Op 25 oktober 2023 heeft de rechtbank Amsterdam vonnis gewezen in zaak tegen TikTok in Europa en het Chinese moederbedrijf ByteDance. Dit vonnis is vrijdag 10 november gepubliceerd. Het betreft de ontvankelijkheid van de drie stichtingen op grond van de claimwet (|Wamca) en databeschermingswet (AVG):
Massaclaim & Consument (SMC)
Take Back Your Privacy (STBYP) gesteund door de Consumentenbond)
Somi

Teveel commerciële invloed

De rechtbank heeft Somi ontvankelijk verklaard. Voor Take Back Your Privacy en Massaclaim & Consument maakt de rechtbank een voorbehoud “dat zij alsnog duidelijk dienen te maken dat de zeggenschap over de rechtsvordering in voldoende mate bij hen ligt”.

Immers, deze beide stichtingen hebben commerciële investeerders achter zich. De rechtbank is er niet van overtuigd dat de invloed beperkt is zoals de stichtingen beweren. Ze moeten hun overeenkomsten met de investeerders op korte termijn aanpassen om elke inhoudelijke invloed op de zaak uit te sluiten.

Veel internationale, dure claimzaken worden gefinancierd tegen een percentage van de mogelijke opbrengst aan schadevergoeding, veelal tussen 10 en 25 procent wat bij elkaar miljarden kan opleveren. De zaak van Massaclaim & Consument tegen TikTok wordt gefinancierd door een fonds op de Kaaimaneilanden dat is opgezet door van investeerder IVO Capital in Parijs. IVO betaalt advocaat Christiaan Alberdingk Thijm van kantoor Brandeis.

STBYP krijgt geld van BPGL Funding I Limited, in februari 2021 geregistreerd in belastingparadijs Jersey als investeringsvehikel van onder meer het Amerikaanse hedgefonds The Baupost Group. De investeerder betaalt de kosten van advocatenkantoor Scott+Scott, een internationaal kantoor gespecialiseerd in claimzaken. Robert Verburg voert deze zaak momenteel.

Interessant is dat de rechtbank uitspreekt dat dat deze claim te commercieel is terwijl ‘ideële’ partijen er hun naam aan verbinden, behalve de Consumentenbond ook De Waag, Bureau Jeugd & Media, Bits of Freedom, Privacy First, Platform Bescherming Burgerrechten en zelfs Defence for Children en terre des Hommes. Hun samenwerking steunt op ‘sprinkhaan’ Baupost.

Somi, in 2016 opgericht door een dochter van Reunion Ventures (eigenaar: Hans Franke), Springrow Legal BV (dat zwaar beschuldigd werd, waarna rectificatie). Somi financiert onder meer met een bijdrage van 17,50 van personen in zich inschrijven voor de claim en betaalt daarvan advocaat Douwe Linders van bureau Solv. (Somi kwam deze week ook met een claimvordering jegens Meta van totaal 12,8 miljard euro, we komen erop terug).

De uitspraak in de TikTok-zaak van 25 oktober stelt Menno Weij, toezichthouder bij Somi: “Somi is verheugd dat zij ontvankelijk is verklaard. Het is goed dat de rechtbank kritisch kijkt naar de achterliggende procesfinancieringen. ‘Agressieve’ en/of ‘activistische’ praktijken, zeg maar op de ‘Amerikaanse leest geschoeid’, doen het image van massaschadeclaims geen goed. Het gaat uiteindelijk om het belang van gedupeerden, dat moet voorop staan”.

Miljardenbedragen

Wel werkt Somi aan een “transparante systematiek met certificaten voor enkel Europese investeerders.” Wat zoveel wil zeggen dat ze met investeerders in zee wil gaan die hoge bedragen denken te kunnen verdienen bij het toewijzen van claims en daartoe de oplopende juridische rekeningen van Solv willen financieren.

Immers, Somi heeft een aanzienlijk geldtekort. De rechtbank heeft de deelname van TikTok-klanten aan de claim van de drie stichtingen getoetst, en komt voor Somi tot ruim 140.000 ingeschreven e-mailadressen en slechts 333 keer een overgemaakte vergoeding van 17,50; bijna 6.000 euro.

Voor STBYP hebben zich bij de Consumentenbond Claimservice BV per 1 juni 2023 60.400 belanghebbenden voor de TikTok-claim geregistreerd in de database. Van hen hebben er ruim 50.000 een dossier aangemaakt.

Voor de claim van SMC hebben zich per 1 juni bijna 45.000 personen gemeld via de website Fixtok.nl, van wie 16.000 minderjarigen. Van de 4 miljoen TikTok-gebruikers in Nederland heeft zich hooguit een paar procent gemeld. Als de claim wordt toegewezen kunnen ze alsnog gratis geld ophalen.

