Het rapport van Martin van Rijn over de NPO is zonneklaar. De NPO is een tot in de haarvaten verziekte organisatie, en dat van belastinggeld. 966 miljoen euro voor 2024 om precies te zijn. Dat juist formuleringen over falend leiderschap in het rapport werden afgezwakt vanuit de NPO/NOS, zegt al bijna genoeg.

Grote kans dat dit rapport tot dé ‘perfecte storm’ zal uitgroeien. De wens bij de nieuwe regering zal namelijk ‘saneer de NPO’ zijn. Die koude sanering mag er van mij komen. Maak ruimte voor een nieuwe generatie leiders die dienstbaar, bescheiden en transparant zijn. De kijker, luisteraar en online lezer heeft er alleen maar voordeel bij.

Wat weet ik van de NPO? In 2009 begon ‘mijn’ clubje een campagne om PowNed het publieke bestel in te krijgen. De campagne draaide rond het ‘opblazen’ van het omroepbestel. Eind april 2009 hadden we het benodigde aantal leden om de omroep te kunnen beginnen. Het vooruitstrevende PowNed-beleidsplan werd door toenmalig minister Ronald Plasterk (OCW, PvdA) goedgekeurd. In dit beleidsplan stond bijvoorbeeld dat Powned alle zogenaamde content – de tv-programma’s, nieuwsberichten en radio-uitzendingen – ook via internet wilde aanbieden, want daar zit de achterban. Dat klinkt anno 2024 volkomen logisch.

Ik runde een onderneming die later onderdeel was van Telegraaf Media Groep (inmiddels Mediahuis Nederland), We hadden unieke video-technologie ontwikkeld die de NPO wilde licenceren. Tijdens de offertebespreking met een NPO-directeur op ons kantoor kwam een corrupte aap uit de mouw: deze inmiddels ontslagen NPO-baas eiste dat wij tonnen bij onze offerte zouden optellen. De bedoeling was dat zijn privéonderneming die tonnen bij ons zou wegfactureren. Hij waande zich onaantastbaar.

We waren trots op onze ‘cutting edge technologie’ en vereerd dat een instituut als de NPO interesse toonde. We voelden ons na het afkappen van dit gesprek teleurgesteld en een beetje vies. De schaamteloosheid van de persoon die het lef had om dit aan onze GeenStijl-vergadertafel voor te stellen, sloeg een deuk in ons vertrouwen in de NPO die er nu nog zit. In de marketingslogan ‘We Gaan Hilversum Opblazen’ zat die emotie verwerkt.

Stroperig is een understatement

De wereld verandert. Er zijn in Nederland inmiddels meer mensen met een Netflix-abonnement dan met een kabelaansluiting. Maar de NPO was lang blind voor deze fundamentele veranderingen in de samenleving. Het is al meer dan veertien jaar geleden dat Plasterk de plannen van PowNed goedkeurde. Pas sinds afgelopen jaar is er door de NPO een beginnetje gemaakt en kunnen alle publieke omroepen onder de noemer ‘integraal programmeren’ hun programma’s on-demand aanbieden. Dit gaat via de vooralsnog zeer beperkte NPO Start-app.

De NPO omschrijven als ‘stroperig’ is een understatement. Dus het zal vreemd overkomen dat ik een lans breek voor een relevante, sterke publieke omroep. Jazeker, de huidige organisatie is gestoord. Maar de kans dat dit rapport een perfecte storm vormt om de NPO met een botte bijl kapot te saneren is reëel. Dan verliezen we iets wezenlijks.

Nut van de publieke omroep

Ik betoog dat de NPO meer kan zijn dan een club van managers die een cultureel systeem in stand houden van ondoorzichtigheid, regeltjes, leidraden en machiavellisme waardoor ze zichzelf als bloedzuigers op de rug van échte makers kunnen laten meeslepen. Die bubbel is al bijna doorgeprikt.

Om het nut van een sterke publieke omroep te realiseren hoeven we alleen even te kijken naar het buitenland. Afgelopen week luidde The Washington Post de noodklok. Onafhankelijke journalistiek is een particuliere hobby geworden van miljardairs zoals bijvoorbeeld Jeff Bezos van Amazon, schreef de krant. Hij kocht in 2013 The Washington Post om er miljoenen euro’s per maand mee te verliezen. De briljante doch grillige Elon Musk werpt zichzelf als eigenaar van X (voorheen Twitter) op als verdediger van de vrijheid van meningsuiting, maar hij is vooral opiniërend en duldt geen tegenspraak.

Nu kunnen deze miljardairs die verliezen prima dragen zolang ze willen. Maar journalistiek is in de Verenigde Staten een hobby van extreem rijke mensen, en hun belangen, geworden. En dat vinden ze in de VS terecht een beangstigend toekomstbeeld.

Redacteuren van The Post dromen van een wereld waar zo iets zou bestaan als non-profit journalistiek. Waar niet winstbejag, maar het versterken en controleren van de democratie voorop staat. Zonder het te weten beschrijven ze exact wat wij hebben: een publieke omroep die gedragen wordt door een samenleving.

Ons systeem is in potentie dé plaats voor onafhankelijke, relevante onderzoeksjournalistiek, voor documentaires, voor controle op macht en het weerbaar maken van consumenten. Nederland heeft een systeem op een schaal dat in de VS verhoudingsgewijs nooit gerealiseerd kan én zal worden. Maar we zien nu door de bomen het bos niet meer.

Dat is het gevolg van leidinggevenden op élk niveau die de afgelopen tientallen jaren ongestraft en ongecontroleerd hun destructieve, ondermijnende gang konden gaan.

Vooringenomen waas

Wat mij betreft is een sanering van de NPO dé oplossing. Breek met het verleden, breek met de mensen uit het verleden. Breek met die ideologische, vooringenomen waas die over de omroepen hangt. Die waas die binnen de NPO niet erkend of gezien wordt, maar die als een rode lap op een stier werkt bij media-watchers en miljoenen kijkers die afgehaakt zijn.

Het is een zaak om ‘juist nu’ die structuur te versterken. Of populistisch samengevat: we hebben een briljante machine die samenhang, diversiteit en dus nationale identiteit kan behouden en versterken.

Een apparaat dat de samenleving weerbaar houdt tegen onwenselijke buitenlandse invloeden, zoals die van sociale media als TikTok (van het Chinese bedrijf Bytedance). Een publieke ‘machine’ die idiote standpunten en onwenselijke ideologieën weerlegt, maar nieuwe ideeën en stromingen een stem geeft.

De kern van behoud van relevantie is die sterke, onafhankelijke, controlerende journalistiek. Daarna komt de stroop om de vliegen te vangen, entertainment en sport. Breek de NPO open voor journalistieke initiatieven van Follow The Money, De Correspondent en kranten. Dit valt gewoon binnen de missie van de NPO. Laat dit gerust ten koste gaan van presentatoren en hun ego’s.

Ik hoop dat de nieuwe politieke leiders hier rekening mee houden. Pak geen botte bijl maar een vlijmscherp chirurgisch mes.

*) Ambroos Wiegers was vanaf het begin in 2000 redacteur van Netkwesties, alvorens GeenStijl mede op te richten waar hij de leiding had en voor schreef als Prof. Hoxha. Hij was eveneens medeoprichter van Dumpert en Powned. Nu is Wiegers als ondernemer actief op verschillende terreinen, onder meer als IT-consultant. Dit artikel verscheen afgelopen week bij NRC.