Foto’s: Marjolein Vinkenoog

Wie is Kim Putters? [aangevuld in december 2024]

22 september 1973: Geboren in Hardinxveld-Giessendam in een schippersgezin, en nog woonachtig, moeder Katholiek, vader Hervormd
1985 – 1991: Atheneum, Willem de Zwijger College in Papendrecht
1991 – 1996: Bestuurskunde, Erasmus Universiteit
1996 – 2001: Proefschrift management in de zorg, Erasmus Universiteit
2000 – 2003: Docent, Erasmus Universiteit
2003- 2007: Docent, Universiteit Tilburg
2003 – 2013: Eerste Kamerlid PvdA
2008 – heden: (Bijzonder) hoogleraar, Erasmus Universiteit
2013 – 2022: Directeur Sociaal en Cultureel Planbureau; lid onderraden Ministerraad
2017 - heden Lid Sociaal-Economische Raad (SER)
2022 – heden Voorzitter SER
2017 – heden: Kroonlid Sociaal-Economische Raad
2019: Boek Veenbrand (gebundelde FD-columns)
2022: Boek Het einde van de BV Nederland - Over de noodzaak van een verhaal voor de samenleving.

Privé: vaste relatie, geen kinderen

Dagelijks zwemmen

Kim Putters arriveert door files veel te laat en buiten adem in het schitterende voormalige pand van Economische Zaken, waar de planbureaus als het SCP werken. Na de drukke dag een interview, dan even eten met zijn partner in Den Haag, alvorens opgehaald te worden voor een optreden in Nieuwsuur.

In het raamkozijn staan dertig nog te lezen boeken gestapeld. Putters begeleidt alle interne SCP-onderzoeken, schrijft, geeft lezingen en oefent talloze maatschappelijke functies uit. Hoe houdt Kim Putters spanning of zelfs oververmoeidheid buiten de deur? “Door te zwemmen, elke morgen, zeven dagen in de week en op werkdagen al om 7 uur.” Het zwembad in Sliedrecht, vanuit woonplaats Hardinxveld-Giessendam, dan naar Den Haag.

“Zaterdag is altijd vrij met mijn partner, vroeger was dat mijn scoutingdag, maar zondagmiddag/-avond neem ik stukken door. Ook dan ontspannen, met de open haard en muziek. En als ik de tv of radio aanzet of een krant of tijdschrift pak, gaat het altijd over mijn onderwerpen, dat maakt het werk ook leuk en dus ontspannen.”

Neem de foto’s snel, want Kim Putters houdt er niet van, worden we gewaarschuwd. “Ik wil collega’s niet irriteren met weer zo’n opvallende Kim Puttersshow”, verklaart hij zelf. Maar nu zijn de – voornamelijk witte – SCP-medewerkers naar huis en doen – gekleurde – schoonmakers hun werk. Putters poseert geduldig en aantrekkelijk, wat een charme!

De avond ervoor heeft hij de verkiezingsuitslagen tot half 12 gevolgd. Grote winnaar is Thierry Baudet, die Haagse rapporten graag afdoet als “nepnieuws”. De eerste vraag laat zich raden…

In hoeverre verraste de uitslag u?

“De thema’s uit de campagne zoals migratie, klimaat en zorg verbaasden me niet, en dat uitslagen grillig verlopen is evenmin verrassend. Maar het is niet aan het Planbureau om over Forum of GroenLinks en achterbannen uitspraken te doen.”

Algemener dan: wat is het verband tussen de smeulende kwesties uit uw boek Veenbrand en politieke voorkeuren?

“Ik zie de vertrouwenskwesties en grote veranderingen in het economisch systeem met andere verdienmodellen. Wie vindt er nog een vast contract of wordt afhankelijk van flexwerk? Wie heeft er profijt van de Europese Unie en handelsverdragen?

“We zien grote verschillen tussen academische geschoolden en praktisch of niet-geschoolden omtrent afbrokkelende zekerheden rond werk, bijvoorbeeld pensioen en zorg. Dit vertaalt zich naar afnemend vertrouwen in de politiek en stemmen op bepaalde partijen, maar de keuze wordt niet enkel door onbehagen gestuurd.”

