Een grote productie als Cyrano met betaling van elf, deels prominente acteurs kunnen commerciële producenten doorgaans niet aan, maar Inge Bos duikt met haar bureau in het diepe met de productie van het klassieke verhaal van Cyrano de Bergerac.

Al sinds 1897 wordt het minderwaardigheidscomplex van de Franse schrijver en filosoof Savinien de Cyrano de Bergerac (1619-1655) van toneelschrijver Edmond Rostand opgevoerd. In 1926 kwam Cyrano al op Broadway en in 1946 als film, goed voor een Oscar. Bekend is de versie onder de titel Roxanne met Steve Martin en Daryl Hannah. Nog in 2021 verscheen de muzikale film Cyrano met Peter Dinklage. In Nederland produceerde Joop van den Ende al in 1991 de musical Cyrano, met een entree op Broadway in 1993.

Het origineel was geheel gerijmd, in 1.600 verzen. De uitvoering van Bos is een levendige combinatie van toneel en muziek, veel gevoelige viool- en celloklanken versus krachtige drums met gedurfde, opvallend goede zangpartijen. De pianola op het podium blijft echter onbespeeld, haar muziek komt uit de boxen.

Schoonheid versus wijsheid en moed

Het verhaal is even simpel als aanstekelijk: intelligent meesterdichter en uitstekend schermer Cyrano (Jeroen Spitzenberger) verbergt zijn liefde voor (achter)nicht Roxanne (Shelley Bos) vanwege zijn grote, lelijke neus. Hij souffleert de knappe Christian (Keanu Visscher) met poëzie in brieven aan Roxanne en met de beroemde balkonscène waarin Christian met tekst van Cyrano haar zijn liefde bekent.

De driehoeksverhouding komt uitstekend in beeld, te meer wanneer Cyrano en Christian beide ten strijde voor hun Frankrijk trekken in een oorlog. De laatste sterft, de weg lijkt vrij voor Cyrano maar Roxanne kiest voor het klooster. De beide betreurden hebben nog louter frequent platonische omgang.

De combinatie van tragiek en humor en de tegenstelling tussen een poëtische inborst en fysieke schoonheid werkt steeds weer op onze gevoelens. Het publiek van deze voorstelling in de Koninklijke Schouwburg moet het meer hebben van de hersens dan van schoonheid, zeker gezien de gemiddelde leeftijd. Want zo werkt het nog steeds: je bent mooi of intelligent, de combinatie van beide is schaars.

Geweldige zelfspot

Het hoogtepunt in deze Cyrano krijgt Spitzenberger al vroeg aangereikt door onze geweldige toneelschrijver Jibbe Willems, met een uitputtende zelfspot op de omvang van de neus. We lijden al lachend met hem mee als hij Nijdas die het op zijn leven heeft gemunt, verbaal volledig vernedert met de scherpste humor op, prachtig vertolkt en goed voor een open doekje. Willems heeft een eigen tekst gemaakt, die ruimschoots kan wedijveren met de zelfspot van Cyrano uit de eerste officiële Nederlandse vertaling van het stuk uit 1923 die ook geestig is. (zoek op ‘neus’)

Humor heeft in deze Cyrano de overhand boven tragiek, wat soms jammer is. Het dreigt af en toe kluchtig te worden met flauwe grappen. Vooral Roxanne rijgt de ironische opmerkingen aan elkaar. Maar dat mag het genoegen van deze voorstelling niet drukken. Die is geweldig, niet enkel door de van begin tot einde formidabel acterende Spitzenberger maar ook andere acteurs: vooral Rian Gerritsen en daarnaast Rein Hofman, Finn Poncin, Sem Konijn, Inonge Jante Stekelenburg, Julie-Anne Sikkens en Daan Karstens.

Jezelf durven zijn

En het stuk is modern. Regisseur Jasper Verheugd laat optekenen: “In een tijd waarin we dagelijks foto’s bewerken, captions perfectioneren en filters over ons gezicht leggen, is het verhaal van Cyrano verrassend herkenbaar. Want hoeveel van ons durven nog écht onszelf te zijn – online én offline?

Cyrano was misschien zijn tijd ver vooruit. Hij verborg zich achter briljante woorden, omdat hij dacht dat zijn neus hem onaantrekkelijk maakte. Vandaag de dag verstoppen wij ons achter zorgvuldig gecureerde profielfoto’s, gelikte video’s en perfecte feed-esthetiek. De vraag blijft dezelfde: durf je gezien te worden zoals je bent?”

*) Cyrano van Bos Theaterproducties maakt een lange tournee tot 27 juni 2025 met maar liefst 40 voorstellingen in het hele land. Meer op Instagram

**) Foto's: Willem van Walderveen