Een papieren kathedraal op het web

In 2000 ging World Online naar de beurs. De beurswaarde van dat bedrijf was gebaseerd op het aantal klanten en de belofte veel te kunnen verdienen aan die klanten. Een van de producten die het bedrijf had gebouwd in de aanloop naar deze belangrijke gebeurtenis, was een virtueel winkelcentrum. Je kon in een animatie via een deur naar binnen lopen, in de lift stappen en uitstappen op de verdieping waar de winkel van je keuze was gevestigd. Dat waren er niet veel.

Het winkelcentrum was het levende bewijs dat ook virtuele winkelcentra leeg kunnen staan. Het virtuele winkelcentrum van World Online was - voor de Elsschot-lezers - het Wereldtijdschrift van het internet: een zinloze poging geld te verdienen aan een non-product. Als je een dienst inricht op het internet, is het vaak een slecht idee te beginnen met het kopiëren van de werkelijkheid.

Wie wel eens boodschappen doet bij Albert.nl - de online winkel van onder meer Albert Heijn - zal 't ongetwijfeld zijn opgevallen dat je bij deze webwinkel geen boodschappen doet door met een wagentje langs de schappen te rijden, maar gewoon op basis van categorieën levensmiddelen.

Op dezelfde manier zou je naar de beschikbaarheid van juridische informatie kunnen kijken. Nederlandse juridische tijdschriften zijn vaak weliswaar elektronisch toegankelijk, maar doorgaans alleen vanuit een speciaal voor dat tijdschrift ingerichte website. Zo hebben het Nederlands Juristenblad en Mediaforum elk een eigen site met een eigen toegangscode. Als je deze situatie vergelijkt met die van online supermarkten, dan zou je je sperziebonen-in-blik niet bij Albert kunnen bestellen, maar alleen in de speciale Hak-shop op internet.

De Europese Unie kent wel een gemeenschappelijk portaal voor vrijwel alle juridische documenten. Dat ligt voor de hand. Als iets de Europese Unie karakteriseert, is het waarschijnlijk niet het gemeenschapsgevoel, niet de gemeenschappelijke munt, maar wel het papieren bouwwerk van wet- en regelgeving dat de Unie heeft gemaakt tot wat ze nu is.

Het gemeenschapsrecht met alle bijbehorende officiële stukken telt meer documenten dan een mens in zijn leven kan lezen. Het mag met recht een papieren kathedraal worden genoemd. Deze informatieverzameling is grotendeels toegankelijk via het portaal EUR-lex. Maar dit portaal is alleen bruikbaar voor juristen die vrij precies weten wat ze zoeken. Ik waag ik te betwijfelen of de burger evenveel plezier zal beleven aan dit burgerportaal Uw Europa.

Dit wekt, kort en goed, de indruk er nooit een serieuze publieksvoorlichter aan heeft meegewerkt. Als ik een probleem heb met een aankoop, dan klik ik op 'Kopen van goederen en diensten' en op de knop 'valideren'. Vervolgens lees ik:

"Om uw gezondheid en veiligheid te beschermen, bepaalt de Gemeenschapswetgeving dat producenten alleen veilige producten op de markt mogen brengen. Dit betekent dat een aan de consument aangeboden product geen enkel risico mag opleveren of in ieder geval geen groter risico dan bij het gebruik van het product onder normale of voorspelbare omstandigheden aanvaardbaar is. Een voorbeeld hiervan is het risico van vallen dat inherent is aan het normale gebruik van een fiets waarop inzake stevigheid en veiligheidsvoorzieningen (remmen enz.) niets aan te merken is."

Enige opbouwende kritiek is hier wel op haar plaats. Ten eerste lijkt alle informatie voor de burger gesteld te zijn in hetzelfde Eurocratische proza dat ook eigen is aan wet- en regelgeving van Europees niveau.

Wat ook merkwaardig is, is dat de informatie voor burgers, overduidelijk gebaseerd op Europese wet- en regelgeving, nergens verwijst naar de onderliggende documenten. Als ik dus meer wil weten, kan ik niet doorklikken. Juist het doorverwijzen naar wetsteksten op centrale plaatsen in eenvoudig toegankelijke voorlichtingsteksten kan de toegankelijkheid van Europese regelgeving verbeteren.

Beter ware het informatie op maat te bieden voor burgers die met heel specifieke problemen zitten. Is dat een taak voor de Europese Unie? Die initieert immers het grootste gedeelte van de wettelijke consumentenbescherming in Europa.

Een van de basisbeginselen van de Europese Unie is dat taken die goed door de nationale lidstaten kunnen worden volbracht, aan die lidstaten moeten worden overgelaten. Dat geldt zeker ook voor een groot deel van de voorlichting richting de burger.

Het is waarschijnlijk onverstandig de burger lastig te vallen met de nuances van de verhouding tussen de nationale en Europese rechtsorde. Anders moet die burger de waarde van relevante Europese wetgeving ten opzichte van het toepasselijke nationale rechtssysteem zelf gaan beoordelen.

De conclusie luidt: zonder aanvullende - nationale - juridische informatie is Europese juridische informatie voor de burger vrij zinloos. En met nationale informatie komt de EU op het terrein van de lidstaten terecht.

Het ligt dan ook het meest voor de hand dat de Europa Unie halffabrikaten aanlevert, waarmee nationale overheden gemakkelijk informatiepagina's kunnen samenstellen die zijn gericht op de burgers van een bepaalde lidstaat.

Dat informatietechnologie een belangrijke rol kan spelen in de toegankelijkheid van juridische informatie lijkt een vanzelfsprekendheid, maar is dat zeer zeker niet. Ja, de belangrijkste juridische bronnen zijn beschikbaar via internet, en nee: dat betekent niet dat ze ook toegankelijk zijn voor een breed publiek.

Dat vereist een totaal andere benadering van het presenteren van de informatie, een manier die het gebruikelijke zoek- en interpretatiewerk van de jurist omzet in concreet advies en duidelijke stappenplannen geschikt voor toepassing in bepaalde situaties.

De huidige informatievoorziening door de Europese Unie aan burgers voldoet duidelijk niet aan deze vereiste.

*) Dit artikel is gebaseerd op de Meijers-lezing die Laurens Mommers zal houden op 9 januari 2006 aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Leiden.