In het laatste hoofdstuk van De Apenrots wordt ineens duidelijk waarom auteur Menno de Galan zo volslagen negatief schrijft over Mart Smeets en Tom Egbers en in mindere mate over Kees Jansma en Jack van Gelder.

Als redacteur van Nieuwsuur, in 2010 de opvolger van programma Nova, moest De Galan samenwerken met NOS Sport voor een nieuw onderdeel van Nieuwsuur, ‘Sportjournaal’ geheten - in 2020 opgedoekt. “Als buitenstaander werd ik met argusogen bekeken. Buitenstaander is eigenlijk nog mild uitgedrukt. Ik voelde mij een indringer. Wat wist ik nou helemaal van sport? Zeg het maar, koekenbakker. Val alsjeblieft even iemand anders lastig, pannenkoek.”

Maar Menno de Galan had een boek geschreven over Ajax’ gouden jaren, de periode 1971-1973. Dat was 37 jaar geleden toen hij ging samenwerken met NOS Sport, maar hij was een Ajax-watcher gebleven. Hij wilde voor Nieuwsuur/Studio Sport veel aandacht voor de alras heviger strijd bij Ajax tussen voor- en tegenstanders van Johan Cruijff. “Mijn voorstellen vielen bijna nooit in goede aarde…”

Tot hij een primeur heeft. Als die wel in goede aarde valt bij NOS Sport, dan voelt De Galan zich het mannetje: “Man, man, wat een geluksmoment…de primeur werkte statusverhogend bij NOS Sport. Ik kon even niet meer stuk, zat in de lift, ging als een speer, enzovoorts.”

Maar die eer gunden Egbers en Van Gelder hem niet, want Ajax is hun terrein. Nog los van de vraag of De Galan meedoet aan het apenrots-gedrag verklaart dit wellicht deels zijn hekel aan de redactiecultuur van NOS Sport.

Hoe giftig die cultuur zou zijn, kwam al naar buiten in het geruchtmakende Volkskrant-artikel in maart 2023, van Abel Bormans, Maud Effting en Willem Feenstra, met als kop: “Ben je vrouw, van kleur of kom je van buiten, dan krijg je het lastig bij NOS Sport”. Het betrof “pesterijen, seksisme en buitensluiten”.

Hulpeloze, incompetente vrouw

Zoals gebruikelijk met dit soort verhalen was het overgrote deel van de bronnen anoniem. Belangrijkste bron onder naam is Aïcha Marghadi, die in 2010 als talentvol presentatrice van NOS Sport in dienst komt. In het Volkskrant-artikel staat dat haar vertrek na twee jaar te wijten is aan vergaand pestgedrag van dominante mannen op de redactie. De Galan schrijft echter dat de oorzaak een ernstig gebrek aan elementaire sportkennis is.

Wie beide bronnen leest ziet een combinatie: ze wordt gepest vanwege gebrekkige kennis en het wordt er ondanks hulp niet beter op. Het is niet ruiterlijk rechtgezet door de Volkskrant, enkel kort gemeld in een recensie over De Apenrots: “…presentator Aïcha Marghadi, over wie oud-medewerkers stellen dat haar uiteindelijke vertrek vooral te maken had met een gebrek aan sportkennis, en niet zozeer met discriminatie en racisme, zoals naar voren kwam in het Volkskrant-artikel.”

Kop van Jut voor de krant was vooral Tom Egbers vanwege repeterende geilheid met vrouwen wat resulteerde in een intieme relatie met een stagiair en vergaand pesten van haar toen dat voorbij was. De heisa is uitgebreid in de pers geweest, inclusief verdediging van Egbers door partner Janke Dekker, die haar baan verloor als voorzitter van omroepmeldpunt Mores en een theatervoorstelling maakte met felle kritiek op de mediacratie waarin haar partner sneuvelde.

Met tieten

In De Apenrots krijgt Egbers nog eens onder uit de zak, met een harde woordkeuze. Hij zou te emotioneel zijn en een bekend lichaamsdeel achternalopen. De staf hield vrouwen bij voorkeur bij hem uit de buurt. Zijn kwaliteiten als presentator en journalist en openbaar verweer delven het onderspit in het boek.

Cees Jansma, later mediachef van voetbalbond KNVB, zei over collega Marga van Arnhem: “Een vrouw die iets van tennis weet, die grote tieten heeft, en geheel op zichzelf door de omroep banjert.” Dat haalt De Galan voor zijn Apenrots uit een boek van Jansma zelf, een citaat dat nu goed van pas komt.

Egbers komt er nog genadig vanaf in vergelijking tot Mart Smeets. Waar mogelijk krijgt zijn gedrag onderuit de zak in De Apenrots, en dat kan op veel plekken. Want het boek is rommelig qua opzet, een chronologische of thematische structuur ontbreekt nagenoeg. Gebeurtenissen in Hilversum en rond grote toernooien en wedstrijden als WK en EK voetbal, Olympische Spelen, Tour de France etc. wisselen elkaar zonder heldere lijn af. Steeds weer keert de naam Smeets terug

Ook vallen onbekende namen te pas en te onpas het boek binnen, bekend voor de schrijver en voor ingevoerde lezers, maar lastig voor buitenstaanders die geen lijn kunnen vasthouden behalve die van aanhoudende beschuldigingen. Die zijn vervat in smakelijke anekdotes, want De Galan kan levendig schrijven en houdt de aandacht vast met de ene na de andere ontboezeming over cultuur en gedrag.

