De voorgeschiedenis van Cyberbunker vindt u in een dossier op Netkwesties dat we nog gaan aanvullen vanuit de goudmijn van artikelen uit bijna 25 jaar opslag van Netkwesties in Archive/Waybackmachine. In het dossier nu staan onder meer de uitkomst van de Duitse rechtszaak tegen Xennt c.s. en een artikel over een reportage in The New Yorker en een Duitse tv-documentaire.

De laatste wordt – uiteraard – genegeerd in de jongste 100 minuten durende Duitse documentaire Cyberbunker –  The Criminal Underworld van Max Rainer and Kilian Lieb voor Netflix. Deze docu gaat meer de diepte in, maar heeft hetzelfde karakter: het narratief van Justitie is leidend. Kritische journalistieke diepgang is beperkt naar vrijwel alle betrokkenen. Niettemin biedt de documentaire evenwichtige, goed gemonteerde verbeelding van de intentie van Xennt en consorten om met Cyberbunker eigen grenzen te bepalen voor hun online handelen, versus de moeizame pogingen voor Justitie om de grenzen van de echte wet te handhaven; plus de verbazing van de lokale bevolking wat hen nu toch ineens is overkomen.

Persoonlijke website van Xennt (alle beelden uit genoemde documentaire)

Speelbal van diensten?

Er is veel aandacht besteed aan het opbouwen van spanning, bij Netflix belangrijk. Journalistieke diepgang is niet altijd mogelijk. Dat is enerzijds begrijpelijk omdat Cyberbunker geen eenvoudig verhaal is voor een groot publiek. En het is een hele toer om fysieke verbeelding te verschaffen van digitale criminaliteit.

De jonge garde nerds en medewerkers bij aanvang van Cyberbunker in Zeeland

Belangrijkste omissie vind ik, in eerdere verhalen al benadrukt, dat het succes en falen van de Duitse justitie in de vijf jaar nauwlettend volgen van Cyberbunkier onvoldoende tot uiting komt. Het geheel wordt nu gepresenteerd als een logisch proces van opsporing. Met een al even logische inval in Cyberbunker. (Die gezien de gigantische politie-inzet in elk geval beter was voorbereid dan met de gijzeling tijdens de Olympische Spelen 1972). Dat is het beeld dat Justitie graag intact houdt.

In hoeverre heeft Cyberbunker gediend als soort van honeypot om de echte criminelen van vooral de illegale drugshandel van de marktplaatsen die Cyberbunker hosting bood, te onderzoeken en elimineren? Het kan niet anders of de Landeszentralstelle Cybercrime (LZC) van Generalstaatsanwaltschaft Koblenz, oftwel Justitie van Rheinland-Pfalz, heeft na verloop van tijd nauw samengewerkt met buitenlandse diensten voor technische bijstand en onderzoek. Wellicht kwamen de makers van de docu eigenhandig niet zo ver met onderzoek.

Wel vertelt in de docu een FBI-agent over hulp bij het tappen van dataverkeer van Cyberbunker vanaf 2017, alsmede de inzet van infiltranten, een tuinman en schoonmaakster. Dit duo verschaft de recherche weinig informatie van enige waarde, want fysiek is er weinig te melden. Behalve het schetsen van het commune-achtige samenleven in de bunker van het tiental medewerkers en tellen van het aantal servers. Daaruit bleek geen vergaande criminaliteit, dus de inzet van zo'n enorme politiemacht later wordt des te onbegrijpelijker. Het tappen had uiteindelijk meer succes, voor zover verkeer niet goed of slordig was versleuteld.

Met de ontmanteling van Cyberbunker zijn in totaal met invallen wereldwijd bij klanten 300 personen aangehouden. Welk gevolg dat heeft gehad is onbekend. De documentaire noemt er niets meer van, maar laat wel één Duitse ondernemer van een illegale marktplaats uitgebreid aan het woord.

