De advertentie, waarvan hier een afbeelding, verscheen in AD, Telegraaf, Volkskrant en NRC. Joop van den Ende roept de politiek op Nederlandse media te beschermen tegen Amerikaanse techbedrijven, met investeringen in de publieke omroep en het toestaan van de overname van RTL door DPG Media. Van den Ende spreekt in zijn pleidooi van “alarmfase één”.

De tekst van de advertentie (die ruwweg 100.000 euro kostte, 25.000 per krant) met daarna een toelichting:

“Bij de inauguratie van de Amerikaanse president Trump werd duidelijk wie aan de touwtjes trekt. De bazen van Amerikaanse techbedrijven zaten op 20 januari in de ereloge. De boodschap was helder: deze heren, beschikkend over de data van zo'n zes miljard wereldburgers, zijn bondgenoten van de nieuwe bewoner van het Witte Huis.

Marc Zuckerberg (Meta), Jef Bezos (Amazon) en Elon Musk (X) hebben in Trump hun ideale partner gevonden. Ze manipuleren met hun platforms verkiezingen, misbruiken hun kennis van ons digitale gedrag en vervuilen bewust hun informatiekanalen met complottheorieën en leugens. Een tactiek die ook door landen als China en Rusland al jaren wordt uitgevoerd, met als doel de stabiliteit in Europa te ondermijnen.

Wat doet de Nederlandse overheid om de burgers te schermen tegen deze aanval op onze waarden? In plaats van extra geld vrij te maken, bezuinigt zij andermaal op de publieke omroep, de organisatie die de opdracht heeft onafhankelijke journalistiek, amusement en cultuur voor een breed publiek beschikbaar te maken - taken die voor commerciële omroepen, die zonder overheidssteun hun werk doen, ten dele haalbaar zijn.

De wereld verandert razendsnel. Toch is de publieke omroep erin geslaagd een innig contact te blijven onderhouden met een groot deel van onze samenleving. De NPO bereikt wekelijks 83 procent van de Nederlanders en haar marktaandelen behoren tot de hoogste in Europa, ook onder de jonge doelgroepen (tot 24 jaar). Nog een wapenfeit: bijna driekwart van de Nederlanders volgt via de publieke omroep het nieuws.

Het mooie is dat al die programma's, websites en apps de Nederlander slechts 3,70 euro per maand kosten (bron: Public Service Media Atlas, 2025) - dat is net zo duur als de publieke omroep in Albanië, Kroatië en Litouwen en stukken goedkoper dan die in Frankrijk, Duitsland, Finland en Slovenië.

Toch klinkt vanuit Den Haag voortdurend geklaag. Al helemaal sinds de huidige regering aan de macht is, met partijen in de coalitie die iedereen met een kritische blik het liefst censureren. Keer op keer wordt het waanidee verspreid dat ons omroepbestel duur zou zijn en achterhaald. Voor de goede orde: met meer dan één miljoen leden hebben de omroepen een stevigere basis in de maatschappij dan de politieke partijen zelf, die het met zo'n 400.000 leden moeten doen.

De Haagse onkunde bedreigt de vitaliteit van onze maatschappij. In deze tijd dient ons goed functionerende bestel te worden beschermd. Zodat journalisten in staat blijven hun controlerende werk te doen en producenten programma's kunnen ontwikkelen die de kwaliteit hebben om miljoenen Nederlanders aan zich te binden.

Commerciële omroepen en de kranten

In dit licht is een andere actuele kwestie ook belangrijk: de overname door uitgeverij DPG Media van RTL Nederland. Ook daar wordt onnodig ingewikkeld over gedaan. Met als bezwaar dat de grootste krantenuitgever van Nederland (onder meer De Volkskrant, AD en NU.nl) na het opkopen van RTL (onder meer RTL4, RTL 5 en Videoland) te dominant zou worden in de Nederlandse markt.

Een hopeloos achterhaalde opvatting; met de komst van partijen als Meta, Netflix, Google en Amazon is die markt allang mondiaal geworden. Een uitbreiding van DPG biedt daarom juist een unieke kans om met een Nederlandstalig bedrijf eindelijk een vuist te maken tegen de Amerikaanse overheersing. Of leggen we ons erbij neer dat bijna 80 procent van de digitale advertentie-inkomsten (lees: honderden miljoenen per jaar) naar Google en Meta stroomt, terwijl Nederlandse redacties en programmamakers elk jaar moeten bezuinigen?

Het denken van veel Nederlanders wordt steeds meer gestuurd door Amerikaanse techbedrijven, Russische trollen en Chinese bots, terwijl de verdienmodellen van Nederlandse tv-zenders en kranten zwaar onder druk staan. Het is alarmfase één. Hopelijk ziet de Nederlandse politiek dit nog op tijd in. Een keuze voor een gezonde publieke omroep, vitale commerciële zenders en een sterke dagbladencultuur is een keuze voor een beschaafd land.

Joop van den Ende

Joop van den Ende ontwikkelde tussen 1973 en 2000 voor de Nederlandse televisie duizenden programma's. In 1994 richtte hij, met John de Mol, Endemol op. Dit productiehuis werd onder hun aanvoering de grootste onafhankelijke tv-producent in de wereld.”