Flamboyante verslaggevers

Echter, De Galan doet niet veel moeite voor een verklaring van cultuur en gedrag, behalve dat de machocultuur van begin af aan speelde. Vooral de belangrijkste grote baas van Sport in Beeld, later NTS Sport en Studio Sport, Bob Spaak, had als Amsterdammer (en Vara-man) een flamboyante manier van leidinggeven die de cfultuur in de hand zou hebben gewerkt. Zo had hij een zwak voor de al even hartstochtelijk opererende Amsterdammer Mart Smeets.

Het afbranden van Smeets is vooral geconcentreerd rond de innige bewondering voor de mens en sportman Lance Armstrong, waardoor diens dopinggebruik volgens De Galan onopgemerkt blijft. Tja, adoratie is zo vaak een bron van ellende. Echter, dat excellente kwaliteiten vaak gepaard gaan met adoratie en arrogant gedrag, is een gegeven. Of we het nu hebben over Smeets, Johan Cruijff zelf of Freek de Jonge, kwaliteit komt niet zelden met toenemende ellende in houding. Publiek accepteert dit, in ruil voor het genot van mooie prestaties.

Jansma etaleert zelfkennis die kenmerkend is voor de cultuur: “Ik kan niet of moeilijk tegen elke vorm van autoriteit, terwijl ik mijzelf behoorlijk autoritair kan gedragen.”

Nauwelijks correcties

Moet het kwartet Smeets, Egbers, Van Gelder en Jansma het ontgelden, lof draagt De Galan weg voor Ad van Liempt die enige tijd de redactie leidde en de term “apenrots met top-apen en volgelingen” munt, met vergaderingen als “dagelijkse veldslagen”. Vooral de verdeling van de topwedstrijden over de verschillende verslaggevers brengt ellendig competitief gedrag naar boven. Zo voeren commentatoren Theo Reitsma en Eddy Poelmann een jarenlange “gewapende vrede”.

Gert-Jaap Hoekman, die van Nu.nl kwam om NOS Sport te gaan leiden, stelde in een interview in 2024 dat zijn club “veel minder een apenrots is dan in het verleden”. Die term had hij beter kunnen mijden volgens De Galan, want Hoekman werd niet echt geaccepteerd, reden voor de mislukking en het snel opstappen.

Het kwam wel eens tot straf en correcties bij NOS Sport, bijvoorbeeld voor Mart Smeets die in een interview leegliep over de volgens hem zielige cultuur bij de publieke omroep in alle geledingen, maar er volgde veelal vergeving. Intern kwalijk gedrag leidde daarentegen zelden of nooit tot repercussies. Immers, het was cultuur. Al greep de eigenzinnige NOS-baas Carel Enkelaar soms in.

Henk Terlingen

Het mooiste deel van het boek van De Galan vind ik de verhalen uit de begintijd van NOS Sport zoals over de legendarische, geweldige artiest-verslaggever Henk Terlingen. (Ofschoon grotendeels uit de tweede hand). Immers die stimuleren mijn persoonlijke herinneringen van geweldige uren sport voor de televisie, vanaf 1966. De Galan beschrijft fraai de onvergetelijke Touroverwinning van Jan Janssen in 1968, die ik met een grote familie samen bekeek.

Ik wist nog niet wat doping was. De Galan beschrijft uitstekend hoe verslaggevers zoals Fred Racké en Bob Spaak niet enkel Jan Jansen er openlijk naar durfden te vragen, maar deze ster ook min of meer bevestigend antwoordde dat ‘de dokter’ hem wat harder hielp fietsen. Daarop volgt een leuk verhaal over verslaggever Jean Nellissen die zelf doping liet inspuiten om het effect te kunnen ervaren en meten.

Maar Smeets miste de dopingkaravaan in het wielrennen. En hij was volgens De Galan mede de schuld dat Frits Barend en Henk van Dorp bij NOS Sport mislukte, Smeets was hun eindredacteur die het geklets rondom sport niet zo zag zitten. Barend & Van Dorp gingen naar RTL. Interessant in De Apenrots zijn de gesprekken van De Galan met deze concurrenten van kletsshow Villa BvD waarmee RTL de publieke omroep een lesje leert in gezellige sportverslaggeving.

Dat overigens later goed wordt gekopieerd door de NOS die veel meer budget kan stukslaan. Maar over geldzaken en verdiensten van de apen lezen we helaas te weinig in De Apenrots.

*) Foto boven: Carola Schouten, trouwe supporter van onze club Sparta en sinds kort burgemeester van Rotterdam, na Sparta-Ajax op 22 december 2024 bij Het Kasteel. (Ook daarbij een herinnering, aan de 3-1 overwinning van Sparta op Ajax in december 1972, die ik als 11-jarige bijwoonde, net als nu achter het doel met broers. Met spelers als Willy Kreuz, Charley Bosveld, Hans Eijkenbroek en Nol Heijerman,

Foto midden: Sparta- Ajax 1972, 3-1, keeper Pim Doesburg heeft Johan Neeskens gevloerd Bert Verhoeff for Anefo (CC0, via Wikimedia Commons)