Geïnspireerd door de visie van rewilding the internet, kan Europa een digitale renaissance leiden, waarbij het web de mensheid dient en niet een kleine minderheid van tech-ondernemers of investeerders.

Oorspronkelijke belofte en barre realiteit

Toen Tim Berners-Lee mede het web uitvond wilde hij samenwerking, medeleven en creativiteit stimuleren. Het eerste decennium van het web loste deze belofte in, creëerde gedecentraliseerde gemeenschappen en gaf individuen expressieve mogelijkheden. In het afgelopen decennium zijn deze waarden uitgehold door de centralisatie van platforms en de opkomst van AI. Grote machtsverschillen en uitbuiting van gegevens zijn het gevolg.

Berners-Lee benadrukt twee belangrijke kwesties in zijn open brief op de 35e verjaardag van het web, van maart 2024: concentratie van macht en uitbuiting van persoonsgegevens. Leiderschap, gehinderd door een gebrek aan diversiteit, heeft de bevordering van het maatschappelijk welzijn van het web vervangen door een kapitalistische speeltuin. Het beheer heeft de technologische vooruitgang niet bijgehouden, waardoor de kloof tussen innovatie en effectief toezicht te groot geworden is.

Ethische decentralisatie

Om de oorspronkelijke belofte terug te winnen, moeten we ethische decentralisatie omarmen. Dit behelst de teruggave van de controle over persoonsgegevens aan individuen. Berners-Lee's Solid-protocol is een voorbeeld van deze verschuiving met 'persoonlijke online dataopslag' (pods). Internetters beheren hun eigen gegevens en positie als knooppunt in het netwerk; dat immers oorspronkelijk decentraal was ontworpen als communicatieprotocol.

Zoals Maria Farrell in Noema's artikel 'We need to rewild the internet' welsprekend zegt: "Onze online ruimtes zijn geen ecosystemen, hoewel techbedrijven dol zijn op dat woord. Het zijn plantages; sterk geconcentreerde en gecontroleerde omgevingen... die de wezens die erin gevangen zitten gek maken."

We moeten terug van controle en uitbuiting naar vrijheid en diversiteit.

Doc Searls, co-auteur van het Cluetrain Manifesto, ondersteunt deze visie. Hij bekritiseert het dominante client-server model voor het in stand houden van een ongezonde meester-slaaf dynamiek, waar gebruikers vaak ondergeschikt zijn aan dienstverleners. Hij wil een evenwichtige relatie met autonomie van de gebruiker en veiligheid van gegevens.

Of de eerste stelling van Cluetrain “Markten zijn conversaties” benadrukt het belang van dialoog en transparantie. Dit is precies wat een herboren, gedecentraliseerd web wil herstellen. De 95 stellingen van het manifest benadrukken dat het internet bedoeld was om communicatie en handel menselijker te maken, waardoor interacties authentieker worden en minder gecontroleerd worden door bedrijfsbelangen.

Persoonlijk: van advertenties naar empowerment

Toen ik destijds als chef van DoubleClick in Europa de eerste advertenties op AltaVista, daarna Google en YouTube verkochten, maakten we op onze wereldwijde verkoopconferenties grappen over 'global f**king domination'. Wie wist toen dat het ooit werkelijkheid zou worden? Toezichthouders begrijpen nu – twintig jaar te laat - waarom het toestaan van de concentratie van 'een paar digitale scale-ups' niet zo slim was.

De relatief kleine trein van overnames Android-DoubleClick-YouTube door Google domineert nu hele bedrijfstakken wereldwijd. De wetenschap en kunst om zoekopdrachten om te zetten in persoonlijk gerichte bannerreclame klonk poëtisch toen Google DoubleClick kocht. De rest is geschiedenis.

Een eerste product

De kracht van Europa ligt in zijn diversiteit en toewijding aan ethische normen. Het Humathon-initiatief is een voorbeeld van deze geest en brengt denkers uit alle sectoren samen om te innoveren voor het algemeen belang. We moeten deze gezamenlijke energie gebruiken om een gedecentraliseerd web op te bouwen. Menselijke waarden boven bedrijfswinsten!

De Nederlandse Datakluis team is in mijn ogen een uitstekend voorbeeld van deze inspanning. Gesteund door de grootste Nederlandse mediagroepen, en medegefinancierd door de EU, is binnen zes maanden een MVP (Beginnend werkend product) opgeleverd dat het eigendom van gegevens teruggeeft aan individuen. Solid vormt de basis.

Een single-signon (SSO) of ‘eenmalige inlog’ geeft toegang geeft tot alle aangesloten platformen terwijl gebruikers de persoonlijke gegevens in de ‘datapod’ beheren. De naam, jouw-id benadrukt het fundamentele verschil met alle exploitatie op centrale platforms.

Met de grond gelijkmaken

Dit Nederlandse initiatief onderstreept dat verandering mogelijk is, net als het Vlaamse datanutsbedrijf. Critici beweren dat we het 'point of no return' gepasseerd zijn, maar we kunnen de controle terugwinnen van de platforms, stap voor stap, met een duidelijke richting voor ogen.

Farrell "Herinrichting van een reeds bebouwde omgeving is niet achteroverleunen en kijken welk teder, levend ding zich een weg door het beton kan banen. We moeten structuren die het licht blokkeren voor iedereen die niet rijk genoeg is om op de bovenste verdieping te wonen, met de grond gelijkmaken.”

Het momentum is hier. Europa heeft de kans om de wereld voor te gaan in het creëren van een nieuw digitaal landschap, geleid door nieuwe spelregels zoals de Data Act en de AI Act. Met nieuwe ethische normen en decentralisatie stellen we een voorbeeld, om te beginnen voor het Amerikaanse publiek dat is de dominantie van techgiganten beu wordt.

 Dit is het moment voor Europa om een digitale renaissance te leiden en de weg te bereiden voor een toekomst waarin technologie de mensheid dient en niet andersom. Laten we deze uitdaging aangaan en het web omvormen tot een ruimte die werkelijk onze gedeelde menselijke waarden en aspiraties weerspiegelt.

*) Arno Otto is medeoprichter van Stichting Nederlandse Datakluis Een langere Engelse versie van dit artikel verscheen eerst op Medium

**) Groot beeld: Peter Olsthoorn (CC)