DarkMarket ontmanteld

Ik vroeg afgelopen week aan hoofdaanklager Jörg Angerer of er als gevolg van de Cyberbunker-operatie meer veroordelingen volgden. Zijn antwoord: “Een voorbeeld van een vervolgzaak uit het Cyberbunkercomplex is die tegen de exploitanten van "DarkMarket", destijds een van de grootste darknet-marktplaatsen met ongeveer 500.000 gebruikers en meer dan 2.000 verkopers, waar voornamelijk drugs maar ook andere criminele goederen werden verhandeld. De exploitanten, een Australisch echtpaar, werden op 2 december 2022 door de regionale rechtbank van Trier veroordeeld tot gevangenisstraffen van in totaal respectievelijk 9 jaar en 5 jaar en 6 maanden. Het vonnis is definitief.”

De vervolging van DarkMarket in 2021/22 in Duitsland, gecoördineerd door Europol in Den Haag, met inbreng van Australië, Denemarken, Moldavië, Zwitserland, Oekraïne, Engeland en de VS, betrof de sluiting van de grootste illegale marktplaats voor drugs, vals geld, creditcarddata, simkaarten en malware. De omzet bedroeg zeker 140 miljoen euro, afgerekend in cryptovaluta. Servers zijn in beslag genomen in Moldavië en Oekraïne, dus Cyberbunker was niet cruciaal.

Dark HunTor handelaren de klos

Angerer: “Operatie "Dark HunTor" (naar het Tor netwerk) was ook het resultaat van de in beslag genomen gegevens via Cyberbunker. In een door Europol gecoördineerde operatie in 9 landen werden in totaal 150 mensen gearresteerd en meer dan 26 miljoen euro en grote hoeveelheden illegale drugs en wapens in beslag genomen. Het Openbaar Ministerie in Koblenz was echter niet meer betrokken bij deze operatie omdat geen van de verdachten uit Rijnland-Palts kwam.”

Er is voortschrijdend inzicht sinds het ontmantelen van Cyberbunker in 2019 en de (te) grote inspanning die daarvoor werd geleverd met een aanvankelijk geringe ‘opbrengst’. Immers, illegaal gebruik van servers met markten verplaatst zich heel gemakkelijk, illegale handel gaat elders door. Operatie Dark HunTor ging veel dieper dan het aanpakken van de hosters en/of de exploitanten van de marktplaats.

Politiediensten in tenminste 12 landen, waaronder het onderdeel High Tech Crime in Nederland, konden dankzij het intensief volgen van de transacties op de marktplaats, vooral drugs, in oktober 2021 de handelaren zelf in de kraag vatten, drugs in beslag nemen, plus 30 miljoen euro aan (crypto)geld. Joint Criminal Opioid and Darknet Enforcement (J-CODE) van het Amerikaanse ministerie van Justitie was leidend.

Kamphuis vervolgd?

Kamphuis stelt in de docu dat de wet op hem en de zijnen niet van toepassing is: “We staan niet boven hun wet, maar bevinden ons geheel buiten hun wet. Het is hun wet, niet onze wet. Er kunnen wel overlappende, basale waarden zijn, zoals over niet moorden. Maar apart daarvan is onze wet nogal anders dan die van hen.”

De Duitse Netflix-documentaire kent een verrassend einde. Nadat de makers Sven Olaf Kamphuis uitgebreid aan het woord hebben gelaten als kern van de - fantasievolle - verbeelding van Cyberbunker, komt hij ineens in beeld als verdachte van handel in kinderporno via de servers van Cyberbunker met zijn dienst CB3Rob. Op het scherm passeren aanbiedingen van ‘pre-teens’ en ‘under age girls’ en ‘preeteen feetish’, ‘pedos we love’ en ‘PTHC’.

Kamphuis ontkent niet eens, integendeel. Zijn verdediging echter: “Het is geen verkrachting…De afbeelding van kinderporno is hetzelfde als een foto van een bankoverval in een krant. Is de foto van de bankoverval een misdaad op zichzelf? Het is een afbeelding van een misdaad die reeds plaatsvond. Het kwaad is geschied. Het afbeelden is niet crimineel.”

