Elon Musk, de fundamentalistische eigenaar van X, is de facto lid van de Trump-administratie.

Hun machtsovername rust deels op het Eerste Amendement als schild tegen buitenlandse regelgeving op digitale platforms. Ze zijn daarin opportunistisch: in sommige gevallen worden afwijkende meningen onderdrukt en anderzijds haatdragende uitingen beschermd, naar gelang de privébelangen van bedrijven.

Handhaving van buitenlandse juridische kaders staat op het spel. Bijvoorbeeld, de voorzitter van de Amerikaanse Federal Communications Commission, de door Trump aangestelde Brendan Carr, kritiseerde de Digital Services Act van de Europese Unie als schadelijk voor de Amerikaanse principes van vrije meningsuiting.

Zo'n argument zou prima zijn geweest als dezelfde interpretatie van de vrijheid van meningsuiting - en de bijbehorende bescherming - universeel geaccepteerd zou zijn. Maar dat is niet zo. Het concept van vrijheid van meningsuiting verschilt aanzienlijk per land en regio.

Landen zoals Brazilië, Duitsland, Frankrijk baseren hun vrijheid van meningsuiting op proportionaliteit, de afweging tegen andere grondrechten zoals menselijke waardigheid, democratische integriteit, openbare orde en privacy. Vrijheid van meningsuiting stuit op meer grenzen van bescherming dan in de VS.

De toekomst van digitaal bestuur

Dus de juridische strijd over platformregulering tussen VS en Brazilië bedreigt handhaving elders, zoals van Digital Services Act in de EU en de Online Safety Act in het Verenigd Koninkrijk. Dit dreigt een nieuw tijdperk van afgedwongen deregulering te openen, bijvoorbeeld ook voor AI-regelgeving.

Juridische, economische en politieke strategieën van platforms gesteund door de regering-Trump trekken een wissel op de totstandkoming en vooral handhaving van wetten die pogen om de balans tussen de invloed van bedrijven en de rechtsstaat in evenwicht te houden.

*) Een versie van dit artikel verscheen eerst bij The Conversation. Yasmin Curzi de Mendonça is onderzoeker van de University of Virginia. Camille Grenier is verbonden aan het Technology and Global Affairs Innovation Hub van Sciences Po in Parijs