De Amerikaanse ondernemer en regeringsgezant van president Donald Trump laat zich niets gelegen liggen aan de waarschuwingen van de Europese Commissie voor het verwijderen van desinformatie conform de plichten van de wet DSA.

In onze analyse van de bekering van Mark Zuckerberg tot Donald Trump en zijn aankondiging van het beperken van filtering van uitingen staat: “Het scenario laat zich al uittekenen: de Europese Commissie kan eerst X van Elon Musk en vervolgens Meta van Mark Zuckerberg miljardenboetes opleggen wegens het schenden van de Digital Services Act. Dan dreigt president Trump met sancties, en met politieke steun van radicaal-rechts in Europa ontstaat een levendig debat.”

In 2024 trad de Digital Services Act (DSA) in werking die platforms met minimaal 45 miljoen Europese klanten, 19 in totaal, verplicht om het platform te schoenen van wetsovertredingen zoals smaad, illegale handel en desinformatie, op straffe van zware sancties. Dit behelst vooral Amerikaanse platforms.

Eind 2023 was X het eerste doelwit van de Europese Commissie dat een onderzoek begon naar gebrekkig filteren van desinformatie, oftewel een overtreding van de DSA. Dat heeft 15 maanden later nog altijd geen resultaat. Dat heeft politieke redenen.

Eurocommissaris voor schut

Ondertussen poogde de Commissie immers in overleg te treden met X om samen een oplossing te zoeken. Dit blijkt uit een uitgebreid onderzoek van Dirk Waterval voor Trouw, dat is gepubliceerd op 14 november 2024. Waterval legde de hand op tientallen vertrouwelijke documenten, en sprak ambtenaren in Brussel over het overleg dat ze voerden met Musk en zijn directie van X, althans probeerden te voeren. De ambtenaren, aangevoerd door de ijdele Franse commissaris Thierry Breton, vingen voortdurend bot.

Zo vliegt Breton in de zomer van 2023 naar San Francisco om op het hoofdkantoor van X met Musk te gaan overleggen over de Europese vereisten voor filtering, oftewel het modereren van het platform om distributie van desinformatie te stuiten. Dit bedreigt immers de democratie volgens Europese bestuurders en politici.

Aangekomen bij X moeten Breton en zijn secondanten vernemen dat Elon Musk niet persoonlijk bij het gesprek aanwezig zal zijn. Hij neemt deel met zijn hoofd groot in beeld op een videoscherm, waartegen Breton letterlijk en figuurlijk moet opkijken.

Ontslagen en monddood

Het Trouw-artikel verhaalt in vier hoofdstukken van de aldoor verslechterende relatie tussen X en de Europese Commissie. Dat begint met een van de vele ontslagen op staande voet na de overname van (toen nog) Twitter door Elon Musk in 2022: “Het lukt de Brusselse beleidsmedewerker van Twitter ineens niet meer om in te loggen op haar werklaptop. Ze is ontslagen, beseft ze al snel, zonder enige aankondiging of uitleg.”

Na de ontslagrondes die 80 procent van de 7.500 banen van Twitter behelst, is betrouwbaar contact tussen de EU en Twitter nauwelijks nog over. Ondertussen onderzoekt Brusel wel de gevolgen van het staken van actief filteren van wat nu X heet: “In de eerste vijf maanden van 2023 stijgt het aantal ‘likes’ en ‘shares’ van pro-Kremlin-accounts op Twitter met 36 procent, blijkt uit onafhankelijk onderzoek in opdracht van de Europese Commissie.” (En opvallend: Bij Facebook daalde het bereik van deze accounts juist met 22 procent in diezelfde periode.)

En ook, een onderzoek van de Europese antisemitisme-lobby: het aantal antisemitische berichten op X was in één jaar tijd meer dan verdubbeld sinds Musk Twitter overnam: 325.000 tweets.

Musk is consequent. Hij besluit in mei 2023 uit de Brusselse Gedragscode voor Desinformatie te stappen. Deze vrijwillige overeenkomst is begonnen in 2018 en in 2022 aangescherpt conform de Digital Service Act. In de lijst van ondertekenaars staan nog wel Meta/Facebook/Instagram, TikTok, Google/YouTube en Microsoft/LinkedIn. Ze bestrijden actief desinformatie, beloven ze. Sinds deze maand is de code als een verplichte Code of Conduct on Disinformation versneld onderdeel gemaakt van de DSA zelf en wordt daarmee een wettelijke verplichting.

Onderdeel is ook dat de platforms data moeten verschaffen aan wetenschappers, iets dat X ook weigert. In juli 2024 zegt Musk dat hij een openlijk gevecht in de rechtbank verwacht over de DSA-overtredingen. De EU onderzoekt of ze andere bedrijven van Musk kunnen betrekken bij de boete. Musk weet steeds meer politieke steun te vergaren, zowel in de VS als in het Europees Parlement, wat de druk op de EU verhoogt.

Gespartel EU versus zelfoverschatting VS

EU-ambtenaren spartelen nog wat met de opvatting dat de DSA niet gaat over censuur, maar over het aanpakken van systeemrisico's zoals desinformatie. Ze zijn, als onderdeel van de gehele Europese politiek - met bijvoorbeeld Oekraïne, Gaza en straks ook de benadering van wetenschap en media - onderworpen aan de extreme regering-Trump.

Het zelfvertrouwen dat onderdeel was van de vestiging van de DSA is verschrompeld. Ineens wordt Europa gedwongen om in de spiegel te kijken en aan zelfonderzoek te doen waarom haar macht zo gering is. Net als de Democratische Partij in de VS gedwongen wordt om foutieve handelingen en accenten onder ogen te zien.

Je kunt al je inspanning stoppen in uitgebreide verordeningen vanuit je eigen fraaie ethische principes, maar de zelfvoldoening van Europa wordt nu afgestraft. En daarmee dreigt het kind met het badwater te worden weggespoeld.

*) Beeld: video Economic Times