Dirk Visser schreef een jaar geleden op Netkwesties een diepgaande bijdrage over AI-kunst, auteursrecht, bewijslast en informatieplicht. De centrale vraag van die bijdrage luidde “In hoeverre kun je vrijelijk het met AI gemaakte werk publiceren, en eventueel claimen als eigen werk?” In deze bijdrage wordt vooral gekeken naar het juridische aspect van het gebruik van input bij een AI-dienst.

AI-diensten zoals ChatGPT, Gemini, Dall-E en Midjourney bestaan uit verzamelde data (input) en bieden de mogelijkheid om via opdrachten (prompts) nieuwe content (output) te genereren. Deze output kunnen gebruikers wel of niet bewerken en publiceren. Gebruik van kunstmatige intelligentie (AI) is een tamelijk eenvoudig proces. Voor het produceren van tekst en beeld hoeven o.a. auteurs, fotografen en modellen niet meer te worden ingeschakeld.

Op de input (de verzamelde data) van AI rust veelal auteursrecht, althans daar waar het werken betreft die blijk geven van een zekere mate van menselijke creativiteit. Te alledaagse teksten of afbeeldingen genieten geen auteursrechtelijke bescherming. De output van AI is gebaseerd op de input en op de prompt van de gebruiker, en daar kan ook auteursrecht op rusten. Ik kom daarop terug, eerst de input.

Input en auteursrecht

Het auteursrecht geeft een maker het recht zich te verzetten tegen het openbaar maken en het reproduceren (kopiëren) van zijn werk. Dit ‘verzetsrecht’ behelst directe kopieën van het originele werk en werken waarvan de totaalindruk overeenstemt met originele werk.

Daarbij kent de Auteurswet beperkingen, bijvoorbeeld voor tijdelijke reproducties en tekst- en datamining (de TDM-exceptie); mits daarbij geen afbreuk wordt gedaan aan de normale exploitatie van werken en de belangen van de maker niet onredelijk worden geschaad. Ik leg dat hieronder uit.

Tijdelijke reproductie en tekst- en datamining

De input van een AI-dienst kan een tijdelijke reproductie zijn, waardoor een maker geen succesvol beroep kan doen op het auteursrecht. Tijdelijke reproducties (artikel 13a Auteurswet) zijn:

• van voorbijgaande of incidentele aard;
• vormen integraal en essentieel onderdeel van het technische proces;
• worden toegepast met als enig doel het rechtmatig gebruik van een werk;
• dat geen zelfstandige economische waarde bezit.

Zo kun je met AI een volledig artikel van een derde herschrijven. Getoetst moeten worden of er afbreuk is gedaan aan de normale exploitatiemogelijkheden en de belangen van de originele auteur. De kans is aanwezig dat die toets negatief uitvalt voor een AI-dienst waardoor het auteursrecht nog steeds opgaat en er mogelijk sprake is van inbreuk.

Tekst- en datamining

Tekst- en datamining komt neer op een geautomatiseerde analysetechniek die gericht is op het ontleden van gegevens – data van makers – in digitale vorm om informatie te genereren. AI is een vorm van tekst- en datamining.

De input moet zijn verkregen via rechtmatige toegang. Input van bronnen achter een betaalde dienst is dat vermoedelijk niet. Ook moet er geen expliciet voorbehoud zijn gemaakt op de data van een maker. Dit voorbehoud moet zijn gedaan in een ‘voor een machine leesbare vorm’ (artikel 15o Auteurswet).

Het is onduidelijk wat met dit laatste wordt bedoeld; het kan zijn dat een toevoeging in de tekst of gebruik van een robot.txt-bestand volstaat, waarmee inhoud wordt afgeschermd van gebruik door derden, zoals door de zoekdienst van Google. Nieuwsdiensten maken meestal een expliciet voorbehoud op hun website, waardoor de tekst- en dataminingbeperking vermoedelijk niet opgaat.

Wie aan te spreken?

Meestal bestaat de input van AI uit data van derden, maar daarmee is nog niet bewezen dat AI daadwerkelijk ook jouw data (heeft) gebruikt.

Je kunt proberen om gepubliceerde output te vergelijken met de data van een maker. Echter, de input is in de output niet altijd goed te herkennen. En ook volgt de praktische vraag: wie aan te spreken, de AI-dienst of de gebruiker? De gebruiker van AI kan namelijk de volledige tekst of afbeelding in de prompt invoeren, waardoor het de vraag is of de AI-dienst aansprakelijk kan worden gesteld.

Er zijn nog geen zaken tegen AI-diensten met een beroep op de Nederlandse Auteurswet. In Amerika loopt er een aantal rechtszaken tegen AI-diensten over het gebruik van input, zoals OpenAI en Microsoft. Ook zijn AI-diensten aan het onderhandelen over licentiedeals met contentmakers (zoals Wordpress en Tumblr) om juridische conflicten te voorkomen, maar vooralsnog niet in Nederland (voor zover bekend).

Auteursrecht op output

Gebruikers van AI procederen eveneens over de vraag of op output van AI auteursrecht rust. Zo heeft het US Copyright Office (USCO) een auteursrecht geregistreerd voor de compilatie van teksten in een boek, gegenereerd door AI van een AI-gebruiker.

Het USCO wees de registratie in eerste instantie af, maar de maker won in beroep. Die registratie behelst de “selection, coordination, and arrangement of text generated by artificial intelligence”. Dit betekent dat niemand het gehele boek mag kopiëren zonder toestemming, maar dat de zinnen en paragrafen zelf niet auteursrechtelijk zijn beschermd.

In Europa heeft een Tsjechische rechter in oktober 2023 geoordeeld over de vraag of er auteursrecht rust op een afbeelding gegenereerd met AI-dienst DALL-E. De afbeelding was met een korte prompt gegenereerd, vrij vertaald: “create a visual representation of two parties signing a business contract in a formal setting, for example in a commercial room or in the office of a law firm in Prague. Show only the hands.” De AI-gebruiker die de prompt had ingevoerd, stelde dat er inbreuk was gemaakt op zijn auteursrecht omdat iemand anders gebruikmaakte van deze afbeelding. De Tsjechische rechter wijst de vordering af, omdat er:

• geen bewijs was dat de eiser daadwerkelijk de maker was van de afbeelding met de betreffende prompt; en
• op een AI gegenereerde afbeelding geen auteursrecht kan rusten omdat het auteursrecht toekomt aan een individu en de afbeelding is gemaakt door AI

Deze uitspraak wordt beschouwd als de eerste uitspraak van een Europese rechter op het gebied van auteursrecht en AI. Er zullen er ongetwijfeld nog vele volgen.

*) Michiel Coops is advocaat in Amsterdam en gespecialiseerd in media- en auteursrecht.

**) Beeld: Portret van Leendert Rijkhoek (1851-1931), Piet Slager, 1914, Museum Slager, Den Bosch