De deelname van  Akwasi aan De Slimste Mens van KRO-NCRV leidde op X tot veel inhoudelijke maar ook virulent racistische en haatdragende uitingen. Voor KRO-NCRV reden om te vertrekken van X: “Wij staan als KRO-NCRV voor een samenleving waarin we in harmonie samenleven. Een socialmediakanaal dat aan zijn gebruikers alle ruimte lijkt te geven voor polarisatie en racisme past daar niet bij.”

Eerdere winnaars van het spelletje stemden in: “We vinden het pijnlijk om te lezen dat deelname aan De Slimste Mens aanleiding is voor het delen van zoveel hatelijke reacties en, nu in het bijzonder, racistische verwensingen. Dat vinden we heel erg.”

De brief is ondertekend door onder anderen Jacob Derwig, Lisa Loeb, Rob Kemps, Angela de Jong, Klaas Dijkhoff, George van Houts, Eric Smit, Diederik Smit, Art Rooijakkers, Pieter Derks en Arjen Lubach.

Eric Smit beëindigde deelname aan X in Nieuwsuur, met als oordeel: “Ik vond het daar al een aantal maanden, misschien al een paar jaar niet te harden, maar dit was voor mij de overtreffende trap en de druppel die de emmer deed overlopen.”

In datzelfde Nieuwsuur werd ongelukkigerwijs reclameman Joey Scheufler opgevoerd als expert in vraagstukken van vrije meningsuiting op X. Hij kritiseerde het vertrek van de omroep en prominenten, evenals opiniemaker (voor Trouw) Emine Ugur. Zij vindt dat je met goede bedoelingen op X moet blijven, anders valt het ten prooi aan de extremisten.

Telegraaf: blijven

Sylvain Ephimenco, columnist van Trouw, zelf geen X’er, vindt de ‘Slimste’ actie “nogal theatraal en gekunsteld”. Hij bekeek reacties op Akwasi en kritiseert de conclusie van zijn eigen krant Trouw: “Ik vond er geen gestrekte armen en geen milities. Wel soms onwelriekende racistische reacties maar het overgrote deel ging om inhoudelijke en gedocumenteerde kritiek. Vaak niet mals. Men vond dat de man die in het verleden herhaaldelijk tot bruut geweld had opgeroepen geen podium verdiende op tv.”

Hoofdredacteur Kamran Ullah van De Telegraaf (“tweedegeneratie-immigrant met islamitische ouders”) stelt zich in een commentaar dit weekend achter X, na kritiek op hypocrisie met Akwasi: “Voor racisme is geen plek. Niet op straat, niet in de krant, niet op sociale media. Hierover zal ieder weldenkend mens het eens zijn. Maar om dan te vertrekken van een platform als X lost niets op. Wij blijven actief zolang we denken dat het zinnig is.”

In hardere bewoordingen uit zich Nausicaa Marbe, immigrant uit Roemenië in haar Telegraaf-column. Marbe bewierookt X als een “geschenk voor de democratie aangezien politici nergens zo benaderbaar zijn als op X. Na een natuurramp, in oorlogen en voor dictaturen is X een onontbeerlijk communicatiemiddel om levens te redden. Het is een enorm kenniskanaal… worden kunst en cultuur enthousiasmerend gepromoot evenals liefdadigheid, barmhartigheid, empathie.”

Omroepen en kranten: dominee versus koopman

Vertrek van X kreeg bijval, zoals van Nick Kivits van vaktitel voor journalistiek Villamedia: “X heeft altijd veel weggehad van een schoolplein…Wanneer er op een schoolplein geen pleindienst meer is, nemen de verbaal en fysiek sterksten er de overhand. Dat is ook wat er op X is gebeurd: sinds Musk alle moderators de laan uitstuurde, is het aantal haatdragende berichten op het platform geëxplodeerd.”

Maar Villamedia blijft op X, zo berichtte het ANP, net als vooralsnog AD en omroepen Max, BNNVara, AvroTros, NTR, EO en Vpro. Patricia Veldhuis, interim-hoofdredacteur van NRC, zegt dat er de redactionele discussie over X het blijven niet belet: “We zien ook wel dat de controlerende mechanismes momenteel haperen bij X, maar ik hoop dat de wal het schip zal keren.”

De NOS staakt louter oproepen om via X te reageren. NOS-hoofdredacteur Giselle van Cann zei in Spraakmakers van Radio 1: "X is natuurlijk geen fijn platform voor interactie meer. Dus ik vind eigenlijk dat we dat niet zouden moeten doen.”

Slachtofferitis en makkelijk citeren

De twijfel tussen koopman en dominee is weerspiegeld in het woord ‘eigenlijk’: willen blijven maar niet meer kunnen gezien de kritiek op het vuil van X. RTL Nieuws stelt alvast het nakende einde van X vast, net als eerder media deden toen adverteerders zich terugtrokken. Daardoor ging van de beurswaarde van X sinds de overname door Musk al tweederde verloren.

In 2023 verloor X een kleine 500.000 van haar Nederlandse deelnemers volgens Newcom, en telt er nog 3 miljoen van wie er slechts 1 miljoen dagelijks komen. Instagram en TikTok zijn veel populairder. Twitter is dominant gezien de deelname van opiniërend Nederland, met te pas en (vooral) te onpas citeren door media. Het is lekker makkelijk om oneliners te pakken.

Recent baseerde NRC zich voor een groot artikel over mogelijk links geweld na de verkiezingsoverwinning van de PVV zelfs grotendeels op een X-account waar geen identificeerbaar persoon achter bleek te zitten. Was het onderwerp al speculatief, het voetstoots toeschrijven aan X-bronnen schrijnend.

