Al 25 jaar schrijft Netkwesties over vrijheid van meningsuiting (Al moeten we het archief nog bijwerken in de Kerstvakantie.) Commerciële partijen verdedigen die vrijheid ook. Google probeert journalistieke uitingen in de index te verdedigen als ze wordt aangesproken op het Europese vergeetrecht om uitingen te schrappen van mensen die niet door hun verleden achtervolgd willen worden.

 KPN sprong in de bres voor Karin Spaink in haar heroïsche strijd tegen Scientology. (We interviewden haar over de grenzen van deze vrijheid.) Musk nam X juist over vanwege het garanderen van de vrije meningsuiting.

Is dat laatste bewerkstelligd? Wijlen m’n vader, beperkt geschoold, leerde me: “Onderzoek alles, en behoud het goede”. Kunnen we Twitter afdoende onderzoeken? En nog volhouden dat het goed is om te behouden? (Nu lees ik dat “Onderzoek alles, en behoud het goede” een Bijbeltekst is, een pleidooi voor “…liefde en respect…leef in vrede…moedelozen hoop geven…opkomen voor zwakken…met iedereen geduld te hebben…nooit kwaad met kwaad te vergelden.”)

Mijn vader zou Twitter verafschuwen, wilde trouwens ooit de eerste internetaansluiting in huis, gewenst voor m’n moeder, tegenhouden vanwege “al die vuiligheid” die de huiskamer zou binnenkomen. Dus vrijheid van meningsuiting was voor hem, en velen onder ons, van ondergeschikt belang.

Dit weekend is er veel aandacht voor gezien de moord op Theo van Gogh 20 jaar geleden. Recent schreef Netkwesties over zijn (al dan niet misbruik van) vrijheid, na kwetsend ervaren uitingen van Herman Brusselmans die voor antisemitisme is aangeklaagd. Radio 1 bracht gisteren een boeiend debat over die grenzen van vrije meningsuiting met vooral zinnige opmerkingen van Geerten Waling. Velen willen die vrijheid voor zichzelf, en niet voor anderen.

Overheid weg van X

Op Netkwesties pleit Hugo Vijver voor een afscheid van X: “Alle (semi-)overheidsorganen en politici zouden per direct hun X-account moeten verwijderen. Onderzoek na onderzoek wijst uit dat sinds de overname van het toenmalige Twitter door Elon Musk, racisme, antisemitisme en nepnieuws vrij spel hebben op het platform.”

Hugo zelf blijft actief op Twitter. Daar is een woord voor, wat we allemaal zijn. Immers, concreet even de kernvraag van dit relaas: moet je als consument verwerpelijk gedrag en uitingen van de eigenaar en bestuurders meewegen in het afnemen van producten of diensten?

Zo werd recent bekend dat Ahold en Philips doneren aan Trump-adepten. Dus we kopen voortaan niets meer bij Bol.com? Trouwens, het breed geëtaleerde asociale gedrag van Amazon zou dan tot een boycot moeten leiden. Over Temu nog niet gesproken.

En o ja, kijken we niet meer naar BNNVara of gaan we niet meer naar de Stadsschouwburg Amsterdam na het bekend worden van grensoverschrijdend gedrag? Nou nee, zo handelen we zelden. Sterker nog, we proberen geld te verdienen met massaclaims aan het adres van Google, Meta, Amazon en nog een trits bedrijven, zogenaamd om onze immateriële schade te vergoeden.

'Deugneuzen'

Elon Musk, eigenaar van X, Tesla en SpaceX, steunt momenteel de campagne van Trump met 75 miljoen dollar en koopt kiezers om. Zullen we besluiten om nooit met SpaceX te naar de maan te vliegen? Tesla vond ik altijd al een asociaal merk, leuk speelgoed bedoeld voor ‘greenwashing’ door vermogende consumenten.

Maar resteert X.  Musk ontsloeg massaal veiligheidsexperts en moderatoren en liet duizenden eerder geschorste twitteraars terugkeren, onder wie Trump. De hoeveelheid vuilspuiterij op X nam flink toe.

De publieke omroep en een serie (linkse en liberale) media verlieten X, maar individuele journalisten blijven er wat langer. In januari 2024 schreef ik over het verlaten van X als hypocrisie: journalisten die wel weggaan, maar onderwijl nog veelvuldig X (Wilders) citeren. Andersom ware beter geweest: zelf blijven en X veel minder citeren in je medium.

