In het geding zijn twee rechten:

• dat op privacy bij uitingen waarmee je als persoon in problemen kunt komen omdat de maatschappij de vrijheid van meningsuiting beperkt;
• Gevrijwaard worden van onterechte en ongefundeerde beschuldigingen en laster

Dit leidt tot voortdurend debat en een aardig dossier anonimiteit op Netkwesties. Daarin is plaats voor twijfel, iets waar in de hedendaagse debatten weinig plek voor is. Deze onzekerheid kenmerkte ook het interview met Karin Spaink die zich sterk maakte voor anonimiteit. Ze verdedigt anonimiteit voor vrijheid van meningsuiting van kwetsbare personen zoals “politieke activisten, transgenders etc.”

Misdragend raadslid

Big tech pleit uit oogpunt van de bijzondere combinatie van opportunistische winstmaximalisatie – modereren kost geld - en libertaire principes de uitingen zo veel mogelijk ongemoeid laten, ook de anonieme beledigingen. Google en Meta maken hoge juridische kosten om de vrijheid van meningsuiting te beschermen.

In november 2022 vroegen we aan Meta Nederland of het de identiteit kenbaar maakt van een persoon die zich anoniem, dat wil zeggen met een valse identiteit misdroeg in een politiek café op Facebook. De beheerders wilden zijn uitingen niet verwijderen, maar hem liever identificeren vanuit een verdenking. Dit geval, van het Heemsteedse VVD-raadslid Yori Bonnema, loste het probleem zichzelf op. Hij werd ontmaskerd en moest vertrekken

P.R.-bureau Edelman antwoordde namens Facebook: “Het beste advies dat we kunnen geven is om het account toch te rapporteren als deze de Community Standards of huisregels van Facebook overtreedt. De content review teams van Meta kunnen er dan naar kijken en indien nodig actie ondernemen.  Meer informatie over hoe Meta beoordeelt of een account zich misdraagt, kun je hier vinden.

Het delen van een IP-adres, waar je in dit specifieke geval om vraagt, kan Meta niet doen. De privacy van gebruikers is erg belangrijk voor Meta en daarom kunnen zulke privé-gegevens van gebruikers niet gedeeld worden. Afhankelijk van de misdraging kan ook melding gemaakt worden bij de politie. Meer informatie daarover hier.”

Berispt om streng modereren

De eerste ‘hier’ verwijst naar How We Review Content en de tweede ‘hier’ naar medewerking aan wetshandhaving. Ook verwijst Meta naar het Inhoud rapporteren bij Facebook en Misbruik rapporteren als die de community standards met voeten treden.

Meta heeft een onafhankelijk Oversight Board ingesteld om disputen over het modereren te beslechten. Deze club heeft Facbook vaker veroordeeld voor het weghalen van uitingen dan voor het niet weghalen van uitingen. Facebook anticipeert met voorzichtigheid uit angst voor een volgende veroordeling wegens censuur.

Daar rolt deze huidige formulering uit: “Het doel van onze richtlijnen voor de community is om een plek voor expressie te creëren en mensen een stem te geven. Meta wil dat mensen openlijk kunnen praten over de onderwerpen die ze belangrijk vinden…zelfs als sommige mensen het er niet mee eens zijn of ze aanstootgevend vinden. In sommige gevallen staan we inhoud toe die in strijd is met onze richtlijnen voor de community: als de inhoud opmerkelijk is en het openbaar belang dient.”

Rechtszaak Den Haag

Vanuit deze opstelling weigerde Meta een verzoek om beledigingen in een besloten Facebook-groep te verwijderen; en om de identiteit van degene die deze uitte aan de beledigde persoon te verschaffen. Het betrof anonieme uitingen van begin februari 2023 over ernstig seksueel grensoverschrijdend gedrag inclusief portret aan het adres van een man, in drie besloten Facebookgroepen over dating.

De beschuldigde acht de verdachtmakingen onwaar en intimiderend en zegt er veel (reputatie)schade van te ondervinden. Hij neemt advocaat Joël van der Goen van het gelijknamige bureau in de arm om in Den Haag een kort geding aan te spannen. Dat diende op 17 juli 2023 met Nienke de Visser en Reindert van der Zaal van Kennedy van der Laan als advocaten van Meta.

Het slachtoffer dat de identiteit van zijn belager eist probeert de eigen anonimiteit te beschermen. Want waar of niet, de beschuldigingen gaan toch aan hem kleven. We weten zijn naam en nationaliteit inmiddels, maar beschermen die in afwachting van verdere verwikkelingen.