Bovendien draagt X belangrijk bij aan de groeiende slachtofferitis: je hoort er pas echt bij als je ‘de volle lading’ krijgt op X, en dat is een bron van verontwaardiging. In lijn met de schoolplein-metafoor: als je als kind er klappen kreeg, zei je moeder het plein te mijden en pestkoppen te negeren.

Echter, het vuil van X vormt juist een magneet, ook voor journalisten: personen missen de zelfbeheersing om de ‘reaguurders’ te negeren. Zoals het eerder bon ton was om GeenStijl te veroordelen vanwege de extreme reacties, treft nu Twitter dit geluk.

Marbe spreekt van hypocrisie omdat KRO-NCRV pas nu vertrekt van X, terwijl het antisemitisme al maanden. Dat is niet juist, want de kritiek hierop was groot, zeker toen Elon Musk zelf antisemitisch twitterde. En sinds zijn overname zijn bezuinigingen op het modereren van X bekritiseerd.

Medium of individu aansprakelijk?

In hoeverre zijn medium en platform aansprakelijk? Zo krijgen hoofdredacteuren vaak verwijten dat ze bedenkelijke columns en spotprenten publiceren, waarna ze zich op de vrijheid van meningsuiting beroepen; zoals recent Pieter Klok met een cartoon van Jos Collignon.

Platforms zoals ‘sociale’ media waren aansprakelijk voor wetsovertreding en verspreiding van desinformatie. Met de komst van de Digital Services Act hebben platforms een plicht tot modereren, dus pakt Brussel X aan en zal een flinke boete opleggen om handhaving van die wet een stimulans te geven.

Verschillende grond- en mensenrechten staan op gespannen voet op X; de vrijheid van meningsuiting kent op Netkwesties een jarenlang opgebouwd dossier. We hebben ons te houden aan het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (IVBPR), en aan Art 137 d tegen Wetboek van Strafrecht gericht tegen openbaar aanzetten tot discriminatie, haat en geweld, benevens Art 262 (smaad).

Verder is meningsuiting vrij en zijn personen zelf aansprakelijk. De grenzen zijn vaag en Xérs zoeken de rand op. Was tegen bijvoorbeeld Sander Schimmelpenninck aangifte om zijn tweets mogelijk? Hij ondertekende genoemde Slimste Mensen- brief, is niet meer actief op zijn X-account, maar gebruikte hij het platform  voor hatelijke bejegening? Zijn volgers namen die taak gaarne over in hardere bewoordingen, en Schimmelpenninck corrigeerde hen niet.

Wie heeft er gelijk?

Al dan niet vertrekken van Twitter is reden voor verhit debat. Nausicaa Marbe betitelt de X-verlaters als “valse moralisten… Omdat dit nieuwe polarisatieritueel – ik ga, dus ik deug, jij blijft, dus je bent fout – exemplarisch is voor de schijnheiligheid en de minachting aan de bevoorrechte kant van de kloof.”

Dat is onjuist, de vertrekkers leggen blijvers geen moraal op. Het debat verloopt vrij netjes, zoals bijvoorbeeld blijkt uit ons eerdere artikel over vertrek van X door Douglas Rushkoff. Bovendien: kan niet tegelijkertijd Eric Smit uitstekende redenen hebben om X vaarwel te zeggen en Kamran Ullah steekhoudende argumenten om te blijven?

Eind 2023 nam ik pauze op X, maar afgelopen week kon ik het niet laten om een compliment te uiten, een gevolg van een bewust inzet sinds maanden: wees vooral positief. Ik ging over naar BlueSky, een initiatief van Jack Dorsey, in de hoop op een betere sfeer. Maar een eerste volger moest ik aanspreken op schelden. Weer die zelfbeheersing.

En Mastodon dan? Dat oogt een stuk vrediger maar Mastodon heeft een achterstand qua gebruiksgemak en middelen. En ook daar is het moeilijk om evenwicht te treffen: sommigen zijn dominant, ook omdat anderen Mastodon niet ‘bijhouden’. Want moet je nu tegelijkertijd op X, BlueSky, Mastodon (en Threads) publiceren?

Zwijgen is…

Of kunnen we dimmen? Steeds die vraag stellen: wie zit er op mijn mening te wachten? En kan het wat milder? Eric Smit - zijn account op Internet Archive - postte de voortreffelijke artikelen van Follow the Money. Maar viel soms hard uit, zoals met “@WierdDuk Je bent een schande voor ons vak”.

Van zo’n cri de coeur zonder onderbouwing hebben vele deelnemers van X last, en gevolg van het dna van medium; een lastige en vaak giftige combinatie met stemmetjes in het achterhoofd van deelnemers met een mening, veelal emotioneel gevoed.

Reden genoeg voor een filosofisch einde, met een interview in Trouw met de Belgische filosoof Ignaas Devisch dat in zijn geheel interessant is. Wat citaten:

“Sociale media…waren bedoeld om ons op een simpele en vriendelijke manier te laten communiceren, maar ze hebben onze samenleving gepenetreerd en veranderd. Het schrikbeeld uit Big Brother is watching you blijkt niet te kloppen: er zijn geen camera’s die ons bespieden, we richten talloze camera’s op onszelf. Onze sociale relaties en ons emotionele leven zijn er drastisch door veranderd…

“We móeten spreken, ons uiten, en doe je dat niet, dan houd je wat achter, of je leven stelt niets voor. Is er nog wel ruimte voor zwijgen, voor wat zonder woorden en beelden blijft en nochtans een daad van grote menselijkheid kan zijn?”