Op 1 juni 2022 maakte voetbalbond KNVB bekend dat bij drie clubs een pilot van start gaat met ‘slimme technologie’, met als doel discriminerende spreekkoren in stadions te bestrijden. Onder het motto: ons voetbal is van iedereen. Dat klinkt prachtig, maar hiermee wordt onder valse voorwendselen en met hulp van artificiële intelligentie de deur opengezet naar Chinese toestanden; een surveillancemaatschappij voor voetbalsupporters.

Het plan, dat voor een miljoen euro wordt gesubsidieerd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, moet supporters op drie verschillende manieren beteugelen. Bij Feyenoord wordt een niet nader gespecificeerde innovatie ingezet om ongewenst gedrag te „signaleren, registreren, identificeren en sanctioneren”. Denk aan het bepalen van „omgevingsvariabelen bepalen die ongewenst gedrag veroorzaken”.

Bij PSV is het concreter: geluidscamera’s in het stadion worden ingezet om de betrokkenheid en het enthousiasme van de fans te meten en lokaliseren. De vervolgzin is minder gezellig: „De technologie kan gelijktijdig ingezet worden om met artificial intelligence afwijkend geluid te signaleren (anomaliedetectie). Een menselijke ‘operator’ kan vervolgens live of achteraf gericht luisteren en indien nodig actie ondernemen.”

Bij PEC Zwolle gaat het ‘Smart Safe Stadium’-project van start: „De toegang van een bezoeker aan een stadion wordt via een app gekoppeld aan een persoonlijk ticket van de stadionbezoeker om zo de sociale veiligheid in het stadion kunnen verbeteren.”

Afwijkend gedrag

De sociale veiligheid verbeteren, ongewenst gedrag identificeren, afwijkend gedrag signaleren: het zijn uiterst rekbare begrippen, die bovendien worden gekoppeld aan menselijke interpretatie en beweegruimte.

Er is weinig verbeeldingskracht voor nodig om te beseffen dat met de inzet van deze middelen een totale controle op het gedrag van supporters mogelijk is. Het lijkt een beschrijving van het stadion van de toekomst, geplukt uit een dystopische roman. Ware het niet dat deze pilot realiteit is.

Het klinkt onwaarschijnlijk dat de landsadvocaat van het chique Pels Rijcken heeft geoordeeld dat deze plannen te rijmen zijn met de privacywetgeving. De rechter heeft het Rijk echter al meerdere keren moeten terugfluiten als technische innovaties op privacygebied in de praktijk worden gebracht. Kennelijk geldt: the proof of the pudding is in the eating.

Daarover zo meer. Nu eerst de aanleiding. In 1989, tijdens de Europa Cup-wedstrijd tussen Feyenoord en VfB Stuttgart, maakten duizenden Duitse fans apengeluiden als donkere Feyenoord-spelers Paul Nortan en Regi Blinker aan de bal kwamen. Deze walgelijke gewoonte werd gretig opgepikt in de Nederlandse stadions. Begin jaren 90 kon je het ‘oerwoudgeluid’ in bijna elk Nederlands stadion horen.

Dankzij een betere aanpak van voetbalgeweld en de komst van nieuwe stadions verbeterde de sfeer. Bovendien werd de fanatieke aanhang van de meeste clubs diverser. Apengeluiden werden simpelweg niet langer getolereerd op de tribune.

Het probleem bleek helaas niet helemaal uitgeroeid. Bij de eerstedivisiewedstrijd FC Den Bosch-Excelsior in 2019 klonk opnieuw racistisch gejoel van een groepje idioten. Ze konden niet worden geïdentificeerd. Het betreft hier een verouderd stadion, dat op de plek des onheils slecht verlicht was.

Dit incident van drie jaar geleden wordt nu aangegrepen om Big Brother op de voetbalsupporters los te laten. Hoe vreselijk het incident ook is, dit eenmalige voorval rechtvaardigt de rigoureuze plannen op geen enkele manier. In het stadion van mijn eigen club PEC Zwolle heb ik bijvoorbeeld al twintig jaar geen racistisch geluid meer gehoord, waarom dan dit disproportionele plan?

Landsadvocaat en privacy

Dan een nog belangrijker punt: de privacy. Als gezegd kleurt de KNVB hiermee volgens de landsadvocaat binnen de lijntjes. Gezien de reikwijdte van de innovaties en apps die worden ingezet is het maar zeer de vraag hoe betrouwbaar dit juridisch oordeel vooraf is.

De rijksoverheid ging ook ernstig in de fout met het antifraudesysteem SyRi, en werd teruggefloten door de rechter. Hierbij is het goed te weten dat de KNVB niet in zee gaat met grote bedrijven, die zouden moeten weten hoe je omgaat met privacygevoelige gegevens. Nee, er wordt samengewerkt met jonge, innovatieve bedrijven, zoals de Siip Group, dat is genomineerd voor de Innovatieprijs van Regio Zwolle.

Ik kom al 35 jaar bij mijn club, het stadion is een plek waar ik mij verbonden en veilig voel. Waar ik kan zingen, schreeuwen en waar ik soms hartgrondig vloek. De gedachte dat iemand achter een groot scherm voor mij gaat bepalen wat betamelijk is, dat verafschuw ik. Als iemand zich in mijn omgeving racistisch uit, grijp ik hem zelf wel in zijn nekvel.

„Supporter zijn betekent samen zijn en vrij zijn”, schreef de Armeense antropoloog Levon Abrahamian. Het is een prachtige uitspraak die dankzij deze plannen in de prullenbak kan.

Friso Schotanus is journalist en schrijver van het boek Toen was geweld heel gewoon, over de historie van voetbalgeweld. Dit artikel verscheen eerder in NRC