Hoofdaanklager Jörg Angerer kopt de voorzet eenvoudig in: “Ik ken de absurde overwegingen van Kamphuis. Wat hij over het hoofd ziet, is dat bij elke afbeelding van kinderpornografie het actieve misbruik van een kind staat. Dat is wat anders dan bij een foto in de krant van een bankoverval. Kinderpornofoto’s zijn er niet om nieuws te brengen dat er kinderen zijn misbruikt…

Om dit soort vergelijkingen te maken moet je in enigerlei opzicht ziek zijn. Kamphuis eist absolute vrijheid op, maar daar moeten kinderen dan onder lijden. De vrijheid van die kinderen boeit hem niet. Dat is precies het probleem met mensen zoals hij. Ze hebben het enkel over hun eigen vrijheid.”

Ik vraag Angerer: welke maatregelen heeft u genomen om Kamphuis te vervolgen op basis van het gevonden bewijs en eventueel zijn bekentenis in de film? Angerer: “Met betrekking tot de verdachte Kamphuis kunt u begrijpen dat ik geen verdere informatie kan verstrekken vanwege het lopende onderzoek. De verdachte bevindt zich momenteel echter niet in Duitsland.”

Als er ‘lopend onderzoek’ is, na de gevonden bewijzen in 2019, zou dit wel heel lang aanlopen. Dit zou betekenen dat Kamphuis momenteel geen volledige bewegingsvrijheid geniet en er een internationaal opsporingsverzoek loopt.

Martijn Burger, betrokken bij de eerdere Nederlandse Cyberbunker, Burger over Kamphuis: “Waarom is de man nog steeds op vrije voeten?” Hij oppert vervolgens dat Kamphuis wellicht door inlichtingendiensten uit de wind wordt gehouden omdat hij hun informant is geworden. (In slecht gekozen bewoordingen: “Is he the kind of person that talks about things to other people which gives him kind of privileges to stay out?”). Dat vermoeden opperde ik eerder, gezien de lage straf die hij kreeg na zijn vervolging voor een mondiale Ddos a-aanval in 2011

Herman-Johan Xennt

Het hoger beroep werd destijds afgewezen als kansloos en gaat dan niet door onder Duitse wet. De veroordeelden zijn definitief op vrije voeten inclusief hoofdverdachte Herman-Johan Xennt. Duitsland kent een mild regime voor voorwaardelijke invrijheidstelling, al na de helft van het uitzitten van de straf. Het voorarrest van Xennt begon in 2019, dus hij zou vrij kunnen zijn. [Aanvulling 26 augustus 2024: Justitie in Rheinland-Pfalz laat weten: "Natuurlijk gelden voor de veroordeelde Xennt dezelfde regels als voor alle andere veroordeelden. Xennt is nu op vrije voeten."]

De documentaire toont twee opvallende beelden over hem: een verrassend filmpje van een vrolijke jongeman Xennt die bezig is met het verbouwen van de eerste bunker in Zeeland. “Van een atoombunkertje naar een klasse-indruk zodat je denkt: ik waan me hier in een of ander space station.”

En dan bijna 30 jaar later en oude sterk vermagerde man, geïnterviewd door de makers; hij leest zijn antwoorden voor van papier en eindigt met de boodschap dat, als hij op vrije voeten, is zich opnieuw zal wijden aan “een betere wereld’, en wel op de wijze zoals hij dat voorheen deed. Het continuüm is dat van de anarchist.

Encrypt telefoonverkeer

George Mitchell, Ierse drugscrimineel die enige tijd met Xennt optrok in Traben-Trarbach om gezamenlijk telefoons voor versleuteld verkeer te produceren, verkopen en gebruiken, komt niet aan het woord. Hij was 35 jaar geleden al met Xennt in contact omtrent mogelijke handel in gestolen computeronderdelen. En loopt nog altijd vrij rond.

Wel aan het woord komt Nicola Tallant, de ervaren en stoere misdaadjournalist voor de Ierse tabloid Sunday World. Ze zat achter George Mitchell aan en stuitte in 2015 op Xennt en Cyberbunker toen ze een tip kreeg dat de Ierse crimineel in Duitsland verbleef.

