In de VS is politica Marjorie Taylor Greene uit Georgia, eerder een aanhanger van complottheorie van QAnon, benoemd in de invloedrijke commissie voor binnenlandse veiligheid van het Huis van Afgevaardigden.

Nadat de extreemrechtse complotbeweging in 2017 aanhang begon te krijgen in de VS, heeft ze zich nu internationaal verspreid in vooral Rusland en Duitsland. In Rusland hebben aanhangers van QAnon samenzweringstheorieën over vaccins omarmd, en het dragen van mondmaskers weten tegen te gaan.

Decentrale macht

De sekte-achtige beweging, vooral bekend vanwege haar aandeel in de bestorming van het Amerikaanse Capitool in januari 2021, is ontstaan op een online forum genaamd 8kun, alvorens populair te worden op 4Chan. De eerste QAnon-uitingen werden geplaatst door een anonieme zelfverklaarde hoge inlichtingenofficier met toegang tot zogenaamd geclassificeerd materiaal, die zichzelf Q en later QAnon noemde (de identiteit is nog steeds niet bekend).

Dit materiaal was gericht op ongegronde voorspellingen over het wel en wee van de regering Trump, en complottheorieën over individuen en groepen die Trump wilden ondermijnen. Zoals de theorie van een machtige pedofiele ring met als leden politici, beroemdheden, bankiers en royalty.

Andere zelfbenoemde insiders en deskundigen sloten zich aan bij het posten van ‘insiderinformatie’ ter ondersteuning van QAnon, waarna sympathisanten deze inhoud enthousiast postten op mainstream sociale media platforms.

De beweging begon in 2018 offline bekendheid te krijgen toen haar volgelingen op Trump-bijeenkomsten en andere politieke evenementen verschenen met identificerende items aan of borden met Q erop.

Ofschoon QAnon zich als een olievlek verspreidde en meer en meer aanhang verwierf in verschillende landen, ontbreekt nog altijd een geformaliseerde leiderschapsstructuur. Juist de gedecentraliseerde aard van de beweging en groepering via berichtendiensten zoals Telegram, Signal en Parler, verschaft QAnon de grote invloed.

QAnon ondervindt weinig hinder van het feit dat haar onderwerpen, waaronder over Covid-19 en vaccins, grondig zijn weerlegd door factcheckers en deskundigen. Integendeel, de ‘main stream media’ lijken hiermee de steun voor QAnon te versterken.

De kerntheorieën van QAnon zijn immers gebaseerd op het geloof dat er een wereldwijde kliek bestaat van Satan-aanbiddende, kindersekstoeristen die regeringen, financiële instellingen en de media controleren. QAnon gelooft dat het doel van de elite was om het presidentschap van Donald Trump te ondermijnen, zijn Make America Great Again (MAGA) agenda uit te hollen en tenslotte de verkiezingen van 2020 van hem te stelen

Onverwachte oorlog

Voor degenen - de meerderheid - die sceptisch over, of tegen de QAnon-theorieën zijn, lijken de beweringen van de aanhangers ongegrond en belachelijk. De meeste mainstream media-organisaties beschrijven de QAnon-theorieën als gebaseerd op verkeerde of desinformatie, een herinterpretatie van de geschiedenis, een verkeerd begrip van hedendaagse gebeurtenissen en marginale samenzweringstheorieën. Aanhangers van QAnon investeren veel tijd in de jacht op ‘bewijsmateriaal’.

De uniformiteit is opvallend groot, maar wordt soms uitgedaagd. Zo voorspelden QAnon-fora dat er geen gewapend conflict zou komen tussen Rusland en Oekraïne en waren vervolgens verrast en verdeeld in steun voor de oorlog in Oekraïne.

Sommigen suggereerden dat de invasie bedoeld was om Covid-biolaboratoria op te ruimen, terwijl anderen het zagen als verraad aan de Russisch-Oekraïense verwantschap. Het Duitse QAnon is resoluut pro-Poetin en anti-Kyiv in zijn steun voor de Russische invasie van Oekraïne. Omgekeerd zijn de Russische QAnon-aanhangers minder voor Poetin.

In de gaten houden

Volgelingen van QAnon zijn in verband gebracht met, en veroordeeld voor politiek geweld. Inlichtingen- en opsporingsdiensten hebben er consequent voor gewaarschuwd dat QAnon en zijn berichten tot geweld kunnen aanzetten. QAnon wordt door overheidsinstanties in de VS, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk in de gaten gehouden.

Duitsland is een interessant geval, vanwege vermeende connecties tussen QAnon-aanhangers en de couppoging van de Reichsbürger in december 2022. Die probeerde opnieuw een monarchie in Duitsland te installeren, en was nauw verbonden met elementen van Duits extreemrechts.

QAnon is sinds 2018 actief in Duitsland en heeft zijn populariteit zien groeien. Academici registreerden QAnon-gerelateerde uitingen op Duitse sociale media die strijdig zijn met wettelijke verboden op samenzwering en haatzaaien. Duitse QAnon-aanhangers hebben evenementen georganiseerd in grote steden, een potentiële bedreiging voor de openbare orde.

De zorg van sommigen is dat QAnon-volgelingen hun weg zullen vinden naar gekozen posten. In Amerika weigerde president Trump afstand te nemen van de QAnon-theorieën en zit de steeds prominentere Republikein Taylor Greene op een invloedrijke post zit. Kan dit een belangenconflict opleveren voor de commissie binnenlandse veiligheid, zelfs nadat zij zich heeft gedistantieerd van QAnon-standpunten.

Weinig gekozen politici hebben zich openlijk geassocieerd met QAnon. Sommigen steunen ideeën, maar distantiëren zich deelsvan QAnon. Attributie, een beetje zoals een complottheorie zelf, ontstaat uit flarden van bewijs zoals individuele verklaringen. Van sommige politici in de VS, Canada, Italië en Duitsland wordt aangenomen dat ze aanhangers van QAnon zijn, maar zonder substantiëler bewijs zullen ze naamloos blijven.

De route naar invloed voor QAnon is via individuele politici die belangrijke posten verwerven. Maar de route om QAnon te marginaliseren ligt bij kiezers en 1partijen die geen ‘post-truth’ politici benoemen op invloedrijke posten.

Dit artikel verscheen eerst Engelstalig in The Conversation. Auteur Robert M. Dover leidt de School of Criminology, Sociology & Policing aan de University of Hull waar hij hoogleraar Intelligence and National Security is.