Recent schreef Japke Bouma in NRC een gelijksoortig artikel met de veelzeggende kop “Alle deugneuzen vertrekken van Twitter. Ik blijf nog even” Citaat: “En Elon Musk dan? Waar Trouw en de rest van deuglinks het zo moeilijk mee heeft? Ik hoorde ze niet toen de neef van de Saoedische koning Abdullah in 2014 grootaandeelhouder werd van Twitter. En als jullie dan zo nodig niet willen bijdragen aan de rijkdom van Musk en zijn „bewuste ondermijning van de democratie”, zoals Trouw schrijft: leveren jullie dan ook meteen even je Tesla’s in?”

Redenen om door te gaan

Mastodon en BlueSky bekoren me nog niet. Op X twitterde ik als motivatie om door te gaan: “Ik ga dus door met twitteren, waar mogelijk positief, om de te hoge zuurgraad van de uitingen op X wat in balans te helpen brengen.”

Er passeert nog altijd veel aan intellect, kennis en prikkelende meningen op X. Die paar penvrienden daar wil ik niet missen zoals BoerdeBoervanwege zijn voetbalanalyses. En lees graag hoe Maarten Keulemans, bij de Volkskrant een serieuze wetenschapsjournalist, zich op X verliest in zijn onderbuik. Hij is niet de enige. Je doet er mensenkennis op. En ik volg graag andere intelligente collega’s als Daniela Hooghiemstra en Dieuwertje Kuijpers en Jop de Vrieze en Ton F. van Dijk die hun uitingen doorgaans afwegen en onderzoek doen tenzij hum emoties even de overhand krijgen.

Plus een serie historici die vanuit het verleden het heden proberen te beschouwen, bekoren me.  Belangrijk voor mij is een evenwicht qua standpunten en identiteiten onder de (nu) 450 personen die ik volg. Wat diversiteit betreft lukt dat beter op Instagram, op X overheersen ouderen die uiten vaak belangrijker vinden dan luisteren.

Duk en Schimmelpenninck

Verontwaardiging en andere negatieve uitingen overheersen de humor en complimenten op X helaas ruimschoots. Dus verplaats ik uitingen die meer inhoudelijke discussie vragen naar LinkedIn waar debatten veel inhoudelijker zijn dan op Twitter. Echter, een collega die zichzelf als superslim beschouwt moest ik blokkeren vanwege aanhoudend ad hominem.

Zo nemen linkse journalisten, onder wie Sander Schimmelpenninck, Telegraaf-boegbeeld Wierd Duk met genoegen op de korrel als de “grootste schandvlek van de Nederlandse journalistiek”. Schimmelpenninck stelde hem medeplichtig aan moord op Hamza El Baghdadi in Stampersgat. De moordenaar was een Duk-fan, reageerde extreem op diens berichten op X. De beschuldiging ging te ver.

Schimmelpenninck verwijt Duk overigens wel terecht, vind ik, dat hij de “racisten, moslimhaters en complotdenkers, die zich schuldig maken aan laster, opruiing en geweldsfantasieën” niet blokkeert. “Zij zeggen wat hij hen laat denken.” Het omgaan met volgers, inclusief blokkeren, is eenvoudig op X.

Invloedrijke twitteraars gaan tot het randje, de volgelingen eroverheen. Duk geeft zich daar te weinig rekenschap van en dreigt anderzijds door die instemmende volgers juist te radicaliseren. Echter, deze meest kwalijke debatteertruc met inzete van volgers op X paste Schimmelpenninck zelf ook toe. Of nog erger, zo beschreef ik in een vergelijking met Douglas Rushkoff die intelligent beschreef waarom hij X verliet.

Dus Wierd Duk of Sander Schimmelpenninck, lood om oud ijzer. Een instemmend legioen draagt bij aan het corrumperen van hun macht. Sander maakte een – overigens boeiende - serie voor de deugneuzen van de Vpro waarin hij sociale media kapittelt. X is bij uitstek een extreemrechts medium, is de boodschap.

X is, samengevat, bij uitstek geschikt om boosheid die anders binnenskamers blijft via het toetsenbord de wereld in te slingeren. Zoals eerder geschreven, gebrekkige zelfbeheersing is het probleem. En het gebrek aan moed. Ik heb liever gefundeerde tegenspraak dan blinde instemming. Wie volgt?

Timothy Snyder

Tot zover: geen reden om X vaarwel te zeggen omdat het platform en de eigenaar moreel volstrekt verwerpelijk zijn. De morele grens nadert wel nu Musk zijn positie bij Trump inneemt om regelgeving te kunnen beïnvloeden.