Dus meer sociaaleconomische oorzaken dan andere kwesties?

“Er is meer, zoals migratie en integratie, maar ook fatsoenlijke omgangsvormen, uiting van religies. “Kun je in dit land jezelf nog zijn”, zeggen mensen in SCP-onderzoek. Kun je als homo hand in hand over straat lopen? Kun je je mening vrij uiten? Dus ook culturele kwesties staan in de top van problemen genoemd in onze onderzoeken.”

Wat weegt zwaarder: sociaaleconomisch of sociaal-cultureel?

“Mensen noemen vaak eerst de meer culturele kwesties. Bij de bestedingsvragen noemen ze meteen zorg en onderwijs, arbeid en inkomen. Beide zijn bepalend, maar de laatste tien jaar zijn culturele kwesties doorslaggevend geworden bij verkiezingen.”

Zou een tijdelijke immigratiestop Nederland tot rust kunnen brengen, waarbij we dan veel meer inzetten op integratie van immigranten die er al zijn?

“Pfoe… daar heb ik geen directe mening over… Het SCP duidt wel, maar we hebben niet meteen oplossingen voorhanden. Van veel verschillende culturen komen mensen binnen, met als gevolg vragen als: komen ze naast mij te wonen? Komen ze in de klassen bij mijn kinderen? Gaat dat goed in de samenleving?

“Maar er zijn ook zwaarwegende vragen over hier geboren Nederlanders met een migratieachtergrond over de mate van integratie zoals taalvaardigheid, kunnen meekomen op de arbeidsmarkt, criminaliteitscijfers. Het is niet één probleem.”

Het SCP legt bloot dat mensen van Turkse en Marokkaanse afkomst flink worden gediscrimineerd op de arbeidsmarkt. Wat te doen?

“Ja, Turkse en Marokkaanse jongeren komen veel minder makkelijk aan het werk dan jongeren van Nederlandse afkomst. Dat is lang niet altijd bewuste discriminatie. Maar er zijn ook verklaringen: van de Marokkaans Nederlandse jongens tot 30 jaar komt een enorm hoog percentage in aanraking met politie en justitie vanwege criminaliteit. Dat beeld helpt niet bij het vinden van werk. Daar maken mensen zich druk over en dit zet hen op achterstand op de arbeidsmarkt.

“Daartegenover ontstaat een groeiende middenklasse van Turkse en Marokkaanse Nederlanders, vooral ondernemers in steden. En qua opleiding hebben jongeren met een migratieachtergrond een veel hogere opleiding dan hun ouders ooit hadden, en veel meer toekomstperspectief. Dat gaat sneller dan het in mijn Nederlandse familie ging.”

Is het ook kip-ei: meer criminaliteit onder Marokkaanse jongens omdat ze moeilijk aan betaald werk komen?

“Er zit zeker een wisselwerking. Als je steeds wordt afgewezen, is dat niet bevorderlijk voor het thuis voelen in en deelnemen aan de samenleving. Maar ik zet hen niet in een slachtofferrol. Mensen zijn ook zelf verantwoordelijk. Je ziet bijvoorbeeld bij Turkse jongeren minder criminaliteit vanwege de hechtere gemeenschap met meer sociale controle. Maar daar is weer een sterke identificatie met Turkije die integratie in de weg kan staan, wat weerstand oproept in de samenleving.”

Wat gaat de Sociaal-Economische Raad adviseren voor meer diversiteit?

“Dat wordt heel spannend, de SER is nog niet klaar. Bij culturele diversiteit zien we een groot gebrek aan rolmodellen; de genoemde middenklasse en groeiende opleidingen zijn vrij onzichtbaar. Maar er is ook een mismatch tussen opleiding en vacatures. Een mooi project van Marco Pastors in Rotterdam pakt dat aan. Maar ook: ouders laten hun kinderen studeren voor accountant of notaris terwijl de arbeidsmarkt behoefte heeft aan techniek en zorg.”

En meer vrouwen hogerop?

