Wat vind je van AI? Waarom schrijft Netkwesties zo weinig over AI? Deze vraag en dit verwijt speelde ons afgelopen halfjaar parten, ofschoon het dossier over kunstmatige intelligentie enkele opiniebijdragen kreeg toegevoegd zoals over auteursrecht, over rechtenbetaling, over de Grondwet, over kunst en zelfcensuur bij OpenAI, over psychische sturing, over bedrog met AI, een AI-belasting.

Eigen bijdragen bleven tot nu toe in 2023 beperkt tot een pleidooi om AI niet snel in te perken zolang we nog veel moeten ontdekken, en in deze lijn Niet de kunstmatige intelligentie is het probleem maar het gebrek aan menselijk vernuft. Elke revolutie ontmoet luddisme.

Uitsterven als gunstigste gevolg

Dus Netkwesties schaarde zich vooralsnog aan de liberale kant, maar tegenwicht was er van bezorgde opiniemakers, met uitzondering van de alarmisten die AI zien als opmaat tot het einde der mensheid. Mocht dat uitsterven waarheid worden, dan biedt AI dus de ultieme oplossing voor alle crisissen die ons heden teisteren; van klimaat en stikstof tot immigratie en woningnood.

Serieus: de nare kanten van AI-ontwikkeling en toepassing worden al bewaarheid, op de eerste plaats met het oprekken van grenzen van databewerking. Bijvoorbeeld Mozilla rapporteerde alarmerend over dataverzamelende auto’s en psychologie-apps die data verzamelen voor productontwikkeling.

In arme landen zoals in Kenia worden werkers uitgebuit voor handmatige analyse van tekst en beeld voor OpenAI-producten als ChatGPT. In Nederland onderzoekt Claartje ter Hoeven van Erasmus Universiteit dit fenomeen, zo beschrijft De Correspondent dit weekend. Haar onderzoek behelst al jaren uitstekende publicaties over de invloed van digitalisering op het werk.

Wetenschap en denkers buigen zich al jaren over AI met zinnige uitingen, zo leert een blik in Google Scholar, wat noopt tot terughoudendheid. Al jaren worden effectieve Nederlandse zorgapplicaties gebouwd, zoals Screenpoint voor borstkankerdetectie en StrokeViewer voor beroertes. |De facto heeft AI de mens gepasseerd in radiologie.

Grote doorbraak

Is het dan enkele hype, geen revolutie? Er is wel degelijk een enorme doorbraak met GPT en andere modellen, gebaseerd op zelfleren vanuit grote hoeveelheden taal en beelden (LLM). Zelf geniet ik grote voordelen van de vertalingen die ineens veel beter zijn, wat werk vereenvoudigt maar ook privé omgang met bijvoorbeeld Oekraïners hier. Zo was communiceren met een Spaans vriendinnetje in 1978/79 onmogelijk maar 45 jaar later ontstond levendige correspondentie.

Heeft het nog zin om leerlingen een paar jaar tegen hun zin, en zonder enig gevolg op school het Duits en Frans te laten leren? Kunstmatige intelligentie vereist een herijking van de menselijke intelligentie op ongeveer alle terreinen, wat nog maar mondjesmaat plaatsvindt. Opvallend is de totale afwezigheid van AI in het politieke debat in de aanloop naar Tweede Kamer verkiezingen. (Ja, ook van humane intelligentie.)

AI Act en Nederlands toezicht

Trots is de Europese Commissie met het vooroplopen met regulering met haar AI Act. Die is ontstaan uit angst voor algoritmes en is dus gericht op beoordeling van de inzet van AI als product. Elke toepassing met een hoog risico op verkeerde uitkomsten moet eraan onderworpen worden. Volstaat dit? Brussel gaf vanaf 2018 ook hoog op over de GDPR of AVG voor databescherming, maar anno 1923 wordt een serie nieuwe wetten geïntroduceerd, zoals DSA en DMA om vanuit mededingingsrecht de uitwassen van datagraaien te bestrijden.

Zo zal het ook de AI Act vergaan. Om goed te reguleren is meer nodig dan nagaan of de algoritmes transparant zijn en de uitkomsten aan een menselijke toets worden onderworpen. Het belangrijkste algoritme in de wereld, dat van Google search, is transparant noch komt er een mens eerst oordelen om te zien of het zoekresultaat niet schadelijk is. En bovenal discrimineert het vele sites die niet in de bovenste tien resultaten staan.