Haar lijntje loopt in de docu volledig dood. In 2023 publiceerde ze over een hack van het Exclu telefoonnet dat door Xennt en Mitchell opgezet zou zijn, met ontmanteling van verkeer van 3.000 gebruikers en de arrestatie van 45 personen. In de NOS-berichtgeving over Exclu komen Xennt en Mitchell niet voor, bij Het Parool wel. Onderzoeker Jaap Oerlemans geeft achtergrond.

Andere personen en bijdragen aan docu

Martin Frost– voormalige klant van Cyberbunker als medeoprichter/eigenaar (“The One”) van illegale marktplaats Wall Street Market, in 2021 veroordeeld tot bijna acht jaar gevangenisstraf, maar hopend op clementie als gelouterde crimineel; heeft veel volgers op Instagram en op YouTube, die hij probeert in te peperen dat misdaad niet loont.

Jörg Angerer – hoofdaanklager in de Cyberbunker-zaak, nuchter, intelligent en volhardend, maar wellicht een tikje overdrijvend over de daden die zijn dienst heeft verricht in deze zaak en met de politie-inzet bij de ontmanteling en in de rechtszaak die uiteindelijk onvoldoende bewijs bracht.

Tim Henkel – onderzoeker cybercrime bij de politie in Rheinland-Pfalz, was nieuw op dit terrein en viel direct met de neus in de boter met deze voor hem (te?) moeilijke klus.

Michiel Rugers - bedrijfsleider van Cyberbunker in Duitsland, prijst de uitstekende sfeer aldaar. “Ik voelde me er thuis en veilig en had het gevoel zinvol werk te verrichten.” Werkt mee als getuige in de rechtszaken en kreeg strafvermindering.

Kevin – ‘Duke of Cyberbunker’ en ‘Minister van Propaganda’. Nuchtere, vaardige en vooral trouwe IT’er die als ‘familielid’ zijn verder eenzame leven wat cachet kon geven.

Ed Ceasar – de uitstekend Britse freelancer journalist die het artikel in The New Yorker over Cyberbunker schreef

Martijn Burger– medewerker van Cyberbunker bij Goes, die beweert dat hij destijds al justitie benaderde met tips over mogelijk illegale activiteiten van Cyberbunker. Toonde eerder al verschillende gezichten en is nu directeur bij Beekman Klinieken voor plastische chirurgie. ??

Guido Blaauw – tijdelijk medewerker van Xennt in Cyberbunker bij Goes; curieuze dan wel dubieuze vogel. Bestempelt Xennt als een hele aardige man, vriendelijk in de omgang maar eveneens een “harde crimineel die geld maakt met alles wat hij maar kan aanpakken”. Al in de computerhandel voor Cyberbunker verdiende Xennt volgens Blaauw goed en kocht behalve de bunker een Lamborghini.

Leroy Shelton, FBI-agent van de Los Angeles Field Office, Cyber Crime Squad, die het vooral gemunt had op de illegale marktplaatsen die op Cyberbunker werden gehost, zoals Wall Street Market (aanklacht)

Patrice-Christian-Roger of Patrice Langer, beste brave burgemeester van Traben-Trarbach, roemt de rust van de gemeente aan de Moezel en noemt Cyberbunkerzaak “het slechtste dat hier kon gebeuren”.

Hajo Weinmann – gemeenteraadslid van Traben-Trarbach voor de SPD, kreeg in 2013 het nodige aan mooie beloften van Xennt met zijn plannen voor de Cyberbunker op de mouw gespeld

Winfried Simon, lokale journalist van Trierischer Volksfreund, kan er evenmin chocola van maken. Maar zijn krant heeft later veel over Cyberbunker geschreven, vooral van de hand van Katharina De Moss die goed op de hoogte was maar niet aan het woord komt in de docu.

Bärbel Bisenius, eigenaar kapsalon in Traben-Trarbach waar Xennt regelmatig zijn lokken liet bijknippen en verven. “Xennt kwam van een andere planeet”. Zijn absolute zwijgen beviel haar niet: “Ik was blij als hij vertrokken was…”