“Sollicitatiecommissies hebben de neiging de “eigen soort” te kiezen. Dus de samenstelling moet veranderen. Ook doorstroming moet verbeteren, want mannen komen bij verandering van baan sneller in leidinggevende functies. Ook moeten we beloningsverschillen inzichtelijk maken, en dan aanpakken.”

Komt de oplossing wel van de politiek en overheid?

“Een heel terechte vraag. Het is een samenspel tussen overheid, bedrijfsleven, plus individuele verantwoordelijkheid bij sollicitaties. Directies en ceo’s moeten teams divers maken, want dat levert betere vragen en tegenspraak op. Overheden kunnen duwtjes geven, en op kerngebieden beter opereren zoals met onderwijs.

“Probleem is ook dat we decennialang de rol van de overheid teruggedrongen hebben en nu twijfelen hoe we die weer versterken met bijvoorbeeld pensioen, werk, zorg en een leven lang onderwijs. Daar ontbreken nog te veel antwoorden en dat veroorzaakt onzekerheid en gevoel van verweesdheid.”

Wat te doen?

“Je kunt van mening verschillen over de omvang van overheidstaken, maar de overheid moet zich duidelijker profileren met ideeën en visie. Het is ook voor veel mensen te ingewikkeld, bijvoorbeeld met UWV-vereisten, en dat levert een gevoel van onrechtvaardigheid op.”

Waarom is de arbeidsmarkthervorming onder minister Asscher met ontslagrecht et cetera zo verkeerd gelopen, en moet minister Koolmees dat opnieuw doen?

“De samenleving verandert zo grondig dat het moeilijk is. We gaan naar een samenleving waar informatie, technologie, flexibiliteit en snelheid bepalend worden. Dat daagt het politiek, sociaal en economisch systeem uit.

“De onzekerheid als gevolg daarvan veroorzaakt heel veel weerstand tegen welke maatregel dan ook. De baanzekerheid met pensioenopbouw verdwijnt voor velen en dat kan de politiek nog nauwelijks oplossen. Gevolg: boosheid, ongenoegen zolang nieuwe zekerheden uitblijven.”

(tekst loopt door onder de foto)

Zo'n 30 procent heeft het goed voor elkaar, 30 procent krijgt klappen en de 40 procent middenin is onzeker, zei u…

“Veel zzp’ers ervaren verslechtering en vooral onzekerheid. De politiek moet dus een visie etaleren over die grote vragen: wat ga je doen met pensioen, een leven lang leren, solidariteit. Het verzandt heel snel in politieke meningsverschillen, ook veroorzaakt door politieke versnippering met heel veel verschillende inbreng.”

Noodzakelijke pragmatische compromissen toch?

“Dat wel, maar je moet niet enkel maatregelen nemen, maar het volk ook meenemen bij de uitvoering en het waarom uitleggen. Die laatste twee ontbreken vaak. Waarom doen we dit eigenlijk? Uitruilen van wensen is niet altijd de beste visie.”

Weer de roep om visie van Rutte…

“Het gaat niet alleen om de premier, maar om alle partijen. Gaan we snel genoeg mee in nieuwe economische modellen waarmee we geld blijven verdienen? Houden we een welvarende samenleving voor iedereen?  Ik zie premier Rutte bewegen en meer visie etaleren; ook andere politici. Ook de inleiding van het Regeerakkoord formuleert een visie, maar in tientallen maatregelen dringt die niet duidelijk door. Neem mensen mee, zoals in het Klimaatakkoord. Wat betekent het voor mij? Krijg ik hulp als de transitie moeilijk wordt? Dan zet je een beeld neer waarheen je wilt tot 2030 en hoe.”

Nu was – behalve Baudet – iedereen opgelucht en eensgezind omdat volkomen onduidelijk was welke klimaatmaatregelen er concreet komen, met welke pijn. Zo lenig is de politiek, dat kan toch ook?

“Wel lenig, maar eigenlijk heel ernstig. Als één ding nodig is: dat we begrijpen waarom we dit allemaal moeten. Mensen willen best wat betalen, maar willen wel graag weten wie er wat betaalt, met welk effect voor welk doel. Blijf zeggen waarheen we gaan…”

*) Een versie van dit vraaggesprek verscheen eerst bij Intermediair in maart 2019