De Ig Nobelprijzen bekronen wetenschappelijke prestaties die zo verrassend zijn dat mensen er eerst om moeten lachen en vervolgens erover gaan nadenken. De prijzen zijn bedoeld om het ongewone te vieren, de verbeelding te eren en de interesse in wetenschap, medicijnen en technologie te stimuleren.

Aan het Massachusetts Institute of Technology vond op 12 september 2024 de 34e jaarlijkse ceremonie met de uitreikingen plaats. Hier vindt u de winnaars van 2024, hieronder de video van de uitreiking.

De Ig Nobelprijs voor Scheikunde ging naar de Nederlanders Tess Heeremans, Antoine Deblais, Daniel Bonn en Sander Woutersen, voor de toepassing van chromatografie om dronken en nuchtere wormen van elkaar te scheiden, gepubliceerd in ScienceAdvances.

The Conversation sprak met een andere winnaar, Saul Justin Newman, onderzoeker aan het Centrum voor longitudinale studies van University College London (UCL). Hij kreeg zijn prijs voor speurwerk dat leidde tot de ontdekking dat veel van de mensen die beroemd zijn om hun extreem hoge leeftijd, woonachtig zijn in regio’s waar geboorte- en sterftecijfers slecht werden bijgehouden.

Hoe raakte u op de hoogte van de toekenning?

“Nadat ik me door het verkeer en de regen had geworsteld, nam ik de telefoon op. Een kerel in  Cambridge vertelde me het heuglijke nieuws. Het eerste waar ik aan dacht was de dame die snot van walvissen verzamelde en de zwevende kikker. Ik zei: “Ik wil absoluut bij deze club horen”.”

Hoe was de uitreiking in Boston?

“De ceremonie was geweldig. Het is een beetje leuk in een grote chique zaal. Het is alsof je de meest serieuze ceremonie neemt en elk aspect ervan belachelijk maakt.

Maar je werk is eigenlijk bijzonder serieus?

“Ik begon geïnteresseerd te raken in dit onderwerp toen ik enkele onderzoeken ontkrachtte in Nature and Science over extreem ouder worden in de jaren 2010. In het algemeen kloppen de beweringen over hoe lang mensen leven meestal niet.

Ik heb 80 procent van de mensen ouder dan 110 ter wereld opgespoord - de andere 20 procent komt uit landen die je niet goed kunt analyseren. Daarvan heeft bijna niemand een geboorteakte. In de VS zijn er meer dan 500 van deze mensen; zeven hebben een geboorteakte. Erger nog, slechts ongeveer 10 procent heeft een overlijdensakte.

Het toppunt hiervan zijn de blauwe zones, regio's waar mensen naar verluidt opmerkelijk snel 100 jaar oud worden. Al bijna 20 jaar worden ze aan de man gebracht als gezondste regio’s. Ze zijn het onderwerp van tonnen wetenschappelijk werk en een populaire Netflix documentaire. Okinawa in Japan is een van deze regio’s. Japan publiceerde echter al in 2010 een overheidsrapport waaruit bleek dat 82 procent van de 100-plussers in Japan dood bleek te zijn. Het geheim om 110 jaar te worden was: registreer je dood niet.

De Japanse overheid houdt een van de grootste voedingsonderzoeken bij, dat teruggaat tot 1975. Van toen tot nu heeft Okinawa de slechtste gezondheidscijfers van heel Japan gehad. Ze eten de minste groenten en drinken extreem veel alcohol.

Hetzelfde geldt voor alle andere zogenoemde blauwe zones. Het statistiekinstituut voor de EU, Eurostat ging vanaf 1990 cijfers bijhouden van de levensverwachting  van128 onderscheiden regio’s. Sardinië bezet de 51e plaats qua hoogste levensverwachting en Ikaria de 109e.

Het is verbazingwekkend hoeveel cognitieve dissonantie er gaande is. Bij de Grieken was, volgens mijn schattingen, minstens 72 procent van de honderdjarigen dood of vermist en veelal  louter nog ‘in leven’ voor pensioenfraude.”

Wat denk je dat de meeste foutieve gegevens verklaart?