De bedragen lopen op: Somi claimt 1,5 miljard euro, de Consumentenbond 2 miljard en Take Back Your Privacy totaal 6 miljard. Per deelnemer aan Tiktok gaat het bij elke stichting om een belofte van 1.000 tot 2.000 euro.

Eventueel materiële schade

Dit behelst immateriële schade. Echter, in het jongste vonnis wordt daaraan grote twijfel gehecht. De Rechtbank Amsterdam stelt in de TikTok-zaken letterlijk dat “ten aanzien van het gebruik van de TikTok Dienst een eventuele vordering tot immateriële schadevergoeding van iedere gebruiker zozeer afhangt van de individuele situatie van die gebruiker, dat er geen sprake is van een bundelbare (voldoende gelijksoortige) vordering.”

De eventuele schade van individuen kan louter worden gebundeld in een massaclaim als die materieel is. Dat is volgens de rechtbank vooralsnog niet bewezen: “Het betoog van de stichtingen dat een aantasting in de persoon kan worden aangenomen gegeven de aard en de ernst van de privacyschendingen wordt niet gevolgd. Ook daarvoor is nodig dat nadelige gevolgen voor alle gebruikers voor de hand liggen, en daar is in dit geval geen sprake van.”

Er kan sprake zijn van materiële schade. Dan kijkt de rechtbank naar de waarde van persoonsgegevens in het economisch verkeer, dus wat ze waard zijn in de handel in persoonlijke reclame van TikTok. In de genoemde nieuwe claim van Somi bij Meta wordt dit apart genoemd. Maar in deze TikTok claim is juist Somi dat vergeten te doen. (Zie over waarden van deelnemers en gerichte reclame het informatieve artikel op Netkwesties.)

Geert Potjewijd, ervaren advocaat van De Brauw die TikTok en ByteDance bijstaat tegenover alle drie de stichtingen (ook een lucratieve klus, zijn naam wordt 20 keer genoemd in het vonnis) ziet zijn pleidooi bevestigd dat van een schadevergoeding voor immateriële schade geen sprake kan zijn in een collectieve actie. Hij verwijst naar een eerdere uitspraak van het Europese Hof van Justitie:

“De claimvehikels baseren hun claim op de veronderstelling dat een enkele schending van de AVG al aanspraak zou geven op vergoeding van immateriële schade. Maar dit klopt dit wel? Het Europese Hof heeft dat verworpen door de eis te stellen dat de betrokkene daadwerkelijk schade moet hebben geleden. Het gaat te ver als je zou toestaan dat iedereen zogenaamde immateriële schade zou kunnen claimen in een collectieve actie zonder dat de vraag is beantwoord of de betrokkene daadwerkelijke concrete schade heeft geleden.”

Amazon en Google

Andere zaken kunnen worden geraakt door dit vonnis, zoals van Stichting Bescherming Privacybelangen tegen Google en Stichting Databescherming Nederland versus Twitter en Amazon. “In vele advocatenkantoren wordt het vonnis intensief bestudeerd. Wat moeten we hiermee?”, aldus Gerrit-Jan Zwenne, hoogleraar aan de Universiteit Leiden en bij de Open Universiteit en ook als advocaat betrokken bij verschillende claimacties.

Toch zegt hij over deze uitspraak: “Er is bij TikTok en andere sociale netwerken sprake van heel veel, langdurige en ernstige overtredingen van de privacywet, heeft de Europese rechter verschillende keren vastgesteld. Gebruikers lijden zonder meer schade. Het kan niet zijn dat TikTok en de anderen daar zo maar mee weg komt.”

In Nederland zijn claimzaken aantrekkelijk omdat de wet Wamca die deze regelt het toestaat dat claims worden ingediend namens personen die zich nog niet hebben ingeschreven. Pas als een claim wordt toegewezen kunnen vele gebruikers aanspraak maken op vergoeding van hun schade. Zwenne: “Het gaat om zogenaamde strooischade. Veel gebruikers hebben schade geleden, maar het schadebedrag per persoon is veel te laag om individueel te procederen. Daarvoor zijn collectieve acties met krachtenbundeling bedoeld. De schadeveroorzaker komt er niet mee weg. ”

Eerder al werd de Stichting TPC niet ontvankelijk verklaard in een zaak tegen dataverwerking door de Amerikaanse databanken van Oracle en Salesforce. De stichting had niet goed aangetoond dat haar actie werd gesteund door de opgeworpen 100.000 deelnemers. Ook daarin is Alberdingk Thijm de advocaat van de claimende stichting.