Endemol, Medialane en psychische inzinking

De oproep kreeg veel instemming, want doorgaans overheerst het klagen over de NPO die behalve relatief goedkoop en efficiënt – tegenover buitenlandse publieke omroepen - ook succesvol is. Journalist Kim van Keken maakt kritische kanttekeningen: “Van den Ende heeft wel degelijk een belang. Medialane, het productiehuis van zijn dochter Iris, produceert programma’s als Eva en Even Tot Hier voor de publieke omroep. Alle oude sterren uit Joops stal, zoals André van Duin en Simone Kleinsma die nu voor Omroep Max programma’s maken, zijn gelieerd aan Medialane. En Joop van den Ende produceert via dit bedrijf nog steeds zijn musicals.”

Van den Ende (83, creatieve selfmade man en opgeleid timmerman) is de belangrijkste Nederlandse tv-producer met John de Mol, met wie hij samen Endemol exploiteerde en tot grootste tv-producent ter wereld bouwde. Gedurende de internethype van 2000 verkochten ze Endemol aan het Spaanse telecombedrijf Telefonica voor 5,5 miljard euro. Nina Brink met World Online poogde Endemol tevergeefs in te lijven. (Ben Verwaayen, de baas van concurrent KPN, was president-commissaris van Endemol.) In 2007 verkocht Telefonica Endemol aan een consortium met het Nederlandse Cyrte van John de Mol, tegen een waardering van zo’n 3,6 miljard euro, maar door oplopende schulden halveerde de waarde bij verkoop in 2014. Van den Ende heeft die verliezen niet gemaakt.

In een vraaggesprek met Trouw met Arjan Visser over Tien Geboden verhaalt Van den Ende van zijn katholieke opvoeding, zijn psychische problemen en hulp van een psychiater vanaf 1999 aan het einde van zijn relatie met John de Mol: “Die enorme ambitie heeft me ver gebracht, maar de Joop van vroeger raakte ik langzaam maar zeker kwijt. Het was een meesterlijke zet om in 1994 samen te gaan werken met John de Mol, we hebben een ongelooflijk mooie organisatie neergezet, maar na acht, negen jaar werd steeds duidelijker hoeveel we verschilden. We waren inmiddels een beursgenoteerd bedrijf en moesten steeds meer televisieprogramma’s maken waar ik totaal niet achter stond…

Ik was succesvol, rijk, maar wat mij, die volkse jongen, in eerste instantie zo had gedreven – het amusement, iets voor een ander betekenen, mensen gelukkig maken – was ik helemaal kwijtgeraakt.”

En over politiek: “Neem een man als Trump. Hoe is het toch mogelijk dat zo’n leugenaar, zo’n schurk, kans maakt nóg een keer president van de Verenigde Staten te worden? Of, dichter bij huis: Geert Wilders. Negenenveertig zetels voor de PVV in de peilingen… negenenveertig! Een man die het niveau in de Tweede Kamer met woord en daad naar beneden heeft getrokken…”

Miljarden verdiend, al 250 miljoen gedoneerd

In De nieuwe elite van Nederland staat een uiteenzetting over Van den Ende met onder meer mislukte pogingen om zelf tv-zenders op te zetten met TV 10, Sport 7 en De Nieuwe Omroep: “In eerste instantie was Joop van den Ende Entertainment veel groter dan John de Mol Producties. Maar door Van den Ende’s greep naar televisiemacht met TV 10 en RTL Veronique werd hij gedeeltelijk buitenspel gezet door de publieke omroepen, waar John de Mol vervolgens weer de vruchten van plukte. Het samengaan in Endemol was daarmee ook een beetje uit nood geboren. Het zorgde er ook voor dat John de Mol in Endemol de boventoon ging voeren.”

RTL werd de belangrijkste afnemer en Van den Ende. Van den Ende haalde veel geld uit de verkoop aan Telefonica, zijn vermogen wordt op ruim 1,7 miljard euro geschat. De laatste decennia richtte Van den Ende zich vooral op de theater- en musicalwereld en geeft met echtgenote Janine Klijberg heel veel geld weg via de VandenEnde Foundation. Daarover tegen Arjan Visser van Trouw:

“Waardoor waren we zo vermogend geworden? Door kunst en cultuur. Ik dacht eraan hoe ik, een arbeidersjongetje uit de Indische buurt, dankzij het Amsterdams Jongeren Toneel mijn weg had gevonden en wist: we gaan jonge mensen een zetje in de goede richting geven. Met vijf- tien- of twintigduizend euro kun je een heel leven veranderen en dat geeft zo’n ongelooflijke vreugde. Inmiddels hebben we tweehonderdvijfentwintig miljoen euro van ons vermogen weggegeven.”

Dat was in februari 2024. Inmiddels zal de teller door de 250 miljoen zijn gegaan. De familiestichtingen hebben een gunstige fiscale positie. Bij een vermogensheffing zou Van den Ende jaarlijks tientallen miljoenen indirect kunnen bijdragen aan de NPO.