“Het varieert. Voor bijvoorbeeld Okinawa zijn de Japansse archieven tijdens de oorlog door de Amerikanen gebombardeerd. Als de persoon sterft, blijft hij in de boeken van een ander nationaal register staan, dat zijn dood niet heeft bevestigd. Of als ze blijven leven, komen ze onder een overheid die hun taal niet spreekt, met een andere kalender werkt en hun leeftijd onjuist registreert.

Volgens de Griekse minister die de pensioenen uitdeelt, zijn er meer dan 9.000 mensen ouder dan 100 die zijn overleden maar nog pensioen ontvangen. In Italië bleken ongeveer 30.000 "levende" gepensioneerden in 1997 dood te zijn.

In regio's waar mensen het vaakst 100-110 jaar oud worden is de druk om pensioenfraude te plegen het grootst, en ze hebben ook de slechtste registraties. De beste plaats om 105 jaar te worden in Engeland is bijvoorbeeld Tower Hamlets. Het heeft meer 105-jarigen dan alle rijke plaatsen in Engeland samen. Het wordt op de voet gevolgd door Manchester, Liverpool en Hull.

Toch hebben deze plaatsen het laagste aandeel van 90-jarigen en worden ze in Groot-Brittannië beoordeeld als de slechtste plaatsen om oud te worden. De vermeende oudste man ter wereld, John Tinniswood, die 112 jaar oud zou zijn, komt uit een zeer ruig deel van Liverpool. De eenvoudigste verklaring is echter dat iemand zijn leeftijd ooit verkeerd heeft geregistreerd.”

Maar de meeste mensen verliezen zelf niet hun leeftijd uit het oog...

“Je zou versteld staan van de fouten. Als je naar de gegevens van de UK Biobank kijkt, zie je dat zelfs mensen van middelbare leeftijd zich routinematig niet herinneren hoe oud ze zijn of hoe oud ze waren toen ze hun kinderen kregen. Er zijn vergelijkbare statistieken uit de VS.”

Wat betekent dit allemaal voor de echte levensduur van de mens?

“De vraag wordt zo vertroebeld door fraude, fouten en wensdenken dat we het gewoon niet weten. De duidelijke oplossing is om natuurkundigen in te schakelen om een maatstaf voor de menselijke leeftijd te ontwikkelen die niet afhankelijk is van documenten. Dat kunnen we dan gebruiken om meetmethoden te ontwikkelen die ons helpen om reële menselijke leeftijden te meten.”

Gegevens over levensverwachting worden bijvoorbeeld gebruikt voor projecties van toekomstige pensioen. Je hebt het over triljoenen euro’s aan pensioengeld. Als de gegevens een troep zijn, dan zijn die projecties dat ook. Het betekent bijvoorbeeld dat we de verkeerde schattingen hanteren voor de noodzakelijke zorg voor toekomstige oude mensen. Verzekeringspremies zijn hierop mede gebaseerd.”

Wat is je beste gok voor de werkelijke levensduur van de mens?

“Levensverwachting is zeer waarschijnlijk gekoppeld aan rijkdom. Rijke mensen bewegen veel, hebben weinig stress en eten goed. Ik heb net een voorpublicatie gemaakt waarin de laatste 72 jaar van VN-gegevens over sterfte worden geanalyseerd. De plaatsen die volgens de Verenigde Naties consequent de 100 bereiken met de hoogste cijfers zijn Thailand, Malawi, de Westelijke Sahara (dat geen regering heeft) en Puerto Rico, waar geboortecertificaten in 2010 volledig werden geschrapt als wettelijk document omdat ze zo vol zaten met pensioenfraude. Deze gegevens zijn gewoon van binnenuit verrot.”

Denk je dat de Ig Nobel ervoor zal zorgen dat jouw wetenschappelijk onderzoek serieuzer wordt genomen?

“Ik hoop het. Maar zelfs als dat niet zo is, zal het grote publiek er tenminste om lachen en erover nadenken, ook al is de wetenschappelijke gemeenschap nog steeds een beetje kribbig en defensief.

Als ze hun fouten niet tijdens mijn leven erkennen, dan denk ik dat ik maar iemand vraag om te doen alsof ik nog leef, totdat dat verandert…”

*) Dit artikel verscheen afgelopen week in The Conversation

**) Bewerking en foto’s: Peter Olsthoorn