Financiën en Justitie, oftewel de huidige regering Rutte-VI met de ministers Kaag en Yesilgöz-Zegerius, willen de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) en de Wet toezicht trustkantoren aanpassen; teneinde banken, speurders en toezichthouders meer armslag te geven in de bestrijding van witwassen.

Samenwerkingen al opgetuigd

De Wwft verschuift opsporingstaken naar banken. Die moeten tientallen miljoenen investeren om aan de verplichtingen te voldoen. Lukt dat niet dan krijgen ze enorme boetes of opgelegde schikkingen, zoals eerder ING.

Die taak kost, ook zonder boetes, een hoop geld aan systemen en duizenden medewerkers. Banken kunnen de uitgaven beperken door samen te werken. ING, Rabobank,  Volksbank, ABN Amro en Triodos begonnen in 2019 het verband Transactie Monitoring Nederland, om efficiënter en effectiever te kunnen opsporen. Zo kunnen ze gezamenlijk algoritmes ontwikkelen om de jaarlijks 10 miljard transacties te filteren op verdenkingen.

De banken hebben met de financiële inlichtingendienst (FIU), FIOD, OM en politie de Serious Crime Task Force (SCTF) opgezet. ‘De SCTF is een schoolvoorbeeld van hoe je door informatie met elkaar te delen als publieke en private partners de criminaliteit een slag kunt toebrengen’, aldus de politiechef van het Financieel Expertise Centrum (FEC) war de samenwerking onder ressorteert.

Volgens bankenclub NVB gaan banken zorgvuldig om met het delen van gegevens voor witwasbestrijding. Volgens deskundigen, onder anderen Theo Hooghiemstra, staat de uitvoering van witwaswetgeving op gespannen voet met privacywetgeving conform de AVG.

‘Ongekend risico’

De voorgestelde wetswijziging stuit nu op een grote hobbel. Het verhogen van de pakkans voor fraudeurs en terroristen gaat ten koste van de privacy van alle Nederlandse burgers, zo stelt de Raad van State in een nu geopenbaard advies; juist door de informatie-uitwisseling bij gezamenlijke monitoring door banken en vervolgens bij cliëntenonderzoek:

‘De massale schaal waarop banktransacties gezamenlijk zullen worden gemonitord, is ongekend en betekent een vergaande inbreuk op de vertrouwelijkheid van zakelijke en particuliere cliëntgegevens. Daarbij gaat het niet alleen om een vergaande inbreuk op het recht op privacy, deze monitoring kan ook leiden tot uitsluiting en discriminatie.’

De regering laat de beoordeling van de noodzaak van het datadelen en privacy onterecht aan de banken over volgens de RvS: ‘Daarmee wordt ook de waarborging van de fundamentele rechten die hier in het geding zijn, uitbesteed aan diezelfde banken.’

Bedrijfsuitje naar bordeel

Een klassiek geval van beveiliging versus privacy dient zich hier aan: boeven willen vangen met transacties die ook honderden miljoenen gevoelige gegevens bevatten. Of iets concreter: het bordeel willen aanpakken dat geld witwast, maar daartoe ook betalingen met creditcard door clientèle – inclusief aftrek van de belasting als bedrijfskosten – in beeld krijgen.

Dat is niet proportioneel, vindt de Raad van State. Weliswaar beschikken de banken ieder voor zich, en ook de Belastingdienst/Fiod, over enorme hoeveelheden gevoelige data voor witwasbestrijding, maar dat is minder gevoelig voor privacyschending en lekken.

Dit is voer voor verder debat. Tegen het FD zei bijzonder hoogleraar Brigitte Unger van de Universiteit Utrecht het RvS-advies te eenzijdig te vinden: ‘Als het gaat over het aanpakken van criminelen en het beschermen van de privacy, dan hecht ik meer waarde aan het eerste.’