Maarten Reijnders (1976) behoorde in 1996 tot de eerste internetjournalisten en schreef boeken over complotdenkers (2016) over de smartphone (2019). Het jongste thema ‘hackers en Xs4all’ past hem als een jas. Diepgaande aandacht en onderzoek gaan hand in hand met kritiekloze bewondering. FondsBJP hielp de grote inspanning financieel mogelijk maken.

Het startpunt vormt de opheffing van Xs4all als zelfstandig bedrijf door eigenaar KPN in 2019. Reijnders was 25 jaar Xs4all-abonnee vanwege het ‘anarchistisch imago’ en later ‘politieke opstelling’.  Het boek behelst drie delen: Computerkrakers, Hack-Tic en Internet voor Iedereen.

Reijnders omarmt de definitie van een Duitse hacker: “Een hacker is iemand die kritisch en creatief bezig is met dingen die zijn belangstelling opwekken.” Als dat waar zou zijn dan telt de wereld meer hackers dan niet-hackers. De voorbeelden die volgen, Einstein en Bach als ‘hackers’, zijn even omineus, maar Reijnders houdt de voetjes op de vloer: de groep hackers die hij beschrijft blijft beperkt tot enige tientallen Nederlandse, en enkele buitenlandse jongens rond de twintig die er behagen in scheppen om halverwege de jaren tachtig op afstand – en soms fysiek - in computersystemen binnen te dringen.

Computerkrakers

Dat begint in 1985 met de hack bij het RIVM, door de TU Delft-studenten Onno Tijdgat en Tom de Regt. Deze en andere inbraken zonder diefstal worden wereldkundig dankzij de jonge journalist Jan Jacobs in de Volkskrant en computerbladen, culminerend in zijn boek Kraken en Computers. Het stokje wordt overgenomen door Francisco van Jole die vele voor de hackers en internet belangrijke artikelen zal schrijven voor de Volkskrant, vanuit een grote sympathie voor de hackers en Xs4all. Ook Telegraaf-journalist Frits Gonggrijp is goed op de hoogte, dankzij zoon Rop Gonggrijp (1968) die zal uitgroeien tot bekendste hacker van Nederland.

Uit de beschrijvingen komt Gonggrijp over als tegenstrijdig: schuw en ijdel, media zoekend en bestrijdend, durfal en naar depressie neigend, anarchistisch en conformistisch; maar bovenal als een buitengemeen creatief persoon die net zo makkelijk de telefoonnetten van KPN (PTT) binnendringt als de gesloten ruimtes onder treinstations.

Reijnders is niet zo van die analyse, maar dist talloze aardige details op: zoals een samenwerking van Rop Gonggrijp in een schoolkrantredactie met Martin Bosma, latere PVV-spreekbuis. Met de Sinclair ZX-81 die vader Frits tijdens een vakantie in Engeland koopt, is Rop voorgoed verkocht. Ofschoon hij al in 1983 speelde met vader’s Tandy met akoestisch modem, die veel journalisten destijds gebruikten. Zoonlief treft Tijdgat en De Regt met de RIVM-hack. School maakt hij niet af.

Onder de naam van de (niet bestaande) ‘Nederlandse Hacker Club’ moet ook het systeem van Rijksuniversiteit Groningen eraan geloven, vervolgens de Postbank en vele bedrijven en instellingen met slecht beveiligde systemen. Telefoonnummers van bekende Nederlanders zoals van premier Ruud Lubbers, worden eenvoudig achterhaald.

Communicatie tussen hackers verliep via bulletinboards, met als bekendste NEABBS (Nederlands Eerste Algemene Bulletin Board System) van veteraan Max Keizer en scholier Richard Ronteltrap. Daarop draait The Hacker Information System (THIS). Dit brengt de ‘grote namen’ uit hackersland bijeen: behalve Gonggrijp, Tijdgat en De Regt, plus in de loop der tijd ook Paul Dinnissen, Taco van Heusden (vanaf zijn 11e jaar!), Frank Zegveld, Paul Jongsma, Remi Blokker, Roland Vergeer en Hanneke Vermeulen. Later volgen connecties met activisten als Michael Polman (Antenna), Peter van der Pow Kraan (Bluf!), Marleen Stikker (Digitale Stad) en Caroline Nevejan (Paradiso)..

Mede dankzij de kraken in Amerikaanse politie- en defensiesystemen wordt de band gesmeed met Amerikaanse hackers als John Draper en Emmanuel Goldstein die Nederlandse hackersfestivals bezoekt, net als de collega’s van de Chaos Computer Club in Duitsland. Het belangrijkste effect: makers en afnemers van computersystemen gaan beveiliging serieus nemen. Te meer wanneer behalve kranten ook televisieprogramma’s aandacht krijgen voor het werk van de hackers. Het afdwingen van betere beveiliging is de grote maatschappelijke verandering die hackers teweegbrengen

De hackers weten zich gesteund door hoogleraar informatie Bob Herschberg. Hij verwoordt wat principes zoals inbreken zonder vernielen, en na inbraak de systeembeheerder van het lek op de hoogte stellen. Ook een nieuw Platform Computercriminaliteit met chef Jan van Oorschot is de hackers welgezind. Echter, het pleit wel voor wetgeving tegen inbraken.