Bovendien, een historicus die veel intelligenter dan ik is, Timothy Snyder, zegt in een vraaggesprek met Trouw naar aanleiding van zijn boek On Freedom (recensie): “Er bestaat een hele traditie waarbij we denken dat in een vrije markt van ideeën de beste opvattingen en argumenten winnen. Dat is helaas naïef en simpelweg onwaar. In een strijd tussen ideeën is het de eigenaar van een sociaal medium die gaat winnen…

Het doel van de vrijheid van meningsuiting is om mensen te beschermen die Musk of Trump willen bekritiseren. Als we ons zorgen maken over de rechten van zo’n oligarch, dan is het gesprek ontspoord…

Dat betekent dat je geen vrije markt van ideeën moet willen. Je moet goed openbaar onderwijs willen. Je moet een morele toewijding aan feitelijkheid willen. Je moet instituties willen die zorgen dat journalisten hun werk kunnen doen. En het beschermen van vrijheid van meningsuiting moet altijd beginnen bij het beschermen van de persoon die zich uit. Vrijheid gaat alleen over mensen, niet over iets anders.”

Ik vind de uitingen wat dubbelzinnig, en vraag dan: zit Timothy zelf nog op X? Jawel. Dan vraag ik Perplexity: “Vindt Timothy Snyder dat je X moet verlaten? Het antwoord is tweezijdig: hij uit zich daarover niet expliciet, maar wel over X en machtige eigenaren als bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting. Dus we staan er hetzelfde in, in dubio.

Het algoritme van X

De grens wordt overschreden als Musk het algoritme van X manipuleert. Kan dat wel, want je bepaalt toch zelf wie je volgt en je kunt volgers blokkeren dus je eigen publiek en selectie van uitingen bepalen? En de uitingen komen volgtijdelijk op je tijdlijn en niet vanuit een algoritme?

Dat is voor een groot deel waar. Echter, je krijgt bijvoorbeeld suggesties om andere deelnemers te volgen die je nog niet volgt. En zodra je bijvoorbeeld Musk zelf volgt, krijgen zijn tweets meer aandacht.

Al snel na de 44 miljard dollar kostende overname toonde The Verge aan, op grond van onderzoek van Platformer, dat Musk aan de knoppen draaide. Het systeem van Twitter promootte van oudsher tweets van gebruikers wier berichten beter presteren voor zowel volgers als niet-volgers. Dat gebeurt in het tabblad ‘Voor jou’ onder Explore; Musk's tweets kregen veel de afgelopen twee jaar veel meer promotie.

In augustus 2024 vroeg ‘medemiljardair’ Mark Cuban aan Musk om het algoritme van X openbaar te maken. "Als je een algoritme schrijft…mag je de parameters bepalen van wat je wilt dat er gebeurt. En dat heeft hij zeker gedaan voor de uitingen die hij zelf van belang vindt”, zei Cuban. Hoewel hij geen bewijs gaf dat Musk het algoritme heeft gemanipuleerd.

Musk antwoordde dat de code van de aanbevelingen van X open is. Gevolgd door een belediging van Cuban, maar dat hoort bij de vrijheid van meningsuiting die Musk zich permitteert.

Onderzoek bewijst manipulatie

De Washington Post ontdekte onlangs echter dat tweets van Republikeinen veel vaker viraal gaan en miljarden keren vaker worden bekeken dan die van Democraten. Uit een onderzoek van de Wall Street Journal bleek ook dat nieuwe gebruikers van het platform momenteel overspoeld worden met politieke uitingen, ook als ze totaal geen interesse voor politiek opgaven.

“Over het geheel genomen verscheen pro-Trump-inhoud ongeveer twee keer zo vaak als pro-Harris materiaal.”

Eergisteren verscheen een artikel bij The Conversation over onderzoek naar de tweets van Musk vanaf 1 januari 2024 tot 25 oktober 2024, met als conclusie:

Sinds juli is de aandacht voor Musk’s X-account plotseling aanzienlijk toegenomen:

• Het aantal weergaven: + 138 procent
• Retweets: + 238 procent
• Likes: 186 procent

Andere prominente politieke accounts op X:

• Weergaven: + 57 procent;
• Retweets: + 152 procent
• Likes: + 130 procent

Conclusie

Het staat buiten kijf dat Musk de selectie van X manipuleert. Vooralsnog merken we daar in Nederland weinig tot niets van, zeker niet als je Musk niet volgt. Echter, als meer mensen met overwegend linkse dan rechtse meningen het platform verlaten, en mensen die Musk niet kunnen pruimen, dan wordt dat een ‘selffulfilling prophecy’. X wordt dan vanzelf oninteressant, want voorspelbaar terwijl ik er kom om verrast te worden door kennis en meningen.

En dan droogt de deelname van Netkwesties en mij ook op.

*) Beeld: De val der opstandige engelen of De aartsengel Michaël in gevecht met de apocalyptische draak, Pieter Bruegel de Oude (1562), Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België