De Nederlandse overheid dacht ver te zijn met de instelling van een algoritmeregister, maar op zichzelf schiet dat tekort. De kunst is om adequaat toezicht te krijgen op hele omgevingen van AI-toepassing en de gevolgen ervan.

De beheersing van AI vereist hele sterke democratieën en die staan in zowel in Europa als daarbuiten onder grote druk. De rol van technologie daarin werd miskend, reden om de sociale media 15 jaar lang op hun beloop te laten. Voordeel met AI is de waakzaamheid in een vroeg stadium, maar we hebben nog weinig benul hoe haar te beheersen. In Nederland is een Directie Coördinatie Algoritmes (DCA) opgetuigd met 1 miljoen euro. De club kent haar beperking en probeert met wetenschappers en andere toezichthouders er het beste van te maken.

Bovenal ziet Europa zichzelf als kampioen regulering en menselijk maat van technologietoepassing; waar Amerika het bedrijfsleven vrije teugels laat om technologie te exploiteren ten behoeve van nationaal inkomen; en China voor de perfectionering van de dictatuur. Was die driedeling maar zo eenvoudig. Nadat het Amerikaanse bedrijfsleven Europa domineerde met technologie, stoomt nu China allerwegen op, wat nog altijd hevig onderschat wordt.

Chinese studenten verwelkomen op 10 mei 2023 hun vicepresident bij Hotel Huis ter Duin in Noordwijk (foto: Peter Olsthoorn)

Democratisering en bagger

Met AI wordt momenteel vooral veel gespeeld met de vervaardiging van video en stemmen, hartstikke leuk. Waarmee duidelijk wordt dat er een nieuwe wedloop ontstaat rond geloofwaardigheid: nep is enkel nog van echt te onderscheiden met juist de toepassing van AI om dit te detecteren. Ik denk overigens dat de oplossing van alle desinformatie ligt in verplichte identificatie van personen online, maar daar kom ik binnenkort op terug.

Het onderwijs geniet de nadelen: in universitaire studies wordt nu al een vloed aan werkstukken en scripties met hulp van ChatGPT vervaardigd, waardoor toetsing veel meer real live zal moeten plaatsgrijpen, zelfs met pen en papier.

Internet bracht democratisering van mediagebruik, net als eerder de boekdrukkunst. Niet langer waren mensen afhankelijk van massamedia in handen van uitgevers en journalisten, maar konden zelf grenzeloos uiten en debatteren. ‘Sociale’ media verlaagde drempel nog aanzienlijk door een laag te bouwen op het open internet, de platforms. Dat alles is fraai, maar liep ook uit de hand. Wat telt zwaarder, de voor- of de nadelen voor de democratie?

AI geeft mensen die niet of moeilijk kunnen schrijven, spreken, muziek en video vervaardigen nieuwe productiemiddelen: iedereen een begenadigd presentator en spreker en tv-maker en popster en talenwonder, Dat is een vorm van democratisering, die niet te onderschatten is. Miljarden mensen gaan ervan genieten. Ze kunnen ook moeilijke teksten gaan begrijpen, zoals de Troonrede.

Met als keerzijde een gigantische toename van de bagger, om het maar even elitair uit te drukken. Een relativering: jaarlijks mogen in Nederland 20.000 auteurs hun boeken uitgeven, en zijn die allemaal even verheffend? Wat moeten we met een lavastroom aan virtuele uitingen, wordt ons leven er rijker van?

Economische voordelen en prompting

Die democratisering zal boeiende effecten hebben. Nu is bijvoorbeeld een gang naar de rechter voor veel mensen te duur omdat een advocaat tegen een veel te hoog tarief een paar dagen aan een pleitnota moet werken. Dat kunnen klagers straks grotendeels zelf maken, waardoor de financiële drempel om je recht te halen flink wordt verlaagd. Dat is overigens enkel op te vangen door ook in het rechterlijk apparaat AI te gaan toepassen, iets waar nu enkel tegen wordt gewaarschuwd.

Veel onderzoek wijst uit dat productiviteit met toepassing van ChatGPT en gelijksoortige toepassingen flink zal toenemen. Banen veranderen of worden overbodig, ten eerste de laagwaardige taken in publicatie en communicatie, zoals bij hulpdiensten en in marketing.

Prompting is gericht op het verschaffen van de juiste commando’s in de de nieuwe modellen voor uitvoering van specifieke taken. Hier ontstaat een nieuw creatief beroep voor mensen die de schakel vormen tussen humane en kunstmatige intelligentie.

Tot hier even…