Als een rode draad loopt het kat- en muisspel met de eerste digitale rechercheurs van de Centrale Recherche Informatiedienst (CRI) door dit eerste deel, met namen als Arthur de Groot, Johan ten Houten, Harry Onderwater. Hackers en speurders hebben elkaar nodig en oefenen wederzijds respect uit. Vele jaren wordt gewerkt aan een Wet Computercriminaliteit die in 1993 tot stand komt onder leiding van jurist en CDA-politicus Hans Franken. Hij verkeerde uiteindelijk op goede voet met de hackers van wie hij het nodige opstak over ethisch hacken. Die wetgeving had een apart hoofdstuk verdiend voor het broodnodige overzicht, maar keert nu steeds als kruimel terug in de diverse hoofdstukken.

Hack-tic

Deel 2 van het boek behelst hackertijdschrift Hack-Tic (archief) dat Gonggrijp in 1989 begint. PTT-hacks vormen de inhoudelijke hoofdmoot, hacks bij grote clubs als Akzo leiden tot smakelijke kopij. Humor leeft, de jongens hebben de grootste lol. Externe varieert hun imago van ‘ongevaarlijke idioten’ (hoogleraar Koos Verhoef) tot staatsgevaarlijke criminelen (FBI, BVD). Rechtszaken monden uit in lichte straffen voor de hackers, maar gaan vanwege vermeend groot gevaar voor de staatsveiligheid vooraf door lange perioden van voorarrest (zoals voor Ronald Oostveen of RGB).

Uit de verhandelingen wordt duidelijk dat hackers aan de ene kant geilen op de sensatie maar anderzijds die veroordelen als ze in een slecht daglicht komen te staan. Kritische analyses ontbreken in het boek, de auteur deelt in het plezier. Ook dit deel is smakelijk vanwege de vele details en grappige hackmethoden (“er is voor u gebeld”) en de uitstekend opgezette analogie met verwikkelingen in de VS (Bruce Sterling, John Barlow, the Well, Wired).

Internet voor iedereen

Het derde deel behandelt de totstandkoming van Xs4all vanaf 1993, twee maanden na invoering van de Wet Computercriminaliteit. Volgens de persoonlijke theorie van Gonggrijp was dat logisch omdat hacken illegaal werd gemaakt en de hackers legaal toegang tot internet wilden.

De jongens waren mannen geworden, met een baan en kinderen. Felipe Rodriquez (dossier artikelen) haakte aan, een jongeman die alle streepjes voor had: aimabel, zakelijk instinct, goede communicerend en een knappe verschijning voor wie vrouwen vielen. Nu de technologie gestandaardiseerd is met toegang via Xs4all en bedrijven als Euronet, bART en Planet Internet (KPN) maken hackers zich meer en meer druk over inhoud op internet: ze strijden voor de vrije meningsuiting versus de partijen die de voor hen schadelijke publicaties willen weren. Met Scientology volgde een glansrijke overwinning voor Xs4all, voor het eeuwige twistpunt kinderporno kwam dankzij Rodriquez een belangrijk meldpunt.

In 1998 verkochten de jongens voor 55 miljoen euro Xs4all aan KPN, zoals Netkwesties berichtte. Rodriquez had 51 procent van de aandelen, technicus Cor Bosman, Rop Gonggrijp, Hanneke Vermeulen en boekhouder Jacco Lockhorst verdelen de 49 procent. Lockhorst lag nachten wakker van de overname door een machtig bedrijf voor zo veel geld. Maar het pakte gelukkig uit met de door KPN geboden zelfstandigheid voor Xs4all die jaren is volgehouden.

Leuk boek, te veel details

‘De Hackers die Nederland veranderden’ is een geweldig boek voor degenen die alle details willen weten van de avonturen van de hackersscene destijds. Het is gelardeerd met historische beschrijvingen, van de omwentelingen in Midden- en Oost-Europa in 1989 tot de Bijlmerramp, van de Joegoslavië-oorlog tot 9/11. Echter, Reijnders slaagt er niet om die goed te verbinden met het belang van het hacken. Het grote effect blijft beveiliging: “Computerkrakers drukken waar het pijn doet…het kraken van systemen is ook gewoon leuk. Een technisch geavanceerde vorm van belletje trekken.”

Deze terloopse conclusie van Reijnders vormt in feite de onderbouwing van de titel ‘die Nederland veranderde’. De verbinding van de maatschappelijke gebeurtenissen en het hacken had beter gemoeten. Dat is niet de schuld van de auteur. Hij moest duizenden opgediste details in een verband plaatsen, dan ontbeer je de rust om te beschouwen: waar kijken we naar? Redacteuren en adviseurs zijn er om te suggereren om meer te beschouwen en vele niet spannend vertelde details te schrappen. Wat niet wegneemt dat het belangrijk fijn is dat dit leuke avonturenboek geschreven is.

Zie verder bij uitgeverij Podium