Immers, de voorzieningenrechter vonnist op 31 juli 2023 dat Meta de identiteit van de beschuldigende persoon moet vrijgeven, niet openbaar maar aan de klager. Deze kan nu een rechtszaak beginnen, onder de afweging dat elke openbare stap de eigen anonimiteit op het spel zet, te meer als de beschuldigingen hardgemaakt kunnen worden.

Beschuldigingen blijven staan

Immers, die aantijgingen zelf hoeft Meta niet te verwijderen want Facebook is slechts het platform met nog steeds dezelfde aansprakelijkheid als een hostingpartij: “Afgezien van de eigen verplichting van Meta, kan de rechter, zoals is bepaald in artikel 6:196c lid 5, BW, Meta bevelen om (inbreukmakende) informatie te verwijderen of de toegang daartoe onmogelijk te maken. Dit kan alleen indien de informatie onmiskenbaar onrechtmatig is, dus wanneer met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid moet worden aangenomen dat de informatie een onrechtmatig karakter heeft.” (6:196c)

De beschuldigingen vallen onder de vrijheid van meningsuiting volgens de Haagse voorzieningenrechter: “Hoewel de berichten van 9 en 13 februari 2023 zelf geen enkel bewijs bieden voor de juistheid van de beschuldigingen, kan in dit kort geding niet met voldoende zekerheid worden vastgesteld dat de beschuldigingen ongegrond zijn. Zonder verdere feitelijke informatie kan nu eenmaal niet geheel worden uitgesloten dat er mogelijk wel een deugdelijke feitelijke basis is…In een later stadium kan dus blijken dat de uitlatingen wel onrechtmatig zijn.”

Wel identiteit

Curieus is vervolgens dat de voorzieningenrechter (Hans Vetter) de beschuldiging weliswaar niet ernstig c.q. aantoonbaar onjuist genoeg vindt om Meta te bevelen om die weg te halen, maar wel mogelijk zozeer onjuist dat degene die de uiting deed niet anoniem mag blijven.

De uitingen bevatten immers “herhaalde ernstige, niet onderbouwde beschuldigingen die weliswaar niet onmiskenbaar onrechtmatig zijn, maar waarvan de juistheid op het eerste gezicht zeker niet vaststaat. Daarmee valt bepaald niet uit te sluiten dat de berichten onrechtmatig zijn en aannemelijk is dat de eisende partij daardoor schade ondervindt” en er belang bij heeft “om de betreffende Facebookgebruiker(s) hierop aan te spreken, deze ertoe te bewegen de beschuldigingen te verwijderen, toekomstige beschuldigingen te voorkomen en eventuele schade te verhalen. Om dat te kunnen doen heeft hij een reëel belang bij de verkrijging van identificerende gegevens.”

Een platform moet de identiteit prijsgeven als “voldoende aannemelijk is dat de op Facebook gepubliceerde informatie, op zichzelf beschouwd, jegens de derde onrechtmatig en schadelijk is… [en] de afweging van de betrokken belangen van de derde Meta en de anonieme Facebookgebruiker meebrengt dat het belang van de derde behoort te prevaleren.”

Immers, de “vrijheid van meningsuiting is nu eenmaal niet onbegrensd…Iemand die, zonder bewijs, meerdere keren ernstige en duidelijk naar de persoon herleidbare beschuldigingen uit, moet er, mede in het licht van de door Facebook gehanteerde voorwaarden, rekening mee houden dat hij of zij geconfronteerd kan worden met een maatregel waarbij zijn of haar anonimiteit wordt opgeheven.”

Vals beschuldigde postzegelhandelaar

De Haagse rechter grijpt terug op een zaak die 18 jaar geleden door de Hoge Raad werd beslecht, die van Pessers versus Lycos, waarbij Lycos de identiteit moest prijsgeven van de maker van een site op het Lycos-platform onder de titel ‘stopthefraud’ waarop Pessers was beschuldigd als frauduleuze postzegelhandelaar. Hij kreeg uiteindelijk de NAW-data van de opponent, maar die bleken vals te zijn.

Achter deze zaak zat rechtenorganisatie Brein die er veel baat bij had dat aanbieders van internetdiensten de identiteit van inbreukmakers op (vooral muziek)rechten moesten prijsgeven. Na jarenlange procedures met ondermeer UPC (Ziggo) won Brein dat pleit. Over Pessers/Lycos/Brein schreef Diederik Stols op Netkwesties.

Als de Europese Digital Services Act in werking treedt in 2024 krijgen platforms een stringenter aansprakelijkheid voor de uitingen van deelnemers. Die is vooral gericht op het verspreiden van nepnieuws, maar zal waarschijnlijk ook gevolgen hebben voor het uiten van anonieme beschuldigingen. De circa 20 grootste platforms worden dan gedwongen om hun liberale c.q. pragmatische